ZÁPADOSLAVIE. ALTERNATIVNÍ HISTORIE MEZIVÁLEČNÉHO OBDOBÍ.

Existuje populárně vědecká koncepce, podle níž existuje mnoho vesmírů, které mohou být alternativními realitami existujícími paralelně. Události v klíčových bodech historie jsou společné nebo téměř totožné, ale mezi těmito body se mohou vyvíjet jinými směry, než jsme zvyklí. Tyto klíčové body nelze přeskočit; jsou podobné nebo dokonce identické ve všech vesmírech, avšak to, co se mezi nimi odehrává, se může v různých realitách překvapivě lišit. Příběh popsaný zde se pravděpodobně odehrál v nějaké jiné realitě. Může se vám líbit nebo ne, ale známý nám běh událostí kdysi vytvořil podmínky pro alternativní vývoj národně osvobozeneckých procesů, které probíhaly ve střední Evropě po rozpadu Rakouska-Uherska. Jak mohlo vypadat toto alternativní meziválečné období – mezi první a druhou světovou válkou – konkrétně pro Halič a obecně pro její sousedy?

Historické okolnosti počátku 20. století jako předpoklady spojenectví tří západoslovanských států

Na začátku listopadu 1918 začalo Rakousko-Uhersko rozpadat. Na jeho území vznikaly nové státy, včetně Rakouské republiky, Maďarska, Československa, Polska a Západoukrajinské lidové republiky (ZULR, neboli Haličský stát). Některé země připadly sousedním státům, jiné se staly spornými. Například mladý Haličský stát s rozlohou 70 tisíc km² se téměř nelišil od jiných středně velkých států kontinentu – Rakouska, Maďarska či Řecka – a s populací 6,2 milionu obyvatel předčil Švédsko, Norsko, Finsko, Nizozemsko a Dánsko. Tento stav však netrval dlouho: během měsíce obsadily téměř polovinu jeho území Polsko a Rumunsko a na konci roku se přidalo Maďarsko.³⁷

S rozpadem Rakouska-Uherska navázala československá vláda a vláda Haličského státu kontakty a obchodní dohody. Haličané dodávali Čechům potřebnou ropu, zatímco ti na oplátku zásobovali Haličany municí, kterou ti zoufale potřebovali pro válku s Polskem. V podmínkách neustálé války prokázali Haličané značnou diplomatickou aktivitu – s Kyjevem, Prahou, Budapeští, Vídní, Berlínem a dokonce i s vzdálenými západními partnery prostřednictvím diplomaticko-konzulárních vztahů. Mezi prvními otevřenými zastoupeními byla ta v Kyjevě (fungovala do 22. ledna 1919) a v Praze (od 18. prosince 1918 ji vedl S. Smal-Stocki), dále ve Vídni (M. Vasyľko, později V. Singalevič a O. Kolessa) a Budapešti.¹³

S přesvědčením, že samostatně budovat nový stát bude obtížné – zejména v podmínkách války s Poláky – a pod vlivem dlouholeté propagandy o „jednotě haličských a dněperských Ukrajinců“ se část haličské vlády rozhodla spojit ZULR (Haličský stát) s Ukrajinskou lidovou republikou (ULR). Dne 22. ledna delegace ZULR společně s představiteli ULR vyhlásila spojení obou států na autonomních principech. Část vlády Haličského státu však byla proti tomuto kroku a pokračovala v jednáních s Československem. Navíc ukrajinští vůdci nenabídli Haličanům žádné záruky pomoci a tento svaz nepřinesl Haličanům žádný skutečný prospěch. Longin Cehelskij (jeden z organizátorů vzniku ZULR, její ministr vnitra a později náměstek ministra zahraničí ULR) o zakladatelích ULR (ukrajinských socialistech, včetně V. Vynnyčenka a S. Petljury) napsal: „Uměli jen burcovat chudší rolníky a házet demagogická hesla… Byli to doktrinéři, jakoby visící ve vzduchu, bez jakéhokoli smyslu pro realitu. A to je nejnebezpečnější druh lidí v každém národě.“ Pro Cehelského, Haličana dobře obeznámeného s evropskou politikou a situací v Kyjevě, bylo spojení Haliče s Ukrajinou příliš riskantní: „Spojit Halič, více méně uspořádanou a organizovanou, s takovou Ukrajinou – národně nevědomou, anarchickou a zbolševizovanou – považovali jsme za extrémní riziko, ‚skok do tmy‘. Znamenalo by to hodit všechny naše národní úspěchy celého století, vypěstované pod křídly Rakouského císařství, do šíleného víru sociální revoluce, na milost bolševikům a stejně šíleným ukrajinským atamanům.“ Jak se později ukázalo, Ukrajinci vedli separátní jednání s Polskem.²⁹

Jednání s Československem přinesla Haliči mnohem větší užitek – Češi souhlasili s odvedením části polských sil. Již 23. ledna 1919 se Češi pokusili obsadit Těšín, narazili však na polský odpor. Varšava obvinila Čechy z represí, ale vůdci Dohody, kteří nechtěli roztržky mezi svými partnery, vyslechli obě strany a pověřili komisi pro polské záležitosti pod vedením Francouze J. Noulense vyřešením polsko-českého konfliktu. Mezitím v Haliči probíhaly urputné boje, které odváděly polské ozbrojené síly a bránily úspěšnému provedení operačních plánů polského generála T. Rozwadowského u Samboru. Haličský stát dokázal domluvit společné akce s Čechoslováky proti Polákům, kteří měli rovněž své územní nároky. Odpor Haličské armády vůči polským útokům povzbuzoval Čechy k neústupnosti v jejich boji. Vojenská spolupráce poskytovala další důvod pro spojenectví.¹²⁹

Tři měsíce bojů nepřinesly rozhodující vítězství. Haličané zahájili únorovou operaci u Vovčuchů, během níž téměř dobyli Lvov z rukou Poláků. Výsledkem bylo, že polští představitelé v Paříži i doma začali přiklánět k okamžitému vymezení s Haličany, dokonce i za cenu vzdání se Lvova nebo celého ropného povodí Boryslav. Zástupci Dohody však požadovali zastavení ofenzivy a mise francouzského generála J. Barthélemyho během jednání v Chodorově v únoru 1919 navrhla demarkační linii podél Západního Bugu, která přidělovala Polákům Lvov a celé ropné povodí Drohobyč-Boryslav. Někteří Poláci v čele s J. Piłsudským s tím souhlasili, ale vůdce polské Národní demokracie R. Dmowski kategoricky popíral možnost existence Haličského státu. Na jednáních v Chodorově se účastnil i vůdce Ukrajinců S. Petljura, který proti Polákům příliš nenamítal. Vůdcům ZULR, J. Petruševičovi a S. Holubovyčovi, se to pochopitelně nelíbilo. Jednání v Chodorově se stala jakýmsi zlomovým momentem, po němž vedení Haličského státu téměř definitivně pochopilo nerozvážnost a zrádnost Ukrajinců pod vedením S. Petljury a začalo těsněji spolupracovat s Čechy. Cehelskij vzpomínal, že haličští vůdci „s opravdovým smutkem hleděli na to, co se děje na Ukrajině, a neustále se obávali tamního převratu… Haličští politici měli důvod domnívat se, že každý převrat v Kyjevě skončí obsazením Ukrajiny bolševiky. Jednohlasně považovali ukrajinské socialisty od Dněpru za neschopné řídit stát.“²³⁹

Zastavení bojů a jednání byly Polákům ku prospěchu – během nich obdrželi posily od Francouzů a přešli do protiútoku. Během jarní ofenzivy armády Hallera v roce 1919 v Haliči začali vůdci Haličského státu zvažovat plány na možnou federaci nebo konfederaci s Československem. V Paříži probíhala jednání s ministrem zahraničí E. Benešem. Dne 11. dubna 1919 byla podepsána dohoda mezi Československou republikou a Haličským státem s nadějí na plodnou spolupráci. V očekávání tisíců cisteren ropy z Podkarpatska za ceny nižší než světové se Češi zavázali dodávat Haličské armádě zbraně a vybavení a také vyslat velké zásilky uhlí, cukru a textilu. Již v lednu byli vysláni oficiální zástupci a ve Stanislavově a Samboru začaly působit vojenské repatriační mise ČSR pod aktivním vedením konzula D. Pollaka.²³

Polská okupace Haliče pokračovala, především díky diplomatické a vojenské podpoře Francie. Osud války zřejmě rozhodla 110tisícová polská armáda generála Hallera, vytvořená, vyzbrojená, vybavená a vycvičená ve Francii (bojovala pod velením francouzských důstojníků a generálů – veteránů první světové války). Více než tisíc francouzských vojenských poradců asistovalo polskému ministerstvu obrany a generálnímu štábu polské armády. Na pokyn Francie proti Haličskému státu vystoupila i rumunská armáda, která obsadila Pokutí včetně skladů zbraní a munice Haličské armády. Francie zajistila Polsku vítězství i na diplomatickém poli – na pařížské mírové konferenci. Rozhodujícím faktorem, který ovlivnil rozhodnutí Francie vyřešit haličskou otázku ve prospěch Polska, byla touha ovládnout haličskou ropu. Vláda Ukrajinské lidové republiky Polsko nepřímo podporovala.¹¹⁰

Mezitím do Prahy proudily petice od A. Beskyda a dalších rusínských aktivistů s žádostí o připojení nejen severovýchodních komitátů bývalého Uherského království, ale i Lemkovska k Československu, přičemž odsuzovaly „separatismus ukrajinských politiků“. Autoři těchto memorand požadovali ochranu Podkarpatska a jeho nerostných zdrojů československými vojsky před hrozbou genocidy ze strany Poláků. Vídeňský tisk psal, že „nezávislost Haliče by byla prvním krokem k vyléčení Polska z megalomanie“ a „jediným spolehlivým oknem Československa do celé východní Evropy a přilehlé Asie je pouze nezávislá Halič“. Polskou okupaci kraje odsoudila Sionistická strana, která prosazovala neutrální status východní Haliče pod kontrolou Společnosti národů – postoj, který podpořil L. Namier, poradce britského ministerstva zahraničí, vyrostlý v Košylovcích u Zališčyků. Kampaň na obranu Haličského státu zahájila diaspora v Kanadě, kde pod vedením Horozhanského výboru probíhaly četné protestní mítinky v souvislosti s polskou agresí a rozvinulo se hnutí za odjezd bojeschopných Haličanů zpět do Haliče. Široká propagace haličské otázky ve Spojených státech a Kanadě byla podpořena protestními kampaněmi na obranu Haličského státu za účasti tisíců emigrantů, jejichž rezoluce byly zasílány vládním strukturám těchto zemí, na pařížskou mírovou konferenci a nově založenou Společnost národů. V tomto období byla zahraniční politika haličské vlády zaměřena na obnovení a posílení nezávislého Haličského státu, nazývaného „Švýcarskem Východu“, bez spojení s ULR, jejíž vedení uzavřelo vojensko-politický svaz s Polskem. Dne 25. května 1919 přijali v Paříži haličskou delegaci W. Wilson, D. Lloyd George a G. Clemenceau, kteří je přesvědčovali, aby se soustředili na boj s bolševiky, zatímco M. Lozynskyj a jeho kolegové žádali zastavení polské agrese.¹²³⁵⁶¹⁰

Svaz tří západoslovanských států – alternativní cesta dějin

Pokud byly v roce 1918 vztahy mezi Československem a Haličským státem pouze přátelské, vše se změnilo, když Petljura v roce 1919 podepsal spojeneckou smlouvu s Polskem, podle níž Halič (tehdy autonomní část ULR) připadl Polákům. Vláda Haličského státu kategoricky odmítla mírovou smlouvu S. Petljury s J. Piłsudským, považovala ji za zradu ze strany socialistických stran, které „byly připraveny obchodovat s bratry“. V reakci na to Haličané zrušili spojení s Direktorátem a zaměřili své úsilí na navázání kontaktů s Československou republikou.* Dne 5. června 1919 J. Petruševič a T. Masaryk podepsali dohodu o spojení Haličského státu a Československa na federativních základech do Západoslavie,** pověřili své vlády přípravou a realizací sjednocení. Základem budoucího svazu byla úzká spolupráce českých buditelů a haličské inteligence již na konci 19. století. České a haličské skupiny společně působily v parlamentu Rakouska-Uherska, díky čemuž mohli haličští Rusíni navzdory polskému odporu získat některé klíčové administrativní pozice za dob Habsburků.****¹

Prvořadým úkolem se stala vojenská spolupráce. Zatímco do Haliče byla přesouvána československá vojska, probíhala jednání se sousedy, s nimiž bylo možné vyhnout se otevřené konfrontaci. Například etnicky maďarské země byly předány Maďarsku, které na oplátku stáhlo svá vojska z Podkarpatska a části Slovenska a zaručilo neutralitu. Podobná dohoda byla uzavřena s Rumuny – předali jim etnicky rumunské země Bukoviny téměř po Černovice. To zajistilo jižní frontu a umožnilo přesunout další jednotky proti Polsku.

Brzy byla spolehlivě chráněna ropná pole Podkarpatska, čímž vznikl základ pro širokou protiofenzivu – 7. června 1919 začala Čortkovská ofenziva.*** Útok byl možný díky podpoře Čechů, Moravanů a Slováků a dodávkám zbraní z Čech a USA a vešel do dějin 20. století jako jedna z nejrychlejších a nejefektivnějších vojenských operací. Haličská armáda, podpořená Čechy, provedla rychlý a odvážný nájezd přes tehdy Poláky okupovanou Halič a dostala se na předměstí Lvova. Československé lehké tanky LT vz. 35 z továren Škoda spolu s haličskou jízdou a mechanizovanými oddíly pod velením Alexandra Grekova prolomily polské opevnění podél Zbruče a donutily k ústupu přes 100tisícovou, dobře vyzbrojenou polskou armii posílenou Francouzi na celé frontové linii. Místní partyzáni, znající terén, prováděli diverze v týlu nepřítele, ničili železnice a sklady munice. Tato synergie umožnila společným silám nově vzniklého Západoslavie dosáhnout předměstí Lvova během několika dní a přinutila polské velení k uspěchanému ústupu. Navzdory opakovaným výzvám Dohody k jednáním dokázala na přelomu let 1919 a 1920 československo-haličská vojska vytlačit Poláky ze všech sporných území v Čechách, na Slovensku a v Haliči, čímž pevně vymezila hranice budoucího státu.¹⁷

Vznik Západoslavie vyvolal rozporuplné reakce velmocí. Velká Británie viděla v nové federaci potenciálního spojence proti německé expanzi, zatímco Francie váhala, obávajíc se narušení rovnováhy sil ve střední Evropě. Polsko, vnímajíc hrozbu, se snažilo prostřednictvím diplomatických kanálů v Paříži přesvědčit velmoci o „dočasnosti“ tohoto svazu, ale neúspěšně. Navzdory polským protestům, které požadovaly začlenění Haliče jako „věčně polských zemí“ do nové Rzeczpospolity, měla československo-haličská strana vojenskou převahu, což Poláky donutilo ustoupit od svých nároků. S podporou některých velmocí na pařížské konferenci se podařilo přesvědčit západní vlády o nekomunistické povaze Západoslavie obecně a Haliče zvláště, částečně díky úspěšnému zadržení sovětských vojsk na východní hranici. Za mezinárodní záruky a uznání musel nový stát souhlasit s dodávkami ropy a ropných produktů do západní Evropy za ceny nižší než tržní po dobu pěti let, přičemž si zachoval právo na jejich zpracování a vyhnul se osudu surovinového přívěsku. Na pařížské mírové konferenci byly stanoveny hranice, podle nichž Západoslavie zahrnovalo tato území: Čechy, Moravu, České Slezsko, Slovensko, Podkarpatsko, Severní Bukovinu a Halič.¹

Na počátku existence nebyl v Západoslavii klid. Část inteligence v Haliči orientovaná na Kyjev (tzv. „politickí Ukrajinci“) prosazovala obnovení vazeb s ULR (přes její brzký zánik), propolské kruhy usilovaly o prohloubení vztahů s Polskem, ale vláda J. Petruševiče tyto nálady rozhodně potlačila a zdůraznila novou západoslovanskou haličskou identitu. V Čechách rovněž zpočátku panovaly nálady proti sjednocení, ale hospodářský růst, který přinesly levné zdroje z Haliče, je rychle umlčel.

Západoslavie bylo federativním státem složeným ze tří rovnoprávných subjektů: Čech, Slovenska a Haliče. V rámci Čech byly samostatnými subjekty Čechy a Morava, v rámci Haliče pak Podkarpatsko, Halič a Bukovina. Podle ústavy Západoslavie měla každá země svůj parlament a vládu, ale všechny spojovala postava společného prezidenta a koordinační rada. Prvním prezidentem federace se stal Tomáš Masaryk. Západoslavie zaručovalo zachování národních práv, ale zakazovalo komunistické strany a extremistické organizace, včetně reaktivních ukrajinských spolků v Haliči, jež byly považovány za agenty nepřátelského státu (kupodivu podporované komunistickým Ruskem). V důsledku toho na počátku 20. let politicky nestabilní Němci opustili Sudety, Poláci České Slezsko a Halič a Ukrajinci Halič, což předešlo větším mezietnickým konfliktům a zajistilo stabilitu státu. Díky harmonické federaci, kde každý subjekt žil v rovnováze, se Západoslavie stalo státem „národního míru“.¹

V letech po válce byly se sousedy podepsány mírové smlouvy. Poláci nechtěli uzavřít dohodu, považovali Halič a České Slezsko za své, ale vojenská převaha nebyla na jejich straně, navíc pokračovala válka s Ukrajinskou SSR a tlak západních spojenců je donutil k souhlasu. Dohody s Rumunskem a Maďarskem uzavřené během války byly potvrzeny. Se SSSR byla dosažena dohoda pod podmínkou neposkytnutí útočiště ani podpory vedení ULR – což stejně odpovídalo oficiálnímu postoji Haličského státu. S Rakouskem nebyly s uzavřením smlouvy žádné potíže, zatímco s Německem byla dohoda uzavřena za podmínky přístupu německého kapitálu k Sudetům. Ačkoli každá strana považovala mírové smlouvy za nespravedlivé, byla to téměř jediná možnost udržet křehký mír v regionu střední Evropy.

Rychle probíhala tvorba militarizovaných útvarů. Ještě před začátkem 30. let dokázalo Západoslavie vytvořit několik tankových pluků a motorizovaných jednotek armády. Díky tomu se Západoslovanská armáda (ZA) stala jednou z nejsilnějších v Evropě, téměř na úrovni armády komunistického Ruska, Německa a Nové Rzeczpospolity (NRP). Armáda Západoslavie sestávala ze tří národních sborů: Českého, Slovenského a Haličského. Fakticky šlo o tři nezávislé, ale dobře sladěné armády, což nakonec tvořilo základ výjimečné manévrovatelnosti a autonomie jednotek Západoslavie.¹

Na počátku existence státu se vojenský průmysl soustředil především v Čechách. Po světové finanční krizi a nástupu národních socialistů k moci v Německu s jejich rétorikou o „zajištění životního prostoru na Východě“ na jedné straně a po několika střetech se sovětskými pohraničníky na Zbruči při záchraně uprchlíků před sovětskou mocí na straně druhé byly hlavní podniky vojenského průmyslu rozloženy tak, aby každý kraj mohl zajistit výrobu základních zbraní, i kdyby ostatní kraje byly blokovány nebo okupovány nepřátelskými vojsky.

Od roku 1920 do 1938 vykazovala ekonomika Západoslavie stabilní růst HDP a průmyslový rozvoj díky synergii regionů. Haličská ropa, zpracovávaná v moderních závodech, z nichž největší byly v Drohobyči a Brně, se stala základem exportu, zatímco české a haličské strojírenství zásobovalo federaci traktory a automobily. Vláda Masaryka zavedla povinné střední vzdělání dostupné ve třech úředních jazycích – češtině, slovenštině a haličštině, což přispělo ke kulturnímu sjednocení. Pozemková reforma v Haliči převedla část velkých šlechtických panství na rolníky, čímž zmírnila sociální napětí a posílila podporu federace mezi prostým lidem.

Po vzniku Západoslavie v roce 1919 se Halič stala nejen strategickou vojenskou základnou, ale i ekonomickým centrem federace, harmonicky doplňujícím průmyslovou sílu Čech a zemědělský potenciál Slovenska. Svaz tří západoslovanských států vytvořil jedinečné podmínky pro rychlou industrializaci kraje, modernizaci finančních struktur, pozemkovou reformu a rozvoj dopravní infrastruktury, což zajistilo Haliči stabilní růst během meziválečného období.

Industrializace Haliče se opírala o její přírodní zdroje, především o ropné zásoby v povodí Drohobyč-Boryslav, které se staly „černým zlatem“ Západoslavie. V Drohobyči a Boryslavi za podpory českých inženýrů a technologií Škoda byly modernizovány staré rakouské rafinerie a vybudovány nové kapacity pro výrobu benzínu, petroleje a maziv. Do roku 1925 tyto závody nejen uspokojovaly potřeby federace, ale také exportovaly produkci do Francie a Velké Británie za zvýhodněných podmínek pařížské konference, přičemž další rozvoj nastal po roce 1925, kdy se ceny pro všechny země staly tržními.

Lvov, kulturní a administrativní centrum Haliče od dob Rakouska, se proměnil v centrum lehkého a strojírenského průmyslu. Vznikly zde textilní továrny využívající dováženou bavlnu a zpočátku české vybavení, stejně jako závody vyrábějící rádia a domácí spotřebiče na základě technologií převzatých z Brna. Ve Stanislavově a Kolomyji se objevily dřevozpracující závody, které zpracovávaly karpatské dřevo na nábytek a stavební materiály, z nichž značná část šla na export do střední Evropy. V Ternopilu a Čortkově se rozvíjel lehký průmysl a zpracování zemědělských produktů. Přemyšl, díky blízkosti českých železničních uzlů, se stal centrem metalurgie, kde se vyráběly díly pro automobily a zemědělské stroje. Tato industrializace vytvořila tisíce pracovních míst a přilákala do měst mládež z venkova, což podpořilo urbanizaci kraje.

Finanční systém Haliče v rámci Západoslavie získal nový impuls, opíraje se o dědictví rakouských bankovních institucí. Banky jako „Wiener Bankverein“ a „Creditanstalt“, působící v Haliči již za dob Rakouska-Uherska, byly reorganizovány a začleněny do federální finanční sítě. V roce 1921 založila vláda Západoslavie „Západoslavský Národní Bank“ (Západoslovanskou národní banku) s centrálou v Praze a regionální pobočkou ve Lvově, klíčovým hráčem při úvěrování průmyslových projektů, poskytujícím zvýhodněné půjčky na modernizaci továren a nákup vybavení. Rozvíjely se i menší soukromé banky, jejichž činnost se zaměřovala především na práci s malými podniky, podnikateli a zemědělci.

Paralelně s bankami se aktivně rozvíjela družstva, která se stala základem ekonomické soběstačnosti rolníků a drobných podnikatelů. Ve 20. letech vznikly v Haliči stovky kooperativ, jako „Haličská lidová pokladna“ ve Lvově, „Rolnický svaz“ ve Stanislavově a „Lidový svaz“ v Ternopilu, nabízející nízkoúročené úvěry na rozvoj malého podnikání a zemědělství, ale s jasnými požadavky na dlužníky. Tyto svazy financovaly nákup moderních pluhů a secích strojů, podporovaly vznik místních mlékáren a pekáren. Do roku 1930 se družstva sjednotila v síť pod záštitou federální vlády, což umožnilo Haliči vyhnout se ekonomickým otřesům Velké deprese, na rozdíl například od sousedního Polska.

Pozemková reforma se stala jedním z pilířů ekonomické politiky Západoslavie v Haliči. V roce 1922 vláda T. Masaryka přijala „Zákon o agrární spravedlnosti“, který předpokládal výkup velkých statků za státní prostředky s následným rozdělením půdy mezi rolníky (na splátky bez úroků). V Haliči byl tento proces obzvláště intenzivní: tisíce hektarů půdy byly předány drobným rolníkům a veteránům Haličské armády. Každá rodina získala v průměru několik hektarů a přístup k státním dotacím na semena a techniku. Tato reforma nejen zvýšila produktivitu zemědělství, ale také posílila podporu federace mezi haličskými rolníky. Na konci 20. let se Halič stala jedním z hlavních dodavatelů obilí, brambor a mléčných výrobků na vnitřní trh Západoslavie, přičemž přebytky se vyvážely do Německa a Rakouska.

Dopravní síť Haliče zaznamenala značný rozvoj, aby zajistila ekonomickou integraci s Čechami a Slovenskem. V roce 1923 začala výstavba nových silnic spojujících Lvov s Přemyšlem, Ternopilem, Užhorodem, Stanislavovem a Ternopil s Černovci, čímž byla zajištěna dostatečná propojení mezi všemi většími městy. Tyto silnice, vybudované podle českých standardů s asfaltovým povrchem, umožňovaly rychlý transport ropy, obilí a průmyslových výrobků. Přes téměř každý karpatský průsmyk byla vybudována nová silnice, což nejen podpořilo růst ekonomických vazeb mezi částmi federace, ale mělo i strategický význam pro armádu. Do roku 1935 dosáhla celková délka nových silnic v Haliči 1200 kilometrů, což výrazně oživilo obchod.

Železniční infrastruktura byla rovněž modernizována. Ve 20. letech investovalo Západoslavie do elektrifikace klíčových tratí, jako Ternopil-Lvov-Přemyšl-Košice, za použití technologií české firmy ČKD. Nové vlaky vybavené vagony z továren v Plzni zkrátily dobu cesty mezi Prahou a Lvovem z 20 na 12 hodin (nebo méně u nočních či nákladních vlaků). V roce 1930 byly otevřeny obnovené železniční mosty přes Dnistr poblíž Zališčyků a Halyče, které se staly symboly inženýrských úspěchů federace a usnadnily spojení mezi severní Haličí a kraji jižně od Dnistrem. Tyto dopravní projekty nejen podpořily ekonomický růst, ale také posílily vazby mezi regiony Západoslavie.

Ekonomický rozvoj Haliče provázel oživení obchodu a podnikání. Ve městech jako Lvov, Ternopil, Stanislavov, Přemyšl, Černovice, Drohobyč, Kolomyja, Čortkov a dalších vznikly družstevní trhy, kde rolníci prodávali své výrobky bez prostředníků, což zvýšilo jejich příjmy. V roce 1926 vláda zavedla program „Malý byznys Západoslavie“, který podporoval vznik řemeslných dílen – od obuvnických a krejčovských po zlatnické. Současně v Drohobyči a Boryslavi vznikly odbory naftařů, které prosazovaly lepší pracovní podmínky a vyšší mzdy, což na konci 20. let přinutilo vládu federace zdokonalit pracovní legislativu.

Kulturně-ekonomické vazby s Čechami a Slovenskem rovněž sehrály významnou roli: čeští architekti navrhovali nové továrny a administrativní budovy v Haliči a vyučovali architekturu na místní univerzitě, zatímco slovenští zemědělci sdíleli zkušenosti s pěstováním vinné révy, což vedlo k rozvoji malých vinařství na úpatí Karpat a v údolí Dnistrem. Do roku 1938 se Halič stala nejen „naftovým srdcem“ Západoslavie, ale i regionem s rozvinutým zemědělsko-průmyslovým komplexem, který zajišťoval stabilitu federace v podmínkách narůstající světové krize.

Rychlý rozvoj postihl i turistiku v Haliči. Bohatství zámků a paláců a teplé údolí Dnistrem přitahovaly jak domácí, tak zahraniční turisty. Téměř středomořský mikroklimat podpořil vznik několika letovisek, z nichž největší byla v Halyči, Zališčycích, Horošové a Melnyci. V Karpatech byla vybudována síť útulků, která se začlenila do celkového systému od hor v Čechách a na Slovensku až po hranici s Rumunskem. Největšími karpatskými turistickými městy se staly Žebje, Vorohta, Jasinja, Rachiv a jejich osady. Zvýšení turistické atraktivity kraje a rozvoj dopravy pozitivně ovlivnily tradiční kulturu, zvýšily úroveň zaměstnanosti a chránily vesnice před odlivem mládeže.

Ve školství došlo k přechodu na latinku. Ačkoli tento přechod nebyl náhlý, v Haliči se stal symbolem odtržení od východních vlivů. Vláda financovala vydávání novin a literárních almanachů, kde haličští spisovatelé přizpůsobovali svá díla latince. Rádio z Prahy a Lvova vysílalo pořady o společné historii Čechů, Slováků a Haličanů, zdůrazňovalo dědictví Velké Moravy jako jednoho z prvních společných států a Halič jako kolébku západních Slovanů, spolu s Velkou Chorvatskou – protostátním útvarem, jehož potomci formovali nové státy ve střední Evropě a na Balkáně. Ve školách byl zaveden kurz popularizující myšlenku jednoty západoslovanských národů.

Profesor filologie S. Smal-Stocki spolu s mladými výzkumníky B.-V. Javirem a J. Čybrasem předložili a podložili teorii dvou větví staroslověnského jazyka, podle níž haličské nářečí – mající středoslovanské rysy – patří obecně k západoslovanskému dědictví a konkrétně k tzv. česko-slovenské skupině slovanských jazyků. Inteligence, zejména spisovatelé, stála v čele obnovy širšího používání haličských výrazů ve svých dílech, filologové sestavili slovníky a vypracovali jazykové základy existence zapomenutého haličského jazyka. Byl uskutečněn přechod Haličanů na rodný jazyk (zapisovaný latinkou), což je přiblížilo k jejich západoslovanským jazykovým, historickým a genetickým příbuzným a přispělo k obrození jejich původní etnicity.¹⁴⁸

V historickém diskurzu přibývalo studií o společných obdobích dějin, zejména o době etnogeneze Slovanů (země mezi Karpaty a Medobory byly osídleny Slovany), začlenění Haliče a části Volyně do Velké Moravy, českého státu Přemyslovců a Velké Chorvatské. Haličané se odvolávali i na dějiny svého nezávislého knížectví za dynastie Rostislavovců, kdy byl Haličský stát považován za rovného velkým zemím, jako Polské království, Rus a dokonce Byzanc.⁴

Konec klidných let a přípravy na novou válku

Počátek 30. let přinesl do Evropy ekonomickou krizi z USA, která nejvíce zasáhla Německo, kde na vlně růstu revanšistických nálad přišli k moci národní socialisté. Jejich rétorika o „životním prostoru na Východě“ přiměla sousedy k zamyšlení. Část politiků sousedních států nechtěla hrozbu vidět, považovala tuto rétoriku za příliš populistickou a zaměřenou na domácí posluchače, nebo prostě nechtěla napjaté vztahy s jedním z největších obchodních partnerů. Změny na politické scéně Německa ovlivnily i změny u sousedů Západoslavie, například v Polsku a Maďarsku, kde politici stále častěji hovořili o revizi poválečných smluv a změně hranic na „spravedlivější“. Ve vládě Západoslavie začaly probíhat spory ohledně mezinárodních otázek. Zatímco české vedení bylo měkčí a spoléhalo na mezinárodní podporu, vůdci Slovenska a zejména Haliče se rozhodli jednat preventivně a připravovat své kraje na případné válečné akce. Byly zohledněny chyby minulých let a vojenské sbory připravovaly několik obranných linií.

Klidná léta skončila v roce 1938, kdy se po anexi Rakouska Západoslavie stalo objektem zájmu Německa, Maďarska a Polska. České vedení, paralyzované náhlým německým tlakem a pozdějším útokem a infantilností západních spojenců, kteří jen planě ujišťovali o bezpodmínečné podpoře (vláda Západoslavie vysílala delegace do Londýna a Paříže s žádostí o vojenskou pomoc, ale dostala odmítnutí), rychle ztratilo Sudety. Slováci a Haličané však kategoricky nesouhlasili s představou přeměny na „Horní Maďarsko“ či „Malé Polsko“.

Po ztrátě Sudet v roce 1938 se Západoslavie připravovalo na nejhorší. Slovenský a Haličský sbor posilovaly opevnění podél hranic, budovaly tzv. „Karpatskou linii“, inspirovanou francouzskou Maginotowou linií. Zástupci krajských vlád rychle navázali kontakty s A. Rosenbergem, klíčovou postavou Třetí říše, snažíc se vyjednat co nejvýhodnější postavení v očích německé moci. Aby posílily svou mezinárodní pozici, Slovenský a Haličský sbor zahájily válku s Maďary a Poláky. Slováci s Haličany počítali s vyčerpáním protivníka – a to se podařilo. Maďary se podařilo zastavit na etnické hranici, což umožnilo přeměna měst Košice, Užhorod, Mukačevo a Vynohradiv na skutečné pevnosti. Maďaři souhlasili s hranicí podél etnické linie, což umožnilo přesměrovat všechny síly na polskou frontu. Poláky se podařilo udržet na linii Podkarpatska a Naddnestří, kde byla předem vybudována opevněná města a pevnosti. Ty se staly opěrnými body Haličského sboru, z nichž bylo výhodné podnikat ničivé partyzánské nájezdy na území okupované nepřítelem. Hrubá taktika Poláků na okupované části Haliče vyvolala vlnu protestů, posílenou partyzánskou činností. Haličští partyzáni pod vedením osobností jako Ivan Klymiv organizovali noční útoky na polské sklady v okupovaném Přemyšli, Rzeszowě a Ravě a diverze na železnicích, což značně zpomalilo polský postup. Díky relativnímu klidu na východě federace mohla česká vojska ochránit Prahu před kapitulací před Němci. Tato vytrvalost zachovala Západoslavii i v nejtemnějších časech.¹

Kdyby Západoslavie utrpělo porážku nebo se v roce 1938 rozpadlo, Halič by pravděpodobně připadla pod polskou okupaci a Slovensko by se stalo loutkovým státem Maďarska. Tento scénář by oslabil západoslovanskou jednotu a napomohl německé expanzi. To, co se zdálo nevyhnutelné, se však podařilo alespoň na čas odvrátit. Světový řád praskal ve švech, což zasáhlo celý středoevropský region. Západoslavie, ač územně zmenšené, přežilo díky mobilizaci českých, slovenských a haličských sborů a připravovalo se na zadržení protivníků. Rumunsko a Maďarsko, posílené Německem, se chystaly na útok na své sousedy. V Polské republice narůstala krize, kterou se rozhodly využít komunistické Rusko a národně socialistické Německo. Do Evropy přicházela nová éra, ale ne všichni na ni byli připraveni.¹

Mapa Západoslavie na počátku druhé světové války od Společnosti Re Publica

Rozhodnutí vedení Haličského státu o spojení s Čechami v Západoslavii se tedy ukázalo jako pragmatický a účinný krok, který v meziválečném období umožnil zachovat státnost, rozvinout mladé státní instituce, zvýšit úroveň vzdělání a kultury, provést industrializaci kraje a výrazně zlepšit produkci zemědělských výrobků díky podstatnému rozšíření vnitřního trhu. Ze spojení těžili všichni jeho členové: Češi získali přístup především k relativně levným přírodním zdrojům a zemědělským produktům, zatímco Halič k technologiím západního typu, což jí umožnilo industrializaci a téměř dosáhnout úrovně svých západních spojenců ve svazu. Na počátku druhé světové války mělo Západoslavie vysoké ukazatele ekonomického růstu a přírůstku obyvatelstva, čímž předčilo v mnoha parametrech i podstatně větší sousedy. To vytvořilo silné předpoklady pro efektivní vojenský odpor proti útočníkům.

Poznámky:

* Haličané skutečně zrušili spojení s ULR, ale stalo se to mnohem později, než by mohlo – v prosinci 1919.

** Přípravné dohody mezi Haličským státem a Československou republikou skutečně byly podepsány; Haličanům stačilo jen se definitivně rozhodnout a přesvědčit tu část české vlády, která z nějakého důvodu váhala (bohužel haličská vyjednávací delegace zahynula při letecké havárii v českých horách).

*** Čortkovská ofenziva skutečně proběhla, trvala od 7. do 28. června 1919, byla blesková a hrdinská, ale ztroskotala kvůli nedostatku zbraní a munice v Haličské armádě (zbraně dodané tehdejšími spojenci nestačily k dosažení hlavního cíle).

**** Úzká haličsko-česká spolupráce skutečně existovala za dob Rakouska-Uherska.

Zdroje:

1. Vladislav Boroda. Druhá část alternativního meziválečného období: Historie Západoslavie. https://vk.com/wall-36731390_2140

2. M. V. Kirsenko. ZULR a politika Československa. http://history.ukma.edu.ua/docs/journals/naukovi-zapysky/52/kirsenko.pdf

3. Geopolitický prostor ZULR a její zahraničněpolitické směry. http://bo0k.net/index.php?p=achapter&bid=6755&chapter=1

4. J. Povala, B. Javir. Haličsko-volyňsko-české jazykové paralely v dílech 16.–19. století. http://borys-javir.dreamwidth.org/194960.html

5. Čechy a otázka haličské státnosti. // Halič a nové státy Evropy. Lvov-Vídeň, 1921. Vydání „Ukrajinské vlajky“, 32 s.

6. Jugoslávie a otázka haličské státnosti. // Halič a nové státy Evropy. Lvov-Vídeň, 1921. Vydání „Ukrajinské vlajky“, 32 s.

7. Semen Ševčuk. Je čas říct pravdu o našich osvobozeneckých bojích za svobodu Haličské země. http://zbruc.eu/node/12666

8. Valentin Stetsjuk. Kolik větví má slovanství? http://zbruc.eu/node/14621

9. Sjednocení – druhé čtení. https://zaxid.net/zluka__prochitannya_druge_n1124663

10. Serhij Rudjuk. Ropa jako jeden z nejchutnějších pokrmů pro jedno- a dvouhlavé europtáky. https://bintel.com.ua/uk/article/rudjuk-nafta/

Місцевість: Галичина

ZACHODNIOSŁAWIA. ALTERNATYWNA HISTORIA OKRESU MIĘDZYWOJENNEGO.

Istnieje popularnonaukowa koncepcja, według której istnieje wiele wszechświatów, które mogą być alternatywnymi rzeczywistościami współistniejącymi równolegle. Wydarzenia w kluczowych momentach historii są wspólne lub niemal identyczne, ale między tymi punktami mogą rozwijać się w kierunkach odmiennych od tych, które znamy. Tych kluczowych punktów nie da się ominąć; są one podobne lub nawet identyczne we wszystkich wszechświatach, lecz to, co dzieje się między nimi, może się diametralnie różnić, często zadziwiając. Opisana tu historia prawdopodobnie miała miejsce w jakiejś innej rzeczywistości. Może się podobać lub nie, ale znany nam bieg wydarzeń stworzył niegdyś warunki dla alternatywnego rozwoju procesów narodowo-wyzwoleńczych, które miały miejsce w Europie Środkowej po rozpadzie Austro-Węgier. Jak mógł wyglądać ten alternatywny okres międzywojenny – między I a II wojną światową – dla Galicji w szczególności i jej sąsiadów w ogóle?

Okoliczności historyczne początku XX wieku jako przesłanki sojuszu trzech zachodniosłowiańskich państw

Na początku listopada 1918 roku Austro-Węgry zaczęły się rozpadać. Na ich terytorium powstawały nowe państwa, w tym Republika Austrii, Węgry, Czechosłowacja, Polska oraz Zachodnioukraińska Republika Ludowa (ZURL, czyli Państwo Galicyjskie). Niektóre ziemie zostały przyłączone do sąsiednich krajów, inne stały się sporne. Na przykład młode Państwo Galicyjskie, zajmujące 70 tys. km², niemal nie różniło się od innych średnich państw kontynentu – Austrii, Węgier czy Grecji – a pod względem ludności – 6,2 mln osób – wyprzedzało Szwecję, Norwegię, Finlandię, Holandię i Danię. Jednakże taki stan nie trwał długo: w ciągu miesiąca niemal połowę jego terytorium zajęły Polska i Rumunia, a pod koniec roku dołączyły Węgry.³⁷

Wraz z rozpadem Austro-Węgier rząd czechosłowacki i rząd Państwa Galicyjskiego nawiązały kontakty oraz umowy handlowe. Galicjanie dostarczali Czechom potrzebną ropę, a ci z kolei zaopatrywali Galicjan w amunicję, której ci desperacko potrzebowali do wojny z Polską. W warunkach ciągłej wojny Galicjanie wykazali się znaczną aktywnością dyplomatyczną – z Kijowem, Pragą, Budapesztem, Wiedniem, Berlinem, a także z odległymi zachodnimi partnerami w ramach stosunków dyplomatyczno-konsularnych. Jednymi z pierwszych otwartych przedstawicielstw były te w Kijowie (działało do 22 stycznia 1919 r.) i w Pradze (od 18 grudnia 1918 r., na czele stał S. Smal-Stocki), a także w Wiedniu (M. Wasyłko, później W. Singalewicz i O. Kolessa) oraz Budapeszcie.¹³

Wierząc, że samodzielne budowanie nowego państwa będzie trudne – zwłaszcza w warunkach wojny z Polakami – oraz pod wpływem wieloletniej propagandy o „jedności Galicjan i Ukraińców znad Dniepru”, część rządu galicyjskiego zdecydowała się połączyć ZURL (Państwo Galicyjskie) z Ukraińską Republiką Ludową (URL). 22 stycznia delegacja ZURL wspólnie z przedstawicielami URL ogłosiła zjednoczenie obu państw na zasadach autonomii. Część rządu Państwa Galicyjskiego była przeciwna temu krokowi, prowadząc negocjacje z Czechami. Co więcej, przywódcy Ukrainy nie dawali żadnych gwarancji pomocy Galicjanom, a sojusz ten nie przynosił im realnych korzyści. Longin Cehelski (jeden z organizatorów powstania ZURL, jej minister spraw wewnętrznych, a później wiceminister spraw zagranicznych URL) pisał o twórcach URL (ukraińskich socjalistach, w tym W. Wynnyczenko i S. Petlurze): „Umieli jedynie buntować uboższą ludność wiejską i rzucać demagogiczne hasła… To byli doktrynerzy, jakby unoszący się w powietrzu, bez jakiegokolwiek poczucia rzeczywistości. A to najniebezpieczniejszy gatunek ludzi w każdym narodzie.” Dla Cehelskiego, Galicjanina dobrze obeznanego z polityką europejską i sytuacją w Kijowie, połączenie Galicji z Ukrainą było zbyt ryzykowne: „Łączenie Galicji, w miarę uporządkowanej i zorganizowanej, z taką Ukrainą – narodowo nieświadomą, anarchiczną i zbolszewizowaną – uważaliśmy za skrajne ryzyko, ‘skok w ciemność’. Oznaczałoby to rzucenie wszystkich naszych narodowych osiągnięć całego stulecia, pielęgnowanych pod skrzydłami Cesarstwa Austrii, w szalony wir rewolucji społecznej, na łaskę bolszewików i równie szalonych ukraińskich atamanów.” Jak się później okazało, Ukraińcy prowadzili tajne negocjacje z Polską.²⁹

Negocjacje z Czechami przyniosły Galicji znacznie więcej korzyści – Czesi zgodzili się odciągnąć część polskich wojsk. Już 23 stycznia 1919 roku Czesi podjęli próbę zdobycia Cieszyna, napotykając opór Polaków. Warszawa oskarżyła Czechów o represje, ale przywódcy Ententy, nie chcąc sporów między partnerami, wysłuchali obu stron i powierzyli komisji ds. polskich pod wodzą Francuza J. Noulensa rozwiązanie konfliktu polsko-czeskiego. Jednocześnie w Galicji toczyły się zacięte walki, które odciągały polskie siły zbrojne i uniemożliwiały realizację planów operacyjnych generała T. Rozwadowskiego pod Samborem. Państwo Galicyjskie zdołało uzgodnić wspólne działania z Czechosłowakami przeciwko Polakom, którzy również mieli własne pretensje terytorialne. Opór Armii Galicyjskiej wobec polskich natarć zachęcał Czechów do nieustępliwości w ich walce. Współpraca militarna stanowiła dodatkowy powód do sojuszu.¹²⁹

Trzy miesiące walk nie przyniosły rozstrzygającej victorii. Galicjanie rozpoczęli lutową operację pod Wowczuchami, podczas której niemal odbili Lwów z rąk Polaków. W rezultacie polscy działacze w Paryżu i na ojczystej ziemi zaczęli skłaniać się ku natychmiastowemu rozgraniczeniu z Galicjanami, nawet za cenę rezygnacji ze Lwowa lub całego zagłębia naftowego w Borysławiu. Jednak przedstawiciele Ententy domagali się wstrzymania ofensywy, a misja francuskiego generała J. Barthélemy’ego podczas negocjacji w Chodorowie w lutym 1919 roku zaproponowała linię demarkacyjną wzdłuż Bugu Zachodniego, oddając Polakom Lwów i całe zagłębie naftowe Drohobycz-Borysław. Część Polaków pod wodzą J. Piłsudskiego zgadzała się na to, ale lider polskiej Narodowej Demokracji R. Dmowski kategorycznie zaprzeczał możliwości istnienia Państwa Galicyjskiego. W negocjacjach w Chodorowie uczestniczył lider Ukraińców S. Petlura, który nie oponował zbytnio Polakom. Przywódcom ZURL, J. Petruszewiczowi i S. Hołubowiczowi, naturalnie się to nie spodobało. Rozmowy w Chodorowie stały się swoistym punktem zwrotnym, po którym przywódcy Galicji niemal ostatecznie zrozumieli awanturniczość i zdradliwość Ukraińców pod wodzą S. Petlury i zaczęli bliżej współpracować z Czechami. Cehelski wspominał, że galicyjscy przywódcy „patrzyli z prawdziwym smutkiem na to, co działo się na Ukrainie, i nieustannie obawiali się tam przewrotu… Galicyjscy politycy mieli podstawy sądzić, że każdy przewrót w Kijowie zakończy się zajęciem Ukrainy przez bolszewików. Jednomyślnie uważali ukraińskich socjalistów znad Dniepru za niezdolnych do rządzenia państwem.”²³⁹

Zawieszenie działań wojennych i negocjacje były na rękę Polakom, którzy w tym czasie otrzymali wsparcie od Francuzów i przeszli do kontrofensywy. Podczas wiosennej ofensywy w 1919 roku armii Hallera w Galicji przywódcy Państwa Galicyjskiego zaczęli rozważać plany możliwego sojuszu z Czechosłowacją na zasadach federacyjnych lub konfederacyjnych. Prowadzono negocjacje w Paryżu z ministrem spraw zagranicznych E. Beneszem. 11 kwietnia 1919 roku podpisano porozumienie między Republiką Czechosłowacką a Państwem Galicyjskim z nadzieją na owocną współpracę. Wierząc, że z Podkarpacia uzyskają tysiące cystern ropy po cenach niższych od światowych, Czesi zobowiązali się dostarczać Armii Galicyjskiej broń i wyposażenie, a także wysłać duże partie węgla, cukru i tekstyliów. Już w styczniu wysłano oficjalnych przedstawicieli, a w Stanisławowie i Samborze rozpoczęły działalność wojskowe misje repatriacyjne Czechosłowacji pod aktywnym kierownictwem konsula D. Pollaka.²³

Polska okupacja Galicji trwała, głównie dzięki wsparciu dyplomatycznemu i militarnemu Francji. Los wojny wydawał się przesądzony przez 110-tysięczną polską armię generała Hallera, sformowaną, uzbrojoną, wyposażoną i wyszkoloną we Francji (walczyła pod dowództwem francuskich oficerów i generałów – weteranów I wojny światowej). Ponad tysiąc francuskich doradców wojskowych wspierało Ministerstwo Obrony Polski i Sztab Generalny Wojska Polskiego. Na polecenie Francji przeciwko Państwu Galicyjskiemu выступила także armia rumuńska, zajmując Pokucie wraz z magazynami broni i amunicji Armii Galicyjskiej. Francja zapewniła Polsce zwycięstwo także na polu dyplomatycznym – na paryskiej konferencji pokojowej. Kluczowym czynnikiem, który wpłynął na decyzję Francji o rozwiązaniu kwestii galicyjskiej na korzyść Polski, była chęć przejęcia kontroli nad galicyjską ropą. Rząd Ukraińskiej Republiki Ludowej pośrednio wspierał Polskę.¹¹⁰

Tymczasem do Pragi napływały petycje od A. Beskyda i innych działaczy rusińskich z prośbą o przyłączenie do Czechosłowacji nie tylko północno-wschodnich komitatów dawnego Królestwa Węgier, ale także Łemkowszczyzny, potępiając „separatyzm ukraińskich polityków”. Autorzy tych memorandów domagali się ochrony Podkarpacia i jego zasobów mineralnych przez wojska czechosłowackie przed zagrożeniem ludobójstwem ze strony Polaków. Prasa wiedeńska pisała, że „niepodległość Galicji byłaby pierwszym krokiem do wyleczenia Polski z megalomanii” oraz że „jedynym niezawodnym oknem Czechosłowacji na całą Europę Wschodnią i przyległą Azję jest niepodległa Galicja”. Polska okupacja regionu została potępiona przez Partię Syjonistyczną, która opowiadała się za neutralnym statusem Galicji Wschodniej pod kontrolą Ligi Narodów. Stanowisko to poparł L. Namier, doradca brytyjskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych, wychowany w Koszyłowcach koło Zaleszczyk. Kampanię w obronie Państwa Galicyjskiego rozpoczęła diaspora w Kanadzie, gdzie pod kierownictwem Komitetu Horozhańskiego organizowano liczne wiece protestacyjne w związku z polską agresją, a także ruch na rzecz powrotu zdolnych do walki Galicjan do Galicji. Szeroka propaganda kwestii galicyjskiej w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie była wspierana kampaniami protestacyjnymi na rzecz Państwa Galicyjskiego z udziałem tysięcy emigrantów. Ich rezolucje kierowano do struktur rządowych tych krajów, a także na paryską konferencję pokojową i nowo utworzoną Ligę Narodów. W tym okresie polityka zagraniczna rządu Galicji koncentrowała się na przywróceniu i umocnieniu niepodległego Państwa Galicyjskiego, zwanego „Szwajcarią Wschodu”, bez powiązań z URL, której przywódcy zawarli sojusz wojskowo-polityczny z Polską. 25 maja 1919 roku delegację Galicjan w Paryżu przyjęli W. Wilson, D. Lloyd George i G. Clemenceau, przekonując ich do skupienia się na walce z bolszewikami, podczas gdy M. Łozynśkyj i jego koledzy prosili o powstrzymanie polskiej agresji.¹²³⁵⁶¹⁰

Sojusz trzech zachodniosłowiańskich państw – alternatywna ścieżka historii

Jeśli w 1918 roku stosunki między Czechosłowacją a Państwem Galicyjskim były jedynie przyjazne, wszystko zmieniło się, gdy Petlura w 1919 roku podpisał sojusz z Polską, na mocy którego Galicja (wówczas autonomiczna część URL) została przekazana Polakom. Rząd Państwa Galicyjskiego kategorycznie odrzucił traktat pokojowy S. Petlury z J. Piłsudskim, uznając go za zdradę ze strony partii socjalistycznych, które „były gotowe handlować braćmi”. W odpowiedzi Galicjanie zerwali unię z Dyrektoriatem i skierowali swoje wysiłki na nawiązanie kontaktów z Republiką Czechosłowacką.* 5 czerwca 1919 roku J. Petruszewicz i T. Masaryk podpisali porozumienie o połączeniu Państwa Galicyjskiego z Czechosłowacją na zasadach federalnych w Zachodniosławię,** powierzając swoim rządom przygotowanie i realizację unii. Podstawą przyszłego sojuszu była ścisła współpraca czeskich budzicieli i galicyjskiej inteligencji pod koniec XIX wieku. Czeskie i galicyjskie ugrupowania działały wspólnie w parlamencie Austro-Węgier, co pomimo sprzeciwu Polaków umożliwiło galicyjskim Rusinom zdobycie kluczowych stanowisk administracyjnych za czasów Habsburgów.****¹

Pierwszoplanowym zadaniem stała się współpraca wojskowa. Gdy wojska czechosłowackie przerzucano do Galicji, prowadzono negocjacje z sąsiadami, z którymi można było uniknąć otwartej konfrontacji. Na przykład etnicznie węgierskie ziemie przekazano Węgrom, którzy w zamian wycofali wojska z Zakarpacia i części Słowacji, gwarantując neutralność. Podobne porozumienie osiągnięto z Rumunami – oddano im etnicznie rumuńskie ziemie Bukowiny niemal po Czerniowce. To zabezpieczyło południowy front, umożliwiając przerzucenie dodatkowych jednostek do walki z Polską.

Wkrótce pola naftowe Podkarpacia zostały solidnie zabezpieczone, tworząc przyczółek do szerokiej kontrofensywy – 7 czerwca 1919 roku rozpoczęła się ofensywa czortkowska.*** Natarcie stało się możliwe dzięki wsparciu Czechów, Morawian i Słowaków oraz dostawom broni z Czech i USA, wchodząc do historii XX wieku jako jedna z najszybszych i najskuteczniejszych operacji wojskowych. Armia Galicyjska, wsparta Czechami, przeprowadziła szybki i śmiały rajd przez okupowaną przez Polaków Galicję, docierając do przedmieść Lwowa. Czeskie lekkie czołgi LT vz. 35 z fabryk Škoda, wraz z galicyjską kawalerią i zmechanizowanymi oddziałami pod dowództwem Aleksandra Grekowa, przełamały polskie umocnienia wzdłuż Zbrucza, zmuszając dobrze uzbrojoną, wspieraną przez Francuzów, ponad 100-tysięczną armię polską do odwrotu na całej linii frontu. Jednocześnie lokalni partyzanci, znający teren, przeprowadzali dywersje na tyłach wroga, niszcząc linie kolejowe i składy amunicji. Ta synergia pozwoliła wspólnym siłom nowo powstałej Zachodniosławii dotrzeć w kilka dni do przedmieść Lwowa, zmuszając polskie dowództwo do pospiesznego wycofania się. Pomimo ponownych wezwań Ententy do negocjacji, pod koniec 1919 – na początku 1920 roku wspólne siły czechosłowacko-galicyjskie wypędziły Polaków ze wszystkich spornych ziem w Czechach, na Słowacji i w Galicji, wyraźnie wytyczając granice przyszłego państwa.¹⁷

Powstanie Zachodniosławii wywołało mieszane reakcje wielkich mocarstw. Wielka Brytania widziała w nowej federacji potencjalnego sojusznika przeciwko ekspansji Niemiec, podczas gdy Francja wahała się, obawiając się naruszenia równowagi sił w Europie Środkowej. Polska, dostrzegając zagrożenie, próbowała za pośrednictwem kanałów dyplomatycznych w Paryżu przekonać mocarstwa o „tymczasowości” tego sojuszu, ale bezskutecznie. Pomimo protestów Polaków, którzy domagali się włączenia Galicji, „jako odwiecznie polskich ziem”, do nowej Rzeczypospolitej, strona czechosłowacko-galicyjska miała przewagę militarną, zmuszając Polaków do odstąpienia od swoich roszczeń. Przy wsparciu części wielkich mocarstw na konferencji paryskiej przekonano rządy zachodnie o niekomunistycznym charakterze Zachodniosławii, w tym Galicji, co częściowo wynikało z skutecznego powstrzymywania wojsk sowieckich na granicy wschodniej. W zamian za międzynarodowe gwarancje i uznanie nowe państwo zgodziło się dostarczać ropę i produkty naftowe krajom Europy Zachodniej po cenach niższych od rynkowych przez kolejne 5 lat, zachowując prawo do ich przetwórstwa i unikając losu surowcowego dodatku. Na paryskiej konferencji pokojowej ustalono granice, w ramach których do nowego państwa – Zachodniosławii – weszły następujące terytoria: Czechy, Morawy, Śląsk Czeski, Słowacja, Zakarpacie, Bukowina Północna i Galicja.¹

Na początkach istnienia wewnątrz Zachodniosławii nie panował spokój. Część galicyjskiej inteligencji zorientowana na Kijów (tzw. „polityczni Ukraińcy”) opowiadała się za odnowieniem związków z URL (mimo jej rychłego upadku), a kręgi propolskie dążyły do pogłębienia stosunków z Polską. Jednak rząd J. Petruszewicza zdecydowanie stłumił te nastroje, podkreślając nową zachodniosłowiańską tożsamość galicyjską. W Czechach również na początku panowały nastroje antyunijne, ale szybki wzrost gospodarczy, napędzany tanimi zasobami z Galicji, wkrótce je zniwelował.

Zachodniosławia była państwem federalnym złożonym z trzech równoprawnych podmiotów: Czech, Słowacji i Galicji. W ramach Czech odrębnymi podmiotami były Czechy właściwe i Morawy, a w ramach Galicji – Zakarpacie, Galicja właściwa i Bukowina. Zgodnie z konstytucją Zachodniosławii każda ziemia miała własny parlament i rząd, ale wszystkich łączyła osoba wspólnego prezydenta i rada koordynacyjna. Pierwszym prezydentem federacji został Tomáš Masaryk. Zachodniosławia gwarantowała zachowanie praw narodowych, ale zakazywała działalności partii komunistycznych i organizacji ekstremistycznych, w tym w Galicji powstrzymano tworzenie reakcyjnych towarzystw ukraińskich jako agentów wrogiego państwa (co zaskakujące, wspieranych przez komunistyczną Rosję). W efekcie w początkach lat 20. XX wieku politycznie niespokojna część Niemców opuściła Sudety, Polacy – Śląsk Czeski i Galicję, a Ukraińcy – Galicję. Przyczyniło się to do braku większych konfliktów międzyetnicznych i zachowania stabilności państwa. Dzięki harmonijnej federacji, w której każdy podmiot żył w równowadze, Zachodniosławia stała się państwem „narodowego pokoju”.¹

W latach po wojnie podpisano traktaty pokojowe z sąsiadami. Polacy nie chcieli zawrzeć umowy, uważając Galicję i Śląsk Czeski za swoje, ale przewaga militarna nie była po ich stronie, trwała wojna z Ukraińską SRR, a nacisk Zachodnich sojuszników zmusił ich do zgody. Umowy z Rumunią i Węgrami, zawarte w czasie wojny, zostały potwierdzone. Z ZSRR osiągnięto porozumienie pod warunkiem nieudzielania schronienia ani wsparcia przywódcom URL – co i tak było zgodne z oficjalnym stanowiskiem Państwa Galicyjskiego. Z Austrią nie było problemów z podpisaniem traktatu, a z Niemcami umowa została zawarta pod warunkiem dostępu niemieckiego kapitału do Sudetów. Chociaż każda ze stron uważała traktaty pokojowe za niesprawiedliwe, była to niemal jedyna szansa na utrzymanie kruchego pokoju w regionie Europy Środkowej.

Szybko tworzono formacje zmilitaryzowane. Jeszcze przed początkiem lat 30. Zachodniosławia zdołała stworzyć kilka pułków pancernych i zmotoryzowanych jednostek armii. Dzięki temu Armia Zachodniosłowiańska (AZ) stała się jedną z najsilniejszych w Europie, niemal na równi z armią komunistycznej Rosji, Niemiec i Nowej Rzeczypospolitej (NRP). Armia Zachodniosławii składała się z trzech narodowych korpusów: Czeskiego, Słowackiego i Galicyjskiego. W praktyce były to trzy niezależne, ale dobrze skoordynowane armie, co ostatecznie stanowiło podstawę wyjątkowej manewrowości i autonomii jednostek Zachodniosławii.¹

Na początkach istnienia państwa przemysł wojskowy koncentrował się głównie w Czechach. Jednak po światowym kryzysie finansowym i dojściu do władzy w Niemczech narodowych socjalistów z ich retoryką o „zabezpieczeniu przestrzeni życiowej na Wschodzie” z jednej strony, oraz po kilku starciach z sowieckimi strażnikami granicznymi na Zbruczu podczas ratowania uchodźców przed władzą sowiecką z drugiej strony, główne zakłady przemysłu wojskowego zostały rozproszone, tak aby każdy region mógł zapewnić produkcję podstawowej broni, nawet jeśli inne regiony zostałyby zablokowane lub okupowane przez wojska wroga.

Od 1920 do 1938 roku gospodarka Zachodniosławii wykazywała stabilny wzrost PKB i rozwój przemysłowy dzięki synergii regionów. Galicyjska ropa, przetworzona w nowoczesnych zakładach, z największymi w Drohobyczu i Brnie, stała się podstawą eksportu, podczas gdy czeskie i galicyjskie inżynierstwo dostarczało federacji traktorów i samochodów. Rząd Masaryka wprowadził powszechną edukację średnią, dostępną w trzech oficjalnych językach – czeskim, słowackim i galicyjskim, co sprzyjało jedności kulturowej. Reforma rolna w Galicji przekazała część ziem wielkich magnatów chłopom, zmniejszając napięcia społeczne i wzmacniając poparcie dla federacji wśród prostego ludu.

Po powstaniu Zachodniosławii w 1919 roku Galicja stała się nie tylko strategicznym przyczółkiem militarnym, ale i gospodarczym centrum federacji, harmonijnie uzupełniając przemysłową potęgę Czech i potencjał rolny Słowacji. Sojusz trzech zachodniosłowiańskich państw stworzył unikalne warunki do szybkiej industrializacji regionu, modernizacji struktur finansowych, reformy rolnej i rozbudowy infrastruktury transportowej, co zapewniło Galicji stabilny rozwój w okresie międzywojennym.

Industrializacja Galicji opierała się na jej zasobach naturalnych, zwłaszcza na złożach ropy w zagłębiu Drohobycz-Borysław, które stały się „czarnym złotem” Zachodniosławii. W Drohobyczu i Borysławiu, przy wsparciu czeskich inżynierów i technologii Škoda, zmodernizowano stare austriackie rafinerie i zbudowano nowe zakłady do produkcji benzyny, nafty i smarów. Do 1925 roku zakłady te nie tylko zaspokajały potrzeby federacji, ale także eksportowały produkty do Francji i Wielkiej Brytanii na preferencyjnych warunkach konferencji paryskiej, a dalszy rozwój nastąpił po 1925 roku, gdy ceny dla wszystkich krajów stały się rynkowe.

Lwów, jako kulturalna i administracyjna stolica Galicji od czasów Austrii, przekształcił się w centrum przemysłu lekkiego i inżynierii. Rozwinęły się tu fabryki tekstylne, wykorzystujące importowaną bawełnę i początkowo czeski sprzęt, a także zakłady produkujące odbiorniki radiowe i sprzęt gospodarstwa domowego na bazie technologii z Brna. W Stanisławowie i Kołomyi powstały zakłady drzewne, przetwarzające karpackie drewno na meble i materiały budowlane, z których znaczna część trafiała na eksport do Europy Środkowej. W Tarnopolu i Czortkowie rozwijał się przemysł lekki i przetwórstwo produktów rolnych. Przemyśl, dzięki bliskości czeskich węzłów kolejowych, stał się ośrodkiem metalurgii, produkującym części do samochodów i maszyn rolniczych. Ta industrializacja stworzyła tysiące miejsc pracy i przyciągnęła do miast młodzież z wiosek, sprzyjając urbanizacji regionu.

System finansowy Galicji w ramach Zachodniosławii zyskał nowy impuls, opierając się na dziedzictwie austriackich instytucji bankowych. Banki takie jak „Wiener Bankverein” i „Creditanstalt”, działające w Galicji jeszcze za czasów Austro-Węgier, zostały zreorganizowane i włączone do federalnej sieci finansowej. W 1921 roku rząd Zachodniosławii założył „Západoslavský Národní Bank” (Zachodniosłowiański Bank Narodowy) z centralą w Pradze i regionalnym oddziałem we Lwowie, kluczowym graczem w kredytowaniu projektów przemysłowych, oferującym preferencyjne pożyczki na modernizację fabryk i zakup sprzętu. Rozwijały się także mniejsze, prywatne banki, koncentrujące się głównie na pracy z małymi przedsiębiorstwami, przedsiębiorcami i rolnikami.

Równolegle z bankami aktywnie rozwijały się spółdzielnie kredytowe, które stały się podstawą ekonomicznej samowystarczalności chłopów i drobnych przedsiębiorców. W latach 20. XX wieku w Galicji powstały setki kooperatyw, takich jak „Galicyjska Kasa Ludowa” we Lwowie, „Związek Chłopski” w Stanisławowie i „Związek Ludowy” w Tarnopolu, oferujące niskooprocentowane kredyty na rozwój małego biznesu i rolnictwa, ale stawiające wyraźne wymagania wobec pożyczkobiorców. Finansowały one zakup nowoczesnych pługów i siewników, wspierały tworzenie lokalnych mleczarni i piekarni. Do 1930 roku spółdzielnie kredytowe zjednoczyły się w sieć pod egidą rządu federalnego, co pozwoliło Galicji uniknąć wstrząsów Wielkiej Depresji, w przeciwieństwie np. do sąsiedniej Polski.

Reforma rolna była jednym z filarów polityki gospodarczej Zachodniosławii w Galicji. W 1922 roku rząd T. Masaryka uchwalił „Ustawę o sprawiedliwości agrarnej”, przewidującą wykup majątków wielkich właścicieli ziemskich za środki państwowe z późniejszym podziałem ziemi między chłopów (na spłatę bez odsetek). W Galicji proces ten był szczególnie intensywny: tysiące hektarów ziemi przekazano małorolnym chłopom i weteranom Armii Galicyjskiej. Każda rodzina otrzymywała średnio kilka hektarów oraz dostęp do państwowych subwencji na nasiona i sprzęt. Reforma ta nie tylko zwiększyła produktywność rolnictwa, ale i wzmocniła poparcie dla federacji wśród galicyjskiego chłopstwa. Pod koniec lat 20. Galicja stała się jednym z głównych dostawców zboża, ziemniaków i produktów mlecznych na wewnętrzny rynek Zachodniosławii, a nadwyżki eksportowano do Niemiec i Austrii.

Sieć transportowa Galicji uległa znacznemu rozwojowi, aby zapewnić integrację gospodarczą z Czechami i Słowacją. W 1923 roku rozpoczęto budowę nowych dróg samochodowych, łączących Lwów z Przemyślem, Tarnopolem, Użhorodem, Stanisławowem i Tarnopol z Czerniowcami, zapewniając zadowalające połączenia między wszystkimi większymi miastami. Drogi te, budowane według czeskich standardów, miały nawierzchnię asfaltową i umożliwiały szybki transport ropy, zboża i towarów przemysłowych. Przez niemal każdą przełęcz karpacką poprowadzono nową drogę, co nie tylko sprzyjało wzrostowi powiązań gospodarczych między częściami federacji, ale także miało strategiczne znaczenie dla wojska. Do 1935 roku łączna długość nowych dróg w Galicji osiągnęła 1200 kilometrów, co znacznie ożywiło handel.

Infrastruktura kolejowa również została zmodernizowana. W latach 20. Zachodniosławia zainwestowała w elektryfikację kluczowych linii, takich jak Tarnopol-Lwów-Przemyśl-Koszyce, wykorzystując technologie czeskiej firmy ČKD. Nowe pociągi, wyposażone w wagony z fabryk w Pilźnie, skróciły czas podróży między Pragą a Lwowem z 20 do 12 godzin (lub mniej w przypadku nocnych czy towarowych). W 1930 roku otwarto odnowione mosty kolejowe nad Dniestrem w pobliżu Zaleszczyk i Halicza, które stały się symbolami osiągnięć inżynieryjnych federacji i ułatwiły połączenia między północą Galicji a regionami na południe od Dniestru. Te projekty transportowe nie tylko wspierały rozwój gospodarczy, ale i wzmacniały więzi między regionami Zachodniosławii.

Rozwój gospodarczy Galicji szedł w parze z ożywieniem handlu i przedsiębiorczości. W miastach takich jak Lwów, Tarnopol, Stanisławów, Przemyśl, Czerniowce, Drohobycz, Kołomyja, Czortków i inne powstały spółdzielcze rynki, gdzie chłopi sprzedawali swoje produkty bez pośredników, co zwiększyło ich dochody. W 1926 roku rząd wprowadził program „Mały Biznes Zachodniosławii”, wspierający tworzenie warsztatów rzemieślniczych – od szewskich i krawieckich po jubilerskie. Jednocześnie w Drohobyczu i Borysławiu powstały związki zawodowe naftowców, które walczyły o lepsze warunki pracy i wyższe płace, co pod koniec lat 20. zmusiło rząd federacji do udoskonalenia prawa pracy.

Związki kulturalno-gospodarcze z Czechami i Słowacją odgrywały istotną rolę: czescy architekci projektowali nowe fabryki i budynki administracyjne w Galicji, wykładali architekturę na miejscowym uniwersytecie, a słowaccy rolnicy dzielili się doświadczeniem w uprawie winorośli, co doprowadziło do rozwoju małych winnic u podnóży Karpat i w dolinie Dniestru. Do 1938 roku Galicja stała się nie tylko „naftowym sercem” Zachodniosławii, ale i regionem z rozwiniętym kompleksem rolno-przemysłowym, zapewniającym stabilność federacji w obliczu narastającego światowego kryzysu.

Szybki rozwój objął turystykę w Galicji. Bogactwo zamków i pałaców oraz ciepła dolina Dniestru przyciągały zarówno turystów wewnętrznych, jak i zagranicznych. Prawie śródziemnomorski mikroklimat sprzyjał powstaniu kilku kurortów, z których największe znajdowały się w Haliczu, Zaleszczykach, Horoszowej i Melnicy. W Karpatach zbudowano system schronisk, wchodzący w skład ogólnej sieci od gór w Czechach i na Słowacji aż do granicy z Rumunią. Największymi karpackimi ośrodkami turystycznymi stały się Żebie, Worochta, Jasinia, Rachów i ich przysiółki. Zwiększenie atrakcyjności turystycznej regionu oraz rozwój transportu pozytywnie wpływały na tradycyjną kulturę, podnosiły poziom zatrudnienia i chroniły wsie przed odpływem młodzieży.

W szkolnictwie dokonano przejścia na alfabet łaciński. Choć nie było to gwałtowne, w Galicji stało się symbolem zerwania z wpływami wschodnimi. Rząd finansował wydawanie gazet i almanachów literackich, w których galicyjscy pisarze adaptowali swoje dzieła do łacinki. Radio z Pragi i Lwowa nadawało programy o wspólnej historii Czechów, Słowaków i Galicjan, podkreślając dziedzictwo Wielkiej Morawy jako jednego z pierwszych wspólnych państw oraz Galicję jako kolebkę zachodnich Słowian, a także Wielką Chorwację – proto-państwo, którego potomkowie kształtowali nowe państwa w Europie Środkowej i na Bałkanach. W szkołach wprowadzono kurs popularyzujący ideę jedności narodów zachodniosłowiańskich.

Profesor filologii S. Smal-Stocki, wraz z młodymi badaczami B.-W. Jawirem i J. Czybrasem, wysunęli i uzasadnili teorię dwóch gałęzi dawnego języka słowiańskiego, sugerując, że gwary galicyjskie – wykazujące cechy środkowosłowiańskie – należą ogólnie do zachodniosłowiańskiego dziedzictwa, a w szczególności do tzw. czesko-słowackiej grupy języków słowiańskich. Inteligencja, zwłaszcza pisarze, stanęła na czele odrodzenia szerszego użycia galicyzmów w swoich dziełach, a filolodzy opracowali słowniki i zasady językowe dla zapomnianego języka galicyjskiego. Dokonano przejścia Galicjan na język ojczysty (zapisany alfabetem łacińskim), co zbliżyło ich do zachodniosłowiańskich krewnych językowych, historycznych i genetycznych, przyczyniając się do odrodzenia rodzimej etniczności.¹⁴⁸

W dyskursie historycznym pojawiało się coraz więcej badań nad wspólnymi okresami historii, zwłaszcza czasem etnogenezy Słowian (ziemia między Karpatami a Medoborami była zasiedlona przez Słowian), włączeniem Galicji i części Wołynia do Wielkiej Morawy, państwa czeskiego Przemyślidów oraz Wielkiej Chorwacji. Galicjanie odwoływali się także do historii swojego niepodległego księstwa za czasów dynastii Rościsławowiczów, gdy Państwo Galicyjskie było uznawane za równe wielkim krajom, takim jak Królestwo Polskie, Ruś czy nawet Bizancjum.⁴

Koniec spokojnych lat i przygotowania do nowej wojny

Początek lat 30. przyniósł do Europy kryzys gospodarczy z USA, szczególnie dotykając Niemcy, gdzie na fali wzrostu nastrojów rewanżystowskich do władzy doszli narodowi socjaliści. Ich retoryka o „przestrzeni życiowej na Wschodzie” zmusiła sąsiadów do refleksji. Część polityków sąsiednich państw nie chciała dostrzegać zagrożenia, uznając taką retorykę za zbyt populistyczną i skierowaną do wewnętrznego odbiorcy, lub po prostu unikała napiętych stosunków z jednym z największych partnerów handlowych. Zmiany na scenie politycznej Niemiec wpłynęły na zmiany u sąsiadów Zachodniosławii, np. w Polsce i na Węgrzech, gdzie politycy coraz częściej mówili o rewizji powojennych traktatów i zmianie granic na „sprawiedliwsze”. W rządzie Zachodniosławii rozpoczęły się spory dotyczące kwestii międzynarodowych. Podczas gdy przywództwo Czech było bardziej ugodowe i liczyło na wsparcie międzynarodowe, liderzy Słowacji, a zwłaszcza Galicji, postanowili działać zapobiegawczo, przygotowując swoje regiony na ewentualne działania wojenne. Wzięto pod uwagę błędy poprzednich lat, a korpusy wojskowe przygotowywały kilka linii obrony.

Spokojne lata zakończyły się w 1938 roku, gdy po aneksji Austrii Zachodniosławia stała się obiektem ambicji Niemiec, Węgier i Polski. Sparaliżowane nagłą presją Niemiec, a później atakiem, oraz infantylnością zachodnich sojuszników, którzy jedynie zapewniali o bezwarunkowym wsparciu (rząd Zachodniosławii wysyłał delegacje do Londynu i Paryża z prośbą o pomoc wojskową, ale spotkał się z odmową), czeskie przywództwo szybko straciło Sudety. Jednak Słowacy i Galicjanie kategorycznie nie zgadzali się na przekształcenie w „Górne Węgry” czy „Małą Polskę”.

Po utracie Sudetów w 1938 roku Zachodniosławia przygotowywała się na najgorsze. Korpusy Słowacki i Galicyjski wzmacniały umocnienia wzdłuż granic, budując tzw. „Linię Karpacką”, inspirowaną francuską Linią Maginota. Przedstawiciele rządów regionalnych szybko nawiązali kontakty z A. Rosenbergiem, kluczową postacią Trzeciej Rzeszy, próbując wynegocjować jak najkorzystniejszą pozycję w oczach niemieckiej potęgi. Aby wzmocnić swoje międzynarodowe stanowisko, Korpusy Słowacki i Galicyjski rozpoczęły wojnę z Węgrami i Polakami. Słowacy z Galicjanami liczyli na zmęczenie przeciwnika – i to się udało. Węgrów zatrzymano na granicy etnicznej, co było możliwe dzięki przekształceniu miast Koszyce, Użhorod, Mukaczewo i Wynohradiw w prawdziwe fortece. Węgrzy zgodzili się na granicę wzdłuż linii etnicznej, co pozwoliło skierować wszystkie siły na front polski. Polaków udało się powstrzymać na linii Podkarpacia i Naddniestrza, gdzie wcześniej zbudowano umocnione struktury i miasta-twierdze. Stały się one punktami oparcia Korpusu Galicyjskiego, z których wygodnie przeprowadzano niszczycielskie rajdy partyzanckie na terytorium okupowane przez wroga. Brutalna taktyka Polaków na okupowanej części Galicji wywołała falę protestów, wspieraną działalnością partyzancką. Galicyjscy partyzanci pod wodzą takich postaci jak Iwan Kłymiw organizowali nocne ataki na polskie magazyny w okupowanym Przemyślu, Rzeszowie i Rawie oraz dywersje na liniach kolejowych, co znacznie spowolniło polski natarcie. Mając względny spokój na wschodzie federacji, wojska czeskie zdołały uchronić Pragę przed kapitulacją wobec Niemców. Ta wytrwałość ocaliła Zachodniosławię nawet w najcięższych czasach.¹

Gdyby Zachodniosławia poniosła klęskę lub rozpadła się w 1938 roku, Galicja najprawdopodobniej znalazłaby się pod polską okupacją, a Słowacja stałaby się marionetkowym państwem Węgier. Taki scenariusz osłabiłby zachodniosłowiańską jedność i ułatwił niemiecką ekspansję. Jednak to, co wydawało się nieuniknione, udało się odwlec przynajmniej na jakiś czas. Światowy porządek pękał w szwach, co dotknęło cały region Europy Środkowej. Zachodniosławia, choć zmniejszona terytorialnie, przetrwała dzięki mobilizacji korpusów czeskich, słowackich i galicyjskich, przygotowując się do powstrzymania przeciwników. Rumunia i Węgry, wspierane przez Niemcy, szykowały się do ataku na swoich sąsiadów. W Rzeczypospolitej Polskiej narastał kryzys, który postanowiły wykorzystać komunistyczna Rosja i narodowosocjalistyczne Niemcy. Do Europy nadchodziła nowa era, ale nie wszyscy byli na nią gotowi.¹

Mapa Zachodniosławi na początku II wojny światowej, źródło: Towarzystwo Re Publica

Zatem decyzja przywódców Państwa Galicyjskiego o połączeniu z Czechami w Zachodniosławię okazała się skutecznym, pragmatycznym krokiem, który w okresie międzywojennym pozwolił zachować państwowość, rozwinąć młode instytucje państwowe, podnieść poziom edukacji i kultury, przeprowadzić industrializację regionu oraz znacząco poprawić wydajność produkcji rolnej dzięki istotnemu rozszerzeniu rynku wewnętrznego. Z połączenia skorzystali wszyscy jego członkowie: Czechy zyskały dostęp przede wszystkim do stosunkowo tanich zasobów naturalnych i produktów rolnych, a Galicja – do technologii zachodniego typu, co umożliwiło jej industrializację i niemal dorównanie poziomem swoim zachodnim partnerom w unii. Na początku II wojny światowej Zachodniosławia odnotowywała wysokie wskaźniki wzrostu gospodarczego i przyrostu ludności, przewyższając pod wieloma względami znacznie większych sąsiadów. Stworzyło to silne podstawy do skutecznego oporu militarnego wobec najeźdźców.

Uwagi:

* Galicjanie rzeczywiście zerwali unię z URL, ale stało się to znacznie później, niż mogłoby – w grudniu 1919 roku.

** Wstępne umowy między Państwem Galicyjskim a Republiką Czechosłowacką rzeczywiście zostały podpisane; Galicjanom pozostało jedynie ostatecznie się zdecydować i przekonać tę część czeskiego rządu, która z jakiegoś powodu się wahała (niestety, galicyjska delegacja negocjacyjna zginęła w katastrofie lotniczej w górach Czech).

*** Ofensywa czortkowska rzeczywiście miała miejsce, trwała od 7 do 28 czerwca 1919 roku, była błyskawiczna i heroiczna, ale załamała się z powodu braku broni i amunicji w Armii Galicyjskiej (dostarczona przez ówczesnych sojuszników broń nie wystarczyła do osiągnięcia głównego celu).

**** Ścisła współpraca galicyjsko-czeska rzeczywiście miała miejsce za czasów Austro-Węgier.

Źródła:

1. Władysław Boroda. Druga część alternatywnego okresu międzywojennego: Historia Zachodniosławii. https://vk.com/wall-36731390_2140

2. M. W. Kirsenko. ZURL i polityka Czechosłowacji. http://history.ukma.edu.ua/docs/journals/naukovi-zapysky/52/kirsenko.pdf

3. Geopolityczna przestrzeń ZURL i jej kierunki polityki zagranicznej. http://bo0k.net/index.php?p=achapter&bid=6755&chapter=1

4. J. Powała, B. Jawir. Galicyjsko-wołyńsko-czeskie paralele językowe w dziełach XVI–XIX wieku. http://borys-javir.dreamwidth.org/194960.html

5. Czechy a kwestia państwowości galicyjskiej. // Galicja i nowe państwa Europy. Lwów-Wiedeń, 1921. Wydanie „Ukraińskiej Flagi”, 32 s.

6. Jugosławia a kwestia państwowości galicyjskiej. // Galicja i nowe państwa Europy. Lwów-Wiedeń, 1921. Wydanie „Ukraińskiej Flagi”, 32 s.

7. Semen Szewczuk. Pora powiedzieć prawdę o naszych walkach wyzwoleńczych o wolność Ziemi Galicyjskiej. http://zbruc.eu/node/12666

8. Walentin Steciuk. Ile gałęzi ma słowiańskość? http://zbruc.eu/node/14621

9. Zjednoczenie – drugie odczytanie. https://zaxid.net/zluka__prochitannya_druge_n1124663

10. Serhij Rudiuk. Ropa jako jeden z najsmaczniejszych pokarmów dla jedno- i dwugłowych europtaków. https://bintel.com.ua/uk/article/rudjuk-nafta/

Місцевість: Галичина

WESTSLAVIA. AN ALTERNATIVE HISTORY OF THE INTERWAR PERIOD.

There exists a popular scientific concept suggesting that there are many universes, and they could be alternative realities existing in parallel. Events at key historical junctures are shared or nearly identical, but between these points, they may unfold in directions different from those we know. These key points are unavoidable, similar or even identical across all universes, yet what happens between them can vary dramatically across different realities, often astonishingly so. The story described here likely occurred in some other reality. You may like it or not, but the familiar course of events once created the conditions for an alternative development of national liberation processes that took place in Central Europe after the collapse of Austria-Hungary. What might this alternative interwar period—between the First and Second World Wars—have looked like for Galicia in particular and its neighbors in general?

Historical Circumstances of the Early 20th Century as Preconditions for the Alliance of Three West Slavic States

In early November 1918, Austria-Hungary began to disintegrate. New states emerged on its territories, including the Austrian Republic, Hungary, Czechoslovakia, Poland, and the West Ukrainian People’s Republic (WUPR, or the Galician State). Some lands were absorbed by neighboring countries, while others became contested. For instance, the young Galician State, spanning 70,000 km², was hardly distinguishable from other mid-sized continental states like Austria, Hungary, or Greece, and with a population of 6.2 million, it surpassed Sweden, Norway, Finland, the Netherlands, and Denmark. However, this did not last long: within a month, nearly half its territory was occupied by Poland and Romania, and by year’s end, Hungary joined in.³⁷

With the collapse of Austria-Hungary, the Czechoslovak government and the government of the Galician State established contacts and trade agreements. Galicians supplied the Czechs with much-needed oil, while the Czechs, in turn, provided ammunition, which the Galicians desperately required for their war with Poland. Amid constant warfare, the Galicians demonstrated remarkable diplomatic activity—engaging with Kyiv, Prague, Budapest, Vienna, Berlin, and even distant Western partners through diplomatic-consular relations. Among the first opened representations were those in Kyiv (operating until January 22, 1919) and Prague (headed by S. Smal-Stocki from December 18, 1918), as well as in Vienna (M. Vasyľko, later V. Singalevych and O. Kolessa) and Budapest.¹³

Believing it would be difficult to build a new state alone—especially during the war with Poland—and influenced by years of propaganda about the “unity of Galician and Dnieper Ukrainians,” part of the Galician government decided to unite the WUPR (Galician State) with the Ukrainian People’s Republic (UPR). On January 22, a delegation from the WUPR, together with UPR representatives, proclaimed the Act of Union of the two states under autonomous terms. However, some members of the Galician State’s government opposed this step, pursuing negotiations with Czechoslovakia instead. Moreover, Ukrainian leaders offered no guarantees of assistance to the Galicians, and the union brought no tangible benefits to them. Longin Cehelsky (one of the architects of the WUPR, its interior minister, and later deputy foreign minister of the UPR) wrote of the UPR’s founders (Ukrainian socialists, including V. Vynnychenko and S. Petliura): “They knew only how to incite the poorer peasantry and throw around demagogic slogans... These were doctrinaires floating in the air, devoid of any sense of reality. And that’s the most dangerous type of person in any nation.” For Cehelsky, a Galician well-versed in European politics and the situation in Kyiv, uniting Galicia with Ukraine was too risky: “To unite Galicia, more or less orderly and organized, with such a Ukraine—nationally unconscious, anarchic, and Bolshevized—we considered an extreme risk, a ‘leap into the dark.’ It would mean throwing all our national achievements of an entire century, nurtured under the wing of the Austrian Empire, into the mad whirlpool of social revolution, at the mercy of Bolsheviks and equally mad Ukrainian warlords.” As it later turned out, the Ukrainians were conducting separate negotiations with Poland.²⁹

Negotiations with Czechoslovakia proved far more beneficial to Galicia—the Czechs agreed to divert some Polish forces away. On January 23, 1919, the Czechs attempted to seize Teschen (Cieszyn), meeting Polish resistance. Warsaw accused the Czechs of repression, but Entente leaders, unwilling to see discord among their partners, heard both sides and tasked a commission on Polish affairs, led by Frenchman J. Noulens, with resolving the Polish-Czech conflict. Meanwhile, fierce battles raged in Galicia, diverting Polish armed forces and thwarting the successful execution of General T. Rozwadowski’s operational plans near Sambir. The Galician State managed to coordinate joint actions with the Czechoslovaks against the Poles, who also had their own territorial claims. The Galician Army’s resistance to Polish advances encouraged the Czechs to remain steadfast in their struggle. Military cooperation provided an additional reason for an alliance.¹²⁹

Three months of fighting yielded no decisive victory. The Galicians launched the February Vovchukhiv operation, nearly recapturing Lviv from the Poles. As a result, Polish officials in Paris and at home began leaning toward an immediate delineation with the Galicians, even if it meant relinquishing Lviv or the entire Boryslav oil basin. However, Entente representatives demanded a halt to the offensive, and the mission of French General J. Barthélemy during negotiations in Khodoriv in February 1919 proposed a demarcation line along the Western Bug, granting the Poles Lviv and the entire Drohobych-Boryslav oil basin. Some Poles, led by J. Piłsudski, agreed to this, but the leader of the Polish National Democrats, R. Dmowski, categorically denied the possibility of a Galician State’s existence. Ukrainian leader S. Petliura, present at the Khodoriv talks, did not strongly oppose the Poles. Naturally, WUPR leaders Y. Petrushevych and S. Holubovych were displeased. The Khodoriv negotiations became a turning point, after which the Galician leadership almost definitively recognized the recklessness and treachery of the Ukrainians under S. Petliura and began closer cooperation with the Czechs. Cehelsky recalled that Galician leaders “looked with genuine sorrow at what was happening in Ukraine and constantly feared a coup there... Galician politicians had reason to believe that any coup in Kyiv would end with Ukraine’s occupation by the Bolsheviks. They unanimously considered the Dnieper Ukrainian socialists incapable of governing a state.”²³⁹

The cessation of hostilities and negotiations favored the Poles, who received reinforcements from the French and launched a counteroffensive. During the spring offensive of 1919 by Haller’s army in Galicia, Galician leaders began considering plans for a possible federation or confederation with Czechoslovakia. Negotiations were held in Paris with Foreign Minister E. Beneš. On April 11, 1919, an agreement was signed between the Czechoslovak Republic and the Galician State, with hopes for fruitful cooperation. Anticipating thousands of oil tankers from Subcarpathia at below-market prices, the Czechs committed to supplying the Galician Army with weapons and equipment, as well as large shipments of coal, sugar, and textiles. Official representatives had been dispatched as early as January, and military repatriation missions of Czechoslovakia began operating in Stanislaviv and Sambir, led actively by Consul D. Pollak.²³

The Polish occupation of Galicia persisted, largely thanks to France’s diplomatic and military support. The fate of the war seemed decided by the 110,000-strong Polish army under General Haller, formed, armed, equipped, and trained in France (it fought under French officers and generals—veterans of World War I). Over a thousand French military advisors assisted Poland’s Ministry of Defense and General Staff. At France’s behest, the Romanian army also acted against the Galician State, seizing Pokuttia along with the Galician Army’s weapon and ammunition depots. France also secured Poland’s victory in the diplomatic arena at the Paris Peace Conference, driven primarily by its desire to control Galician oil. The Ukrainian People’s Republic government indirectly supported Poland.¹¹⁰

Meanwhile, petitions from A. Beskyd and other Rusyn activists flowed to Prague, requesting the annexation not only of northeastern counties of the former Hungarian Kingdom but also Lemkivshchyna to Czechoslovakia, condemning the “separatism of Ukrainian politicians.” The authors demanded that Czechoslovak troops protect Subcarpathia and its mineral resources from the threat of Polish genocide. The Viennese press wrote that “Galicia’s independence would be the first step toward curing Poland of its megalomania” and “Czechoslovakia’s only reliable window to all of Eastern Europe and adjacent Asia is an independent Galicia.” The Polish occupation was condemned by the Zionist Party, which advocated for a neutral status for Eastern Galicia under League of Nations control—a stance supported by L. Namier, an advisor to the British Foreign Office raised in Koshylyvtsi near Zalishchyky. The diaspora in Canada launched a campaign to defend the Galician State, holding numerous protest rallies led by the Horozhansky Committee in response to Polish aggression, alongside a movement to send combat-ready Galicians back to Galicia. Widespread advocacy for the Galician cause in the United States and Canada was bolstered by protest campaigns involving thousands of emigrants, with resolutions sent to government bodies, the Paris Peace Conference, and the newly formed League of Nations. During this period, the Galician government’s foreign policy aimed to restore and strengthen an independent Galician State, dubbed the “Switzerland of the East,” free of ties to the UPR, whose leadership had forged a military-political alliance with Poland. On May 25, 1919, a Galician delegation was received in Paris by W. Wilson, D. Lloyd George, and G. Clemenceau, who urged them to focus on fighting the Bolsheviks, while M. Lozynsky and his colleagues pleaded for an end to Polish aggression.¹²³⁵⁶¹⁰

The Alliance of Three West Slavic States—an Alternative Path of History

If relations between Czechoslovakia and the Galician State were merely friendly in 1918, everything changed when Petliura signed an alliance with Poland in 1919, ceding Galicia (then an autonomous part of the UPR) to the Poles. The Galician State government categorically rejected the peace treaty between S. Petliura and J. Piłsudski, viewing it as a betrayal by socialist parties “ready to trade their brothers.” In response, the Galicians severed the union with the Directory and redirected their efforts toward establishing ties with the Czechoslovak Republic.* On June 5, 1919, Y. Petrushevych and T. Masaryk signed an agreement to unite the Galician State and Czechoslovakia on federal terms into Westslavia,** entrusting their governments with preparing and implementing the union. The foundation of this future alliance was the close cooperation between Czech awakeners and Galician intelligentsia in the late 19th century. Czech and Galician factions worked together in the Austro-Hungarian parliament, enabling Galician Rusyns to secure key administrative positions despite Polish opposition.****¹

The primary task was military cooperation. As Czechoslovak troops were deployed to Galicia, negotiations were held with neighbors to avoid open confrontation. For example, ethnic Hungarian lands were ceded to Hungary, which in return withdrew its forces from Subcarpathia and parts of Slovakia and guaranteed neutrality. A similar agreement was reached with Romania, ceding ethnic Romanian lands of Bukovina nearly up to Chernivtsi. This secured the southern front, allowing additional units to be redeployed against Poland.

Soon, Subcarpathian oil fields were reliably protected, creating a foothold for a broad counteroffensive—the Chortkiv Offensive began on June 7, 1919.*** Enabled by Czech, Moravian, and Slovak support, along with arms supplies from Czechoslovakia and the USA, it entered 20th-century history as one of the swiftest and most effective military operations. The Galician Army, backed by Czechs, conducted a rapid and daring raid through Polish-occupied Galicia, reaching Lviv’s outskirts. Czechoslovak LT vz. 35 light tanks from Škoda factories, alongside Galician cavalry and mechanized units under Oleksandr Hrekov’s command, broke through Polish fortifications along the Zbruch, forcing the retreat of a well-armed, French-reinforced Polish army of over 100,000. Local partisans, familiar with the terrain, conducted sabotage in the enemy’s rear, destroying railways and ammunition depots. This synergy allowed Westslavia’s joint forces to reach Lviv’s outskirts in days, compelling Polish command to retreat hastily. Despite renewed Entente calls for negotiations, by late 1919–early 1920, Czechoslovak-Galician forces expelled the Poles from all disputed territories in Czechia, Slovakia, and Galicia, firmly establishing the future state’s borders.¹⁷

The creation of Westslavia elicited mixed reactions from major powers. Britain saw the new federation as a potential ally against German expansion, while France hesitated, fearing a disruption of Central Europe’s power balance. Poland, perceiving a threat, tried to convince great powers in Paris of the alliance’s “temporary” nature but failed. Despite Polish protests claiming Galicia as “eternally Polish lands” for the new Rzeczpospolita, the Czechoslovak-Galician side held military superiority, forcing Poland to abandon its claims. With support from some powers at the Paris Conference, Western governments were persuaded of Westslavia’s non-communist nature—partly due to its success in holding back Soviet forces on the eastern border. In exchange for international guarantees and recognition, the new state agreed to supply oil and petroleum products to Western Europe at below-market rates for five years, retaining processing rights and avoiding the fate of a raw material appendage. The Paris Peace Conference set borders encompassing Bohemia, Moravia, Czech Silesia, Slovakia, Subcarpathia, Northern Bukovina, and Galicia within Westslavia.¹

Initially, Westslavia faced internal unrest. In Galicia, a Kyiv-oriented intelligentsia segment (“political Ukrainians”) pushed for renewed ties with the UPR (despite its imminent collapse), while pro-Polish circles favored closer relations with Poland. However, Y. Petrushevych’s government decisively suppressed these sentiments, emphasizing a new West Slavic Galician identity. In Czechia, anti-union sentiments also arose but quickly dissipated as economic growth, fueled by affordable Galician resources, took hold.

Westslavia was a federal state comprising three equal entities: Czechia, Slovakia, and Galicia. Within Czechia, Bohemia and Moravia were distinct entities; within Galicia—Subcarpathia, Galicia proper, and Bukovina. Per the Westslavian Constitution, each region had its parliament and government, united by a common president and coordination council. Tomáš Masaryk became the first federal president. Westslavia guaranteed national rights but banned communist parties and extremist organizations, including, in Galicia, reactionary Ukrainian groups seen as agents of a hostile state (oddly supported by communist Russia). Consequently, in the early 1920s, politically unstable Germans left the Sudetenland, Poles left Czech Silesia and Galicia, and Ukrainians left Galicia, preventing major ethnic conflicts and ensuring state stability. Thanks to a harmonious federation where each entity thrived in balance, Westslavia became a state of “national peace.”¹

In the years following the war, peace treaties were signed with neighbors. Poland resisted, viewing Galicia and Czech Silesia as its own, but military disadvantage, an ongoing war with the Ukrainian SSR, and pressure from Western allies forced compliance. Agreements with Romania and Hungary, reached during wartime, were reaffirmed. A deal with the USSR was secured on the condition of denying refuge or support to UPR leaders—aligning with the Galician State’s official stance. Austria posed no issues for a treaty, while Germany’s agreement hinged on German capital access to the Sudetenland. Though each side deemed the treaties unfair, they offered a rare chance to maintain fragile peace in Central Europe.

Militarized formations were rapidly established. By the early 1930s, Westslavia created several tank regiments and motorized army units, making the Westslavian Army (WA) one of Europe’s strongest—nearly on par with communist Russia, Germany, and the New Rzeczpospolita (NRP). Comprising three national corps—Czech, Slovak, and Galician—it effectively operated as three independent yet well-coordinated armies, providing exceptional maneuverability and autonomy to Westslavian units.¹

Initially, military industry concentrated in Czechia. However, after the global financial crisis and the rise of National Socialists in Germany with their “living space in the East” rhetoric, alongside skirmishes with Soviet border guards on the Zbruch while rescuing refugees, key military production was decentralized. Each region was equipped to produce essential weaponry, ensuring resilience even if others were blockaded or occupied.

From 1920 to 1938, Westslavia’s economy showed steady GDP and industrial growth due to regional synergy. Galician oil, processed at modern plants in Drohobych and Brno, became an export mainstay, while Czech and Galician engineering supplied tractors and automobiles. Masaryk’s government introduced universal secondary education in three official languages—Czech, Slovak, and Galician—fostering cultural unity. A land reform in Galicia transferred some magnate estates to peasants, reducing social tensions and bolstering federal support among the common people.

After Westslavia’s formation in 1919, Galicia emerged not only as a strategic military foothold but also as an economic hub, complementing Czech industrial might and Slovak agrarian potential. The union of three West Slavic states created unique conditions for rapid industrialization, financial modernization, land reform, and infrastructure development, ensuring Galicia’s steady growth throughout the interwar period.

Galicia’s industrialization leveraged its natural resources, particularly the Drohobych-Boryslav oil basin, Westslavia’s “black gold.” In Drohobych and Boryslav, Czech engineers and Škoda technology modernized old Austrian refineries and built new facilities for gasoline, kerosene, and lubricants. By 1925, these plants met federal needs and exported to France and Britain under Paris Conference preferential terms, with further growth after 1925 when market prices applied universally.

Lviv, Galicia’s cultural and administrative capital since Austrian times, became a hub for light and engineering industries. Textile factories emerged, using imported cotton and initially Czech equipment, alongside plants producing radios and appliances based on Brno technologies. In Stanislaviv and Kolomyia, woodworking plants processed Carpathian timber into furniture and construction materials, much of it exported to Central Europe. Ternopil and Chortkiv developed light industry and agricultural processing, while Przemyśl, near Czech rail hubs, became a metallurgy center producing parts for vehicles and farm machinery. This industrialization created thousands of jobs, drawing rural youth to cities and spurring urbanization.

Galicia’s financial system gained momentum, building on Austrian banking legacies. Institutions like "Wiener Bankverein" and "Creditanstalt" were reorganized into the federal network. In 1921, Westslavia established the “Západoslavský Národní Bank” (Westslavian National Bank) with headquarters in Prague and a regional office in Lviv, key to funding industrial projects with low-interest loans for factory upgrades and equipment purchases. Smaller private banks also thrived, focusing on small businesses, entrepreneurs, and farmers.

Alongside banks, credit unions flourished, fostering economic self-sufficiency for peasants and small entrepreneurs. In the 1920s, hundreds of cooperatives emerged in Galicia, such as “Galician People’s Treasury” in Lviv, “Peasant Union” in Stanislaviv, and “People’s Union” in Ternopil, offering low-interest loans with strict borrower criteria. These funded modern plows and seeders, supporting local dairies and bakeries. By 1930, unified under federal oversight, they shielded Galicia from the Great Depression’s shocks, unlike Poland.

Land reform was a cornerstone of Westslavia’s economic policy in Galicia. In 1922, Masaryk’s government passed the “Agrarian Justice Act,” enabling the state to buy out large estates for redistribution to peasants (on interest-free terms). In Galicia, thousands of hectares were transferred to smallholders and Galician Army veterans, with families receiving several hectares each plus subsidies for seeds and equipment. This boosted agricultural productivity and strengthened federal support among Galician peasants. By the late 1920s, Galicia was a major supplier of grain, potatoes, and dairy to Westslavia’s internal market, with surpluses exported to Germany and Austria.

Galicia’s transport network expanded significantly to integrate with Czechia and Slovakia. In 1923, new roads linked Lviv with Przemyśl, Ternopil, Uzhhorod, Stanislaviv, and Ternopil with Chernivtsi, connecting all major cities. Built to Czech standards with asphalt surfaces, they facilitated swift transport of oil, grain, and goods. Roads over nearly every Carpathian pass enhanced economic ties and military strategy. By 1935, Galicia boasted 1,200 km of new highways, invigorating trade.

Rail infrastructure was also modernized. In the 1920s, Westslavia electrified key lines like Ternopil-Lviv-Przemyśl-Košice using ČKD technology. New trains with Plzeň-made cars cut Prague-Lviv travel from 20 to 12 hours (or less for night or freight trains). In 1930, upgraded Dnister bridges near Zalishchyky and Halych symbolized engineering prowess, easing north-south connections. These projects boosted economic growth and regional cohesion.

Galicia’s economic rise spurred trade and entrepreneurship. Cities like Lviv, Ternopil, Stanislaviv, Przemyśl, Chernivtsi, Drohobych, Kolomyia, and Chortkiv saw cooperative markets emerge, enabling farmers to sell directly and boost incomes. In 1926, the “Westslavia Small Business” program supported artisanal workshops—from shoemaking to jewelry. Oil workers’ unions in Drohobych and Boryslav secured better conditions and wages, prompting labor law improvements by the late 1920s.

Cultural-economic ties with Czechia and Slovakia were vital: Czech architects designed Galician factories and taught at local universities, while Slovak farmers shared viticulture expertise, sparking small wineries in the Carpathian foothills and Dnister valley. By 1938, Galicia was Westslavia’s “oil heart” and a robust agro-industrial region, ensuring stability amid a looming global crisis.

Tourism in Galicia surged. Its castles, palaces, and warm Dnister valley attracted domestic and foreign visitors. A near-Mediterranean microclimate fostered resorts in Halych, Zalishchyky, Horoshova, and Melnytsia. The Carpathians saw a shelter network integrated with Czech and Slovak systems, extending to Romania’s border. Key tourist hubs included Zhebye, Vorokhta, Yasinia, Rakhiv, and their hamlets. Enhanced tourism and transport bolstered traditional culture, employment, and rural retention.

Education shifted to Latin script. Though gradual, this transition in Galicia symbolized a break from eastern influence. The government funded newspapers and almanacs adapting Galician works to Latin script. Prague and Lviv radio broadcast programs on Czech, Slovak, and Galician shared history, highlighting Great Moravia as a common early state and Galicia as a West Slavic cradle, alongside Great Croatia—a proto-state whose descendants shaped Central Europe and the Balkans. Schools introduced a course promoting West Slavic unity.

Philology professor S. Smal-Stocki, with young researchers B.-V. Yavir and Y. Chybras, proposed and substantiated a theory of two ancient Slavic language branches, suggesting Galician dialects—with central Slavic traits—belonged to the West Slavic heritage, specifically the Czech-Slovak group. Intelligentsia, especially writers, led the revival of Galicianisms, while philologists compiled dictionaries and linguistic principles for the forgotten Galician language. Transitioning to the native tongue (recorded in Latin script) brought Galicians closer to their West Slavic linguistic, historical, and genetic kin, reviving their ethnic identity.¹⁴⁸

Historical discourse increasingly explored shared periods, notably Slavic ethnogenesis (lands between the Carpathians and Medobory were Slavic-settled), Galicia and parts of Volhynia’s inclusion in Great Moravia, the Přemyslid Czech state, and Great Croatia. Galicians also invoked their independent principality under the Rostyslavych dynasty, when their state rivaled Poland, Rus’, and Byzantium.⁴

The End of Peaceful Years and Preparations for a New War

The early 1930s brought an economic crisis from the USA to Europe, hitting Germany hardest and ushering in National Socialists amid revanchist fervor. Their “living space in the East” rhetoric alarmed neighbors, though some politicians dismissed it as populist or avoided tensions with a key trade partner. Germany’s political shift influenced Westslavia’s neighbors, like Poland and Hungary, where leaders increasingly called for revising postwar treaties and “fairer” borders. Westslavia’s government debated international issues: Czech leadership favored a softer stance and international support, while Slovak and especially Galician leaders acted preemptively, preparing for potential conflict. Past mistakes informed multi-layered defenses for military corps.

Peace ended in 1938 when, after Austria’s annexation, Germany, Hungary, and Poland targeted Westslavia. Paralyzed by sudden German pressure and later assault, and by Western allies’ empty assurances (delegations to London and Paris seeking aid were rebuffed), Czech leadership swiftly lost the Sudetenland. Slovaks and Galicians, however, rejected becoming “Upper Hungary” or “Little Poland.”

Post-Sudeten loss, Westslavia braced for the worst. Slovak and Galician corps fortified borders, building the “Carpathian Line,” inspired by France’s Maginot Line. Regional leaders quickly contacted A. Rosenberg, a key Third Reich figure, seeking favorable terms. To bolster global standing, Slovak and Galician corps waged war against Hungary and Poland, aiming to exhaust them—and succeeding. Hungarians were halted at the ethnic border, with Košice, Uzhhorod, Mukachevo, and Vynohradiv turned into fortresses. Agreeing to an ethnic frontier, Hungary freed forces for the Polish front. Poles were held at Subcarpathia and the Dnister valley, where prebuilt fortifications and fortress-cities anchored the Galician Corps, enabling devastating partisan raids into enemy territory. Poland’s harsh tactics in occupied Galicia sparked protests, amplified by partisan efforts. Figures like Ivan Klymiv led night raids on Polish depots in occupied Przemyśl, Rzeszów, and Rava, and railway sabotage, slowing their advance. With relative eastern calm, Czech forces safeguarded Prague from German capitulation. This tenacity preserved Westslavia in its darkest hours.¹

Had Westslavia faltered or dissolved in 1938, Galicia would likely have fallen under Polish occupation, and Slovakia become a Hungarian puppet. This would have weakened West Slavic unity and aided German expansion. Yet, what seemed inevitable was delayed. The global order cracked, affecting Central Europe. Though territorially reduced, Westslavia endured through Czech, Slovak, and Galician mobilization, preparing to resist foes. Romania and Hungary, backed by Germany, readied attacks on neighbors. Poland faced a growing crisis, exploited by communist Russia and National Socialist Germany. A new era dawned in Europe, but not all were ready.¹

Map of Western Slavia at the outset of WWII, sourced from the Re Publica Society

Thus, the Galician leadership’s decision to unite with Czechia in Westslavia proved a pragmatic, effective step, preserving statehood in the interwar period, developing young institutions, raising education and cultural levels, industrializing the region, and significantly boosting agricultural output through an expanded internal market. All members benefited: Czechia gained access to relatively affordable resources and farm products, while Galicia acquired Western technologies, enabling industrialization and nearly matching its union partners. By World War II’s start, Westslavia boasted high economic and population growth, outpacing many larger neighbors, laying a strong foundation for effective military resistance against invaders.

Notes:

* The Galicians did break the union with the UPR, but much later than possible—in December 1919.

** Preliminary agreements between the Galician State and Czechoslovakia were indeed signed; the Galicians needed only to commit fully and convince hesitant Czech officials (tragically, their negotiating delegation perished in a plane crash in Czech mountains).

*** The Chortkiv Offensive occurred from June 7–28, 1919, swift and heroic but stalled due to insufficient arms and ammunition from allies, falling short of its main goal.

**** Close Galician-Czech cooperation indeed existed under Austria-Hungary.

Sources:

1. Vladyslav Boroda. Second Part of an Alternative Interwar Period: History of Westslavia. https://vk.com/wall-36731390_2140

2. M. V. Kirsenko. WUPR and Czechoslovakia’s Policy. http://history.ukma.edu.ua/docs/journals/naukovi-zapysky/52/kirsenko.pdf

3. Geopolitical Space of the WUPR and Its Foreign Policy Directions. http://bo0k.net/index.php?p=achapter&bid=6755&chapter=1

4. J. Povala, B. Yavir. Galician-Volhynian-Czech Linguistic Parallels in 16th–19th Century Works. http://borys-javir.dreamwidth.org/194960.html

5. Czechia and the Galician Statehood Issue. // Galicia and Europe’s New States. Lviv-Vienna, 1921. “Ukrainian Flag” Edition, 32 pp.

6. Yugoslavia and the Galician Statehood Issue. // Galicia and Europe’s New States. Lviv-Vienna, 1921. “Ukrainian Flag” Edition, 32 pp.

7. Semen Shevchuk. Time to Tell the Truth About Our Liberation Struggles for Galicia’s Freedom. http://zbruc.eu/node/12666

8. Valentyn Stetsiuk. How Many Branches Does Slavdom Have? http://zbruc.eu/node/14621

9. Union—Second Reading. https://zaxid.net/zluka__prochitannya_druge_n1124663

10. Serhiy Rudyuk. Oil as One of the Tastiest Feeds for Single- and Double-Headed Euro-Birds. https://bintel.com.ua/uk/article/rudjuk-nafta/

Місцевість: Галичина

ЗАХІДНОСЛАВІЯ. АЛЬТЕРНАТИВНА ІСТОРІЯ МІЖВОЄННОГО ПЕРІОДУ.

Існує науково-популярна концепція, начебто є багато Всесвітів і вони можуть бути альтернативними реальностями, які існують паралельно. Події в ключових точках історії спільні чи майже тотожні, але між тими точками розвиваються в інші керунки, ніж звичні для нас. Цих ключових точок не минути, вони подібні чи навіть ідентичні для всіх Всесвітів, але те, що відбувається між ними, може до приголомшення відрізнятися в різних Всесвітах і дуже дивувати. Описана тут історія, мабуть, трафилася у якійсь іншій реальності. Вона може подобатися чи ні, але звичний для нас хід подій створював свого часу передумови для альтернативного розвитку національно-визвольних процесів, що прослідували у Центральній Европі після розпаду Австро-Угорщини. Яким же міг бути цей альтернативний міжвоєнний період — між Першою та Другою світовими війнами - для Галичини зокрема та її сусідів загалом?

Історичні обставини початку 20 століття як передумови союзу трьох західнослов'янських держав

На початку листопада 1918 року почала розвалюватися Австро-Угорщина. На її теренах виникали нові держави, зокрема Австрійська республіка, Угорщина, Чехословаччина, Польща, ЗУНР (Галицька держава), деякі терени відійшли до сусідніх держав, а деякі стали спірними. Наприклад, молода Галицька держава за площею 70 тисяч км² майже не відрізнялася від інших середніх держав континенту - Австрії, Угорщини чи Греції, а щодо населення - 6,2 млн осіб - залишила позаду Швецію, Норвегію, Фінляндію, Нідерланди, Данію. Щоправда, такою вона була недовго, оскільки впродовж місяця майже половину її території окупували Польща й Румунія, наприкінці року - Угорщина. 3, 7

З розпадом Австро-Угорщини, чехословацький уряд і уряд Галицької держави встановили контакти і торгові угоди. Галичани давали необхідну чехам нафту, а ті, в свою чергу, поставляли галичанам амуніцію, в якій ті мали велику потребу для війни з Польщею. В умовах постійної війни галичани проявили велику дипломатичну активність - з Києвом, Прагою, Будапештом, Віднем, Берліном, а також і з далекими західними партнерами дипломатично-консульських взаємин. Одним із перших відкрито представництва у Києві (діяло до 22 січня 1919 р) та у Празі (з 18 грудня 1918 р. його очолював С. Смаль-Стоцький), Відні (М. Василько, пізніше В. Сінгалевич, О. Колесса) й Будапешті. 1, 3

Вважаючи, що самостійно творити нову державу буде важко — особливо в умовах війни з поляками, а також під впливом багаторічної пропаганди про «єдність галицьких та наддніпрянських українців», частина галицького уряду вирішили з’єднати ЗУНР (Галицьку державу) з УНР. 22 січня делеґація від ЗУНР спільно із представниками УНР проголошують Злуку двох держав на правах автономії. Частина уряду Галицької держави були проти такого кроку, проводячи перемовини із Чехією. До того ж, керівники України не давали жодних ґарантій допомоги галичанам і справжньої користі від цього союзу для галичан не було. Льонґин Цегельський (один з організаторів створення ЗУНР, її міністр внутрішніх справ, пізніше - заступник міністра зовнішніх справ УНР) так писав про творців УНР (українських соціалістів, зокрема В.Винниченка, С.Петлюру): «вони вміли лиш бунтувати бідніше селянство та кидати демагогічні гасла... це були доктринери, що ніби висіли у повітрі, без будь-якого відчуття реальности. А це найнебезпечніший гатунок людей у кожній нації». Для галичанина Цегельського, який був досить добре обізнаний із европейською політикою та ситуацією в Києві, об’єднання Галичини із Україною було надто ризикованим: «Об’єднувати Галичину, більш-менш упорядковану та зорганізовану, з такою Україною, національно несвідомою, занархізованою та збольшевиченою – вважали ми крайнім ризиком, «скоком у темноту». Це означало б усі наші національні здобутки цілого століття, виплекані під крилом Австрійської імперії, кинути в божевільний вир соціальної революції, на ласку большевиків та й українських однаково божевільних отаманів». Як вияснилося пізніше, українці вели сепаратні перемовини із Польщею. 2, 9

Набагато більше користі принесли Галичині перемовини із Чехією — чехи погодилися відтягнути на себе частину польських військ. Вже 23 січня 1919 року чехи спробували здобути Тєшин, поляки чинили опір. Варшава звинуватила чехів у репресіях, але лідери Антанти на хотіли чвар між своїми партнерами, вислухали обидві сторони і доручили комісії з польських справ на чолі з французом Ж. Нулансом залагодити польсько-чеський конфлікт. Одночасно, тривали запеклі бої у Галичині, що відтягнули збройні сили поляків і завадили успішному здійсненню всіх оперативних планів польського генерала Т. Розвадовського біля Самбора. Галицька держава змогла домовитися про спільні дії з чехословаками проти поляків, адже у тих теж були свої територіальні претензії. Опір Галицької армії польському наступові заохотив чехів до непримиренності у їхній боротьбі. Військова співпраця створювала додаткову причину для союзу. 1, 2, 9

Тримісячні бої не привели до вирішальної перемоги, галичани почали лютневу Вовчухівську операцію, в ході якої майже відбили Львів у поляків, тому польські діячі в Парижі і на своїй батьківщині вже схилялися до негайного розмежування з галичанами навіть з відмовою від Львова або цілого Бориславського нафтодобувного басейну. Але представники Антанти вимагали зупинити наступ, а місія французького генерала Ю. Бартелемі на переговорах у Ходорові в лютому 1919 року навіть пропонувала демаркаційну лінію по Бугу (Західному), яка віддавала полякам Львів і весь Дрогобицько-Бориславський нафтовий басейн. Частина поляків на чолі з Ю. Пілсудським була на це згідна, але лідер польської народно-демократичної партії Р. Дмовський взагалі заперечував можливість існування Галицької держави. У цих переговорах у Ходорові також брав участь лідер українців С. Петлюра, який не дуже заперечував полякам. Лідерам ЗУНР Є. Петрушевичу і С. Голубовичу це, зрозуміло, не сподобалося. Переговори в Ходорові стали своєрідним переломним моментом, після якого провід Галицької держави чи не остаточно зрозумів авантюрність та зрадливість українців на чолі з С. Петлюрою і почав тісніше працювати з чехами. Л. Цегельський згадував, що провідники галичан «...дивилися зі справдешньою журою на те, що діялося в Україні, та постійно побоювались там перевороту. ...галицькі політики мали підставу думати, що всякий переворот у Києві скінчиться зайняттям України большевиками. Галицькі політики одностайно вважали придніпрянських українських соціалістів нездатними правити державою». 2, 3, 9

Зупинка бойових дій та переговори були на руку полякам, які за час переговорів отримали підкріплення від французів та пішли у контрнаступ. В ході весняного наступу 1919 р. армії Галлера в Галичині провідники Галицької держави почали розглядати плани щодо можливого союзу з Чехословаччиною на федеративних чи конфедеративних умовах. Про це велися переговори у Парижі з міністром закордонних справ Е. Бенешем. 11 квітня 1919 року було підписано угоду між Чехословацькою республікою і Галицькою державою з надією на плідне співробітництво. Сподіваючись одержати з Прикарпаття тисячі цистерн нафти за цінами нижче світових, чехи натомість зобов'язались постачати зброєю та спорядженням Галицьку армію, а також прислати великі партії вугілля, цукру і текстилю. Ще в січні було направлено офіційних представників, а в Станіславові та Самборі розгорнули роботу військові репатріаційні місії ЧСР, активно працював консул Д. Поллак. 2, 3

Польська окупація Галичини продовжувалася. Полякам вдалося це зробити передусім завдяки дипломатичній і воєнній допомозі Франції - долю війни, здавалося, вирішила 110-тисячна польська армія генерала Галлера, сформована, озброєна, споряджена й навчена у Франції (вона воювала під командуванням французьких офіцерів і генералів — ветеранів 1 Світової війни). Понад тисячу французьких воєнних радників консультувало міністерство оборони Польщі і генеральний штаб Війська польського. За вказівкою Франції проти Галицької держави виступила й румунська армія, захопивши Покуття зі складами зброї та амуніції Галицької Армії. Франція допомогла Польщі виграти і дипломатичну війну - на Паризькій мирній конференції. Вирішальним чинником, що вплинув на рішення Франції розв'язати галицьке питання на користь Польщі, було прагнення заволодіти галицькою нафтою. Уряд Української Народної Республіки підтримував Польщу в непрямий спосіб. 1, 10

Może być zdjęciem przedstawiającym odcinek biletu i pieniądze

В той час в Прагу пішли петиції А. Бескида та інших русинських діячів з клопотанням про прилучення до Чехословаччини не лише північно-східних комітатів колишнього Угорського Королівства, а й Лемківщини, засуджуючи «сепаратизм українських політиків». Автори цих меморандумів вимагали захистити чехословацьким військом Прикарпаття з його мінеральними ресурсами від загрози ґеноциду з боку поляків. А преса Відня писала, що «Усамостійнення ... Галичини було б першим етапом до вилічення Польщі з меґальоманії» та «Одиноке надійне вікно Чехословаччини на цілу Східну Европу й сумежну Азію - це тільки самостійна Галичина». Польську окупацію краю осудила Партія сіоністів, що виступила за нейтральний статус Східної Галичини під контролем Ліги Націй. Цю позицію підтримав Л. Нам'єр, радник Міністерства закордонних справ Великої Британії, що виріс у с. Кошилівці під Заліщиками. Кампанію на захист Галицької Держави розгорнула діаспора в Канаді, де під керівництвом Горожанського Комітету проходили численні мітинги протесту в зв'язку з агресією Польщі, розгорнувся рух за виїзд галичан, здатних носити зброю, в Галичину. Широкій пропаганді галицького питання у З’єднаних Державах Америки і в Канаді сприяли протестаційні кампанії на захист Галицької держави за участю тисяч емігрантів. Їхні резолюції скеровувалися в урядові структури цих країн, а також до Паризької мирної конференції та новоствореної Ліги Націй. У цей період зовнішньополітичний курс уряду Галичини був спрямований на відновлення та укріплення незалежної Галицької держави, так званої «Швайцарії Сходу», без зв'язку з УНР, провід якої уклав військово-політичний союз із Польщею. У Парижі делегацію галичан 25 травня 1919 прийняли В. Вільсон, Д. Ллойд Джордж і Ж. Клемансо. Вони переконували зосередити зусилля на боротьбі з більшовиками. А М. Лозинський та його колеги прохали зупинити польську агресію. 1, 2, 3, 5, 6, 10

Союз трьох західнослов'янських держав - альтернативний шлях історії

Якщо у 1918 році відношення між Чехословаччиною і Галицькою Державою були просто дружніми, то, коли Петлюра у 1919 році підписав союзний договір з Польщею, за яким Галичина (яка тоді була автономною частиною УНР) відходила до поляків, все змінилося. Уряд ГД категорично сприйняв мирний договір С. Петлюри з Ю. Пілсудським, він був розцінений як зрада з боку соціалістичних партій, які «готові були торгувати побратимами». У відповідь на це галичани розірвали злуку з Директорією і направило свої сили на налагодження контактів з Чехословацькою Республікою*. 5 червня 1919 року Є. Петрушевич та Т. Масарик підписали угоду про об’єднання Галицької держави та Чехословаччини на федеративних засадах в Західнославію** і доручили своїм урядам підготувати та втілити злуку. Основою майбутнього союзу стало тісне співробітництво чеських будителів і галицької інтеліґенції ще в кінці 19 століття. Чеські та галицькі уґрупування спільно діяли в парламенті Австро-Угорщини. Через це, не дивлячись на протистояння з боку поляків, галицькі русини змогли отримати частину важливих адміністративних посад ще при Габсбурґах****. 1

Першочерговим завданням стає військова співпраця. В той час, коли в Галичину перекидалися чехословацькі війська, велися переговори із тими сусідами, з якими відкритого протистояння можна було уникнути. Наприклад, етнічні угорські землі відійшли до Угорщини, а та натомість вивела війська із Закарпаття та частини Словаччини і ґарантувала нейтралітет. Подібного договору було досягнуто також із румунами — їм відійшли етнічні румунські землі Буковини майже по Чернівці. Це дало змогу забезпечити собі тили на південному фронті і перекинути додаткові частини для протистояння із Польщею.

В скорому часі було надійно захищено нафтові родовища Прикарпаття і створено плацдарм для широкого контрнаступу — 7 червня 1919 року почалася Чортківська офензива***. Наступ став можливим завдяки підмозі чехів, моравів та словаків, а також поставкам зброї із Чехії та ЗДА і увійшов в історію 20 століття як одна з найшвидших та найрезультативніших військових операцій. Галицька армія, підтримана чехами, зробила стрімкий і зухвалий рейд по окупованій тоді поляками Галичині, вийшовши до околиць Львова. Чехословацькі легкі танки LT vz. 35, поставлені з заводів Škoda, разом із галицькими кінними та механізованими загонами командуванням Олександра Грекова прорвали польські укріплення вздовж Збруча і примусили відступити по всій лінії фронту більш як 100-тисячну польську армію, добре озброєну і підсилену французами. Водночас, місцеві партизани, знаючи терен, здійснювали диверсії у тилу ворога, руйнуючи залізничні шляхи та склади боєприпасів. Ця синергія дозволила спільним силам новоствореної Західнославії за лічені дні дістатися до околиць Львова, змусивши польське командування до поспішного відступу. Попри чергові заклики Антанти до переговорів, в кінці 1919 - початку 1920 спільні чехословацько-галицькі війська змогли витіснити поляків з усіх спірних земель в Чехії, Словаччині та Галичині. Таким чином міцно позначивши кордони майбутньої держави. 1, 7

Створення Західнославії викликало неоднозначну реакцію великих держав. Велика Британія бачила в новій федерації потенційного союзника проти німецької експансії, тоді як Франція вагалася, побоюючись порушення рівноваги сил у Центральній Европі. Польща, бачачи загрозу, намагалася через дипломатичні канали в Парижі переконати великі держави у «тимчасовості» цього союзу, але безуспішно. Незважаючи на протести поляків, які вимагали включити Галичину, «як споконвічно польські землі», до складу нової Речі Посполитої, чехословацько-галицька сторона мала військову перевагу, через яку полякам довелося відступити від своїх претензій. Заручившись підтримкою частини сильних держав на Паризькій конференції було переконано західні уряди у некомуністичності Західнославії загалом та Галичини зокрема, в тому числі і завдяки успішному стримуванню російських радянських військ на східному кордоні. Нова держава за міжнародні ґарантії та визнання була змушена погодитися на нижчу від ринкової ціну на свої нафту та нафтопродукти на наступні 5 років для країн Західної Европи, при цьому зберігши за собою право на їх переробку і уникнувши в такий спосіб долі сировинного придатку. На Паризькій мирній конференції була встановлені кордони, за якими до складу нової держави - Західнославії - входили такі території: Богемія, Моравія, чеська Сілезія, Словаччина, Закарпаття, Північна Буковина та Галичина. 1

На початках існування, всередині Західнославії не було спокійно. Частина інтелігенції в Галичині, орієнтованої на Київ (так звані «політичні українці»), виступала за відновлення зв’язків з УНР (дарма, що та УНР доволі швидко припинила існування), пропольські кола виступали за поглиблення стосунків із Польщею, однак уряд Є. Петрушевича рішуче придушив ці настрої, наголошуючи на новій західнослов’янській галицькій ідентичності. У Чехії на початках теж панували антиоб’єднавчі настрої, але економічне зростання, яке прийшло разом із недорогими ресурсами з Галичини, швидко звело їх нанівець.

Західнославія була федеративною державою, яка складалася з трьох рівноправних суб'єктів: Чехії, Словаччини та Галичини. В межах Чехії окремими суб’єктами були Богемія та Моравія, а в межах Галичини — Закарпаття, Галичина та Буковина. Згідно з Конституцією Західнославії, кожна з земель мала свій парламент та уряд, але всіх їх об'єднувала постать загального президента та координаційної ради. Першим президентом федерації став Томаш Масарик. Західнославія ґарантувала збереження національних прав, але були заборонені комуністичні партії та екстремістські організації, зокрема в Галичині зупинено формування реакційних українських товариств як аґентів ворожої держави (їх, як не дивно, підтримувала комуністична Росія). Відповідно, на початку 1920х років політично неспокійна частина німців покинула Судети, політично неспокійна частина поляків покинула чеську Сілезію та Галичину, політично неспокійна частина українців покинула Галичину. Це сприяло відсутності великих міжнаціональних конфліктів та збереженню стійкості держави. Завдяки гармонійній федерації, де кожен із суб'єктів жив в балансі, Західнославія стала державою «національного миру». 1

Впродовж перших років після війни, з сусідами було підписані мирні договори. Поляки не хотіли укладати угоду, вважаючи Галичину та чеську Сілезію своїми, але військова перевага була не на їхньому боці, до того ж, тривала війна з УРСР і тиснули західні союзники, тож договір був вимушений. З Румунією та Угорщиною угоди, досягнуті ще за часів війни, були підтверджені. З СРСР було досягнуто договору при умові ненадання притулку та підтримки керівництву УНР - що і так збіглося із офіційною позицією Галицької Держави. З Австрією взагалі не було клопотів щодо договору, а з Німеччиною угода була укладена за умови доступу німецького капіталу до Судетів. Хоча, чи не кожна сторона вважала мирні договори несправедливими, але це була чи не єдина змога зберігати хиткий мир в регіоні Центральної Европи.

Швидко проходила робота із творення воєнізованих формувань. Ще до початку 1930-х років Західнославія змогла створити кілька танкових полків і моторизованих частин армії. Це дозволило західнослов'янській Армії (ЗА) стати однією з найсильніших в Европі, майже на рівні з армією комуністичної Росії, Німеччини та Нової Речі Посполитої (НРП). Армія Західнославії складалася з трьох національних корпусів: Чеського, Словацького та Галицького. Фактично це були три незалежні, але добре злагоджені армії, що в кінцевому підсумку стало основою для особливої маневровості та автономності частин Західнославії. 1

На початках існування держави, військова промисловість зосереджувалася передусім в Чехії. Але після світової фінансової кризи та приходу до влади у Німеччині націонал-соціалістів з їхньою риторикою про «забезпечення життєвого простору на сході» з одного боку та після кількох сутичок з радянськими прикордонниками на Збручі під час порятунку біженців від радянської влади з іншого боку, основні підприємства військової промисловості були розосереджені так, аби кожен край міг забезпечити виробництво основної зброї, навіть, якщо інші краї будуть заблоковані військами противника, чи навіть окуповані.

З 1920 по 1938 роки економіка Західнославії показувала стабільне збільшення ВВП та індустріального розвитку завдяки синергії регіонів. Галицька нафта, перероблена на сучасних заводах, найбільші з яких були у Дрогобичі та Брно, стала основою експорту, тоді як чеське і галицьке машинобудування забезпечувало федерацію тракторами та автомобілями. Уряд Масарика впровадив загальну середню освіту, доступну трьома офіційними мовами – чеською, словацькою та галицькою, що сприяло культурному об’єднанню. Земельна реформа в Галичині сприяла переходу частини земель великих магнатів селянам, що зменшило соціальну напругу та зміцнило підтримку федерації серед простого люду.

Після створення Західнославії у 1919 році Галичина стала не лише стратегічним військовим плацдармом, а й економічним осередком федерації, що гармонійно доповнював індустріальну міць Чехії та аграрний потенціал Словаччини. Союз трьох західнослов’янських держав створив унікальні умови для швидкої індустріалізації краю, модернізації фінансових структур, земельної реформи та розбудови транспортної інфраструктури, що забезпечило Галичині стійке зростання протягом міжвоєнного періоду.

Індустріалізація Галичини спиралася на її природні ресурси, насамперед нафтові родовища Дрогобицько-Бориславського басейну, які стали основним постачальником «чорного золота» для Західнославії. У Дрогобичі та Бориславі за підтримки чеських інженерів і технологій Škoda було модернізовано старі австрійські нафтоперегінні заводи, а також збудовано нові потужності для виробництва бензину, гасу та мастил. До 1925 року ці підприємства не лише задовольняли внутрішні потреби федерації, а й експортували продукцію до Франції та Великобританії за пільговими угодами Паризької конференції. Ще більший розвиток галузі почався з 1925 року, коли ціни для всіх країн стали ринковими і завершився період пріоритетного постачання для Великої Британії та Франції.

Львів, як культурна й адміністративна столиця Галичини з часів Австрії, перетворився на промисловий центр легкої та машинобудівної промисловості. Тут розвинулися текстильні фабрики, які використовували імпортовану бавовну та, на початках, чеське обладнання, а також підприємства з виробництва електротехніки, зокрема радіоприймачів і побутових приладів, що працювали на основі технологій, перейнятих із заводів у Брно. У Станіславові та Коломиї з’явилися деревообробні комбінати, які переробляли карпатський ліс на меблі та будівельні матеріали, значна частина яких ішла на експорт до Центральної Европи. У Тарнополі та Чорткові розвивалася легка промисловість та переробка продуктів сільського господарства. Перемишль, завдяки близькості до чеських залізничних вузлів, став осередком металургії, де виготовляли деталі для автомобілів і сільськогосподарської техніки. Ця індустріалізація створила тисячі робочих місць і привабила до міст молодь із сіл, сприяючи урбанізації краю.

Фінансова система Галичини у складі Західнославії отримала новий поштовх, спираючись на спадщину австрійських банківських інституцій. Такі банки, як "Wiener Bankverein" і "Creditanstalt", що діяли в Галичині ще за часів Австро-Угорщини, були реорганізовані та інтегровані у федеральну фінансову мережу. У 1921 році уряд Західнославії заснував «Západoslavský Národní Bank» (Західнослов’янський національний банк) із центральним офісом у Празі та регіональним представництвом у Львові. Цей банк став ключовим гравцем у кредитуванні індустріальних проєктів, надаючи пільгові позики на модернізацію заводів і закупівлю обладнання. Розвивалися і менші, не державні банки, діяльність яких зосереджувалася передусім на роботі із невеликими підприємствами, підприємцями та фермерами.

Паралельно з банками активно розвивалися кредитні спілки, які стали основою економічної самодостатності селян і дрібних підприємців. У 1920-х роках у Галичині виникли сотні кооперативів, таких як «Галицька Народна Каса» у Львові, «Селянська Спілка» у Станіславові та «Народна Спілка» у Тарнополі, які пропонували низьковідсоткові кредити для розвитку малого бізнесу й сільського господарства, але ставили чіткі вимоги до позичальників. Ці спілки фінансували закупівлю сучасних плугів і сівалок, підтримували створення місцевих молочарень і пекарень. До 1930 року кредитні спілки об’єдналися в мережу під егідою федерального уряду, що дозволило Галичині уникнути економічних потрясінь Великої депресії, на відміну, наприклад, від сусідньої Польщі.

Земельна реформа стала одним із наріжних каменів економічної політики Західнославії в Галичині. У 1922 році уряд Т. Масарика ухвалив «Закон про аграрну справедливість», який передбачав викуп маєтків великих землевласників за державні кошти з подальшим розподілом землі між селянами (на виплату без відсотків). У Галичині цей процес був особливо інтенсивним: тисячі гектарів землі передали малоземельним селянам і ветеранам Галицької армії. Кожна сім’я отримувала в середньому декілька гектарів, а також доступ до державних субсидій на насіння та техніку. Ця реформа не лише підвищила продуктивність сільського господарства, а й зміцнила підтримку федерації серед галицького селянства. До кінця 1920-х років Галичина стала одним із головних постачальників зерна, бараболі та молочних продуктів на внутрішній ринок Західнославії, а надлишки експортувалися до Німеччини та Австрії та інших країн.

Транспортна мережа Галичини зазнала значного розвитку, щоб забезпечити економічну інтеграцію з Чехією та Словаччиною. У 1923 році розпочалося будівництво нових автомобільних доріг, які з’єднали Львів із Перемишлем, Тарнополем, Ужгородом, Станіславів та Тарнопіль із Чернівцями, а також Дрогобич із транспортними вузлами в Чехії — всі великі міста отримали задовільне сполучення між собою. Ці дороги, прокладені за чеськими стандартами, мали асфальтове покриття й дозволяли швидке транспортування нафти, зерна та промислових товарів. Через чи не кожен карпатський перевал було побудовано нову дорогу, що не тільки сприяло зростанню економічних зв’язків між частинами федерації, а й було стратегічно важливим для війська. До 1935 року загальна протяжність нових автошляхів у Галичині досягла 1200 кілометрів, що суттєво пожвавило торгівлю.

Залізнична інфраструктура також була модернізована. У 1920-х роках Західнославія інвестувала в електрифікацію ключових ліній, таких як Тарнопіль-Львів–Перемишль–Кошиці, використовуючи технології чеської компанії ČKD. Нові поїзди, оснащені вагонами з заводів у Пльзені, скоротили час у дорозі між Прагою та Львовом із 20 до 12 годин (або і менше, якщо це були нічні чи товарні потяги). У 1930 році було відкрито оновлені залізничні мости через Дністер поблизу Заліщиків та в Галичі, які стали символами інженерних досягнень федерації та полегшили сполучення півночі Галичини з краями на південь від Дністра. Ці транспортні проєкти не лише сприяли економічному зростанню, а й зміцнили зв’язки між регіонами Західнославії.

Економічний розвиток Галичини супроводжувався пожвавленням торгівлі та підприємництва. У містах, таких як Львів, Тарнополь, Станіславів, Перемишль, Чернівці, Дрогобич, Коломия, Чортків та інших, з’явилися кооперативні ринки, де селяни продавали свою продукцію без посередників, що підвищило їхні доходи. У 1926 році уряд запровадив програму "Малий бізнес Західнославії", яка підтримувала створення ремісничих майстерень – від шевських і кравецьких до ювелірних. Водночас у Дрогобичі та Бориславі виникли профспілки нафтовиків, які домагалися кращих умов праці й вищих зарплат, що змусило уряд федерації під кінець 1920х років вдосконалити трудове законодавство.

Культурно-економічний зв’язок із Чехією та Словаччиною також відігравав значну роль: чеські архітектори проектували нові фабрики й адміністративні будівлі в Галичині, викладали архітектуру в місцевому університеті, а словацькі фермери ділилися досвідом вирощування винограду, що призвело до розвитку невеликих виноробень у передгір’ях Карпат та в долині Дністра. До 1938 року Галичина стала не лише "нафтовим серцем" Західнославії, а й регіоном із розвиненим аграрно-промисловим комплексом, що забезпечував стабільність федерації в умовах наростаючої світової кризи.

Стрімкий розвиток спіткав туристичну сферу Галичини. Багатство замків та палаців, а також тепла долина Дністра приваблювали як внутрішніх туристів, так і мандрівників з інших країв. Тепле майже середземноморське підсоння сприяло виникненню кількох курортів, найбільшими з яких були в Галичі, Заліщиках, Горошовій, Мельниці. У Карпатах будувалася система притулків, яка увійшла до загальної системи від гір в Чехії, Словаччини, і аж до кордону з Румунією. Найбільшими карпатськими туристичними містами стали Жєб’є, Ворохта, Ясіня, Рахів та їхні присілки. Збільшення туристичної привабливості краю, а також розвиток транспортної галузі позитивно впливали на традиційну культуру, підвищували рівень зайнятості населення, убезпечувало села від відтоку молоді.

У сфері шкільництва відбувся перехід на латинську графіку. Перехід на латинське письмо, хоч і не був різким, але в Галичині став символом розриву з східним впливом. Уряд фінансував видання газет та літературних альманахів, де галицькі письменники адаптували свої твори до латинки. Радіо Праги та Львова транслювало програми про спільну історію чехів, словаків і галичан, підкреслюючи спадщину Великої Моравії як однієї з перших, і, основне, спільних держав, розповідаючи про спільну колиску західних слов’ян в Галичині та про Велику Хорватію — протодержавне утворення, нащадки якого формували нові держави в Центральній Европі та на Балканах. У школах запровадили курс, який популяризував ідею єдності основних західнослов'янських народів.

Професор філолоґії С. Смаль-Стоцький, а разом з ним молоді дослідники Б.-В. Явір та Ю. Чибрас висунули та обґрунтували теорію двох гілок давньої слов'янської мови, у варіантах якої мовилося, що галицькі говори, маючи риси центральнослов’янськості, належать до західнослов'янського спадку загалом та до так званої чесько-словацької групи слов’янських мов зокрема. Інтелігенція і, насамперед, письменники стали попереду відновлення ширшого вживання галицизмів у своїх творах, філологи уклали словники і розробили мовні засади існування забутої галицької мови. Було здійснено перехід галичан на рідну мову (і латинське письмо для її запису), що наблизило галичан до західнослов’янських мовних, історичних та генетичних родичів і сприяло відродженню рідної етнічності. 1, 4, 8

В історичному дискурсі появилося все більше досліджень про спільні періоди історії, зокрема час етногенезу слов’ян (саме землі між Карпатами та Медоборами були заселені славенами), входження Галичини та частини Волині до Великоморавської держави, Чеської держави Пжемисловичів, а також Великої Хорватії. Галичани також зверталися до історії свого незалежного князівства часів князів Ростиславичів, коли про Галицьку державу говорили як про рівню таким великим країнам, як Польське королівство, Русь та навіть Візантія. 4

Кінець мирних років та приготування до нової війни

Початок 1930х років приніс до Европи економічну кризу із ЗДА. Особливо постраждала Німеччина, до влади в якій на тлі росту реваншистських поглядів, прийшли націонал-соціалісти. Їхня риторика про «життєвий простір на сході» заставила замислитися уряди чи не всіх сусідів. Частина політиків сусідніх держав не воліли помічати загрози, вважаючи таку риторику надто популістичною та зверненою до внутрішнього слухача, або ж просто не хотіли напружених стосунків із одним з найбільших торгових партнерів. Зміни на політичній арені Німеччини сприяли змінам і в сусідів Західнославії, наприклад, у Польщі та Угорщині. Їхні політики все частіше почали говорити про перегляд повоєнних договорів та навіть зміну кордонів на «більш справедливі». В уряді Західнославії почали точитися суперечки з приводу міжнародних питань. Якщо крайове керівництво Чехії було більш м’яким і розраховувало на міжнародну підтримку, то керівники Словаччини та, особливо, Галичини, вирішили діяти на випередження і готувати свої краї для ймовірних воєнних дій. Було враховано помилки попередніх років, військові корпуси готували кілька ліній оборони.

Роки спокійного життя закінчилися в 1938 році, коли після окупації Австрії, об'єктом зазіхання Німеччини, Угорщини та Польщі стала Західнославія. Паралізоване раптовим німецьким тиском і пізнішим наступом та інфантильністю західних союзників, які пусто запевняли у безумовній підтримці (уряд Західнославії посилав до Лондона і Парижа делегації з проханням про військову допомогу, але отримав відмови), чеське керівництво дуже швидко втратило Судети. В той же час, словаки та галичани були категорично не згодні з перспективою перетворення в «Верхню Угорщину» і «Малу Польщу» відповідно.

Після втрати Судет у 1938 році Західнославія готувалася до найгіршого. Словацький і Галицький корпуси зміцнювали укріплення вздовж кордонів, будуючи так звану «Карпатську лінію», натхненну французькою лінією Мажино. Також представники крайових урядів дуже швидко встановили контакти з А. Розенберґом, відповідальним представником Третього Райху, намагаючись вибити найбільш вигідне для себе становище в очах німецької потуги. І для зміцнення своїх міжнародних позицій, Словацький і Галицький Корпуси почали війну з угорцями і поляками. Словаки з галичанами розраховували взяти противника змором - і це вийшло. Угорців вдалося зупинити на етнічному кордоні, що стало можливо завдяки тому, що словаки та галичани перетворили міста Кошиці, Ужгород, Мукачево і Виноградово в справжні фортеці. Угорці погодилися на кордон по етнічній лінії, що дозволило спрямувати всі сили на польський фронт. Поляків ж вдалося тримати на лінії Прикарпаття та Наддністров’я, де попередньо були створені укріплені споруди та міста-фортеці. Вони стали опорними пунктами Галицького Корпусу, з яких було зручно проводити спустошливі партизанські рейди на територію, окуповану ворогом. Груба тактика поляків на окупованій частині Галичини викликала хвилю протестів, які були підсилені партизанською діяльністю. Галицькі партизани під проводом таких діячів, як Іван Климів, організовували нічні напади на польські склади в захоплених Перемишлі, Ряшеві і Раві та диверсії на залізницях, що значно сповільнило польський наступ. Маючи відносний спокій на сході федерації, чеські війська змогли убезпечити Прагу від капітуляції перед німцями. Ця наполегливість зберегла Західнославію навіть у найтемніші часи.1

Якби Західнославія зазнала поразки чи розпалася в 1938 році, Галичина, швидше за все, потрапила б під польську окупацію, тоді як Словаччина стала б маріонетковою державою Угорщини. Цей сценарій послабив би західнослов’янську єдність і сприяв би німецькій експансії. Але те, що здавалося неминучим, вдалося відвернути хоча би на якийсь час. Світовий порядок тріщав по швах, що зачепило цілий центральноевропейський регіон. Західнославія, хоч і зменшилася у території, але, завдяки мобілізації чеських, словацьких та галицьких корпусів, збереглася як держава і готувалася до стримування супротивників. Румунія та Угорщина, підсилені Німеччиною, готувалися до нападу на своїх сусідів. В Республіці Польській наростала криза, якою вирішили скористатися комуністична Росія та націонал-соціалістична Німеччина. В Европу приходила нова епоха, але не всі були до неї готові.. 1

Może być zdjęciem przedstawiającym mapa i tekst

мапа Західнославії на початок 2 Світової Війни від товариства Re Publica

Таким чином, рішення проводу Галицької держави про об’єднання із Чеською в Західнославію виявилося результативним прагматичним кроком, який дозволив у міжвоєнний період зберегти державність, розвинути молоді державні інституції, підняти рівень освіти та культури, провести індустріалізацію краю та, особливо, покращити показники виробітку продукції сільського господарства внаслідок суттєвого збільшення внутрішнього ринку. Від об’єднання виграли всі його члени, адже Чехія отримала доступ до передусім відносно недорогих природних ресурсів та продукції сільського господарства, а Галичина — до технологій західного зразка, що дозволило їй провести індустріалізацію та за її рівнем майже досягти своїх західних союзників по спілці. На початок Другої світової війни Західнославія мала високі показники економічного росту та, відповідно, приросту населення, обігравши за багатьма параметрами й суттєво більших своїх сусідів. Це створювало сильні передумови для ефективного військового опору загарбникам.

* * *

Примітки:

* Галичани справді розірвали злуку з УНР, але це сталося набагато пізніше, ніж могло би бути — в грудні 1919 року.

** Підготовчі угоди між Галицькою Державою та Чехословацькою Республікою справді вже були підписані і галичанам залишалося лише зважитися самим на остаточну злуку та переконати ту частину чеського уряду, яка чомусь цофала (на жаль, галицька переговірна делегація розбилася у авіатрощі в горах Чехії).

*** Чортківська офензива справді відбулася, тривала 7-28 червня 1919 року, була блискавичною та героїчною, але захлинулася через брак зброї та амуніції в Галицькій армії (зброї наданої тодішніми союзниками, не вистачило для досягнення основної мети).

**** Галицько-чеська тісна співпраця справді мала місце за часів Австро-Угорщини.

Джерела:

1. Владислав Борода. Друга частина з альтернативного міжвоєнного періоду: Історія Західнославії. https://vk.com/wall-36731390_2140

2. Кірсенко Μ. Β. ЗУНР І ПОЛІТИКА ЧЕХОСЛОВАЧЧИНИ. http://history.ukma.edu.ua/docs/journals/naukovi-zapysky/52/kirsenko.pdf

3. Геополітичний простір ЗУНР та її зовнішньополітичні орієнтири. http://bo0k.net/index.php?p=achapter&bid=6755&chapter=1

4. Ю.Повала, Б.Явір. Галицько-волинсько-чеські мовні паралелі в творах 16-19 столітть. http://borys-javir.dreamwidth.org/194960.html

5. Чехія і справа Галицької державности. // Галичина і нові держави Европи. Львів-Відень, 1921. Видання "Українського прапору", 32 с.

6. Югославія і справа Галицької державности. // Галичина і нові держави Европи. Львів-Відень, 1921. Видання "Українського прапору", 32 с.

7. Семен Шевчук. Пора сказати правду про наші визвольні змагання добитися волі для Галицької Землі. http://zbruc.eu/node/12666

8. Валентин СТЕЦЮК. Скільки гілок у слов’янства. http://zbruc.eu/node/14621

9. Злука – «прочитання» друге https://zaxid.net/zluka__prochitannya_druge_n1124663

10. Сергій Рудюк. Нафта як один із найсмачніших кормів для одно- і двоголових європернатих. https://bintel.com.ua/uk/article/rudjuk-nafta/

Місцевість: Галичина

Plemiona Galicji według „Bawarskiego geografa”

15 kwietnia 2022

Część 1. «Ludność Galicji według „Geografa Bawarskiego”» kuriergalicyjski dreamwidth

Część 2. «Średniowieczne szlaki handlowe» kuriergalicyjski dreamwidth

Plemiona Galicji wedÅug „Bawarskiego geografa”

Mapa prawdopodobnego usytuowania plemion według „Opisu…” (według Borysa Jawira) Grupa 1: 1) Nortabtrezi, 2) Uilci, 3) Linaa, 4) Bethenici, 5) Smeldingon, 6) Morizani, 7) Hehfeldi, 8) Sorbi, 9) Talaminzi, 10) Beheimare, 11) Marharii, 12) Uulgarii, 13) Merchanos, Grupa 2: 14) Osterabtrezi, 15) Miloxi, 16) Phesnuzi, 17) Thadesi, 18) Glopeani, 19) Zuireani, 20) Busani, 21) Sittici, 22) Stadici, 23) Sebbirozi, 24) Unlizi, 25) Neriuani, 26) Attorozi. 27) Eptaradici, 28) Uuillerozi, 29) Zabrozi, 30) Znetalici, 31) Aturezani, 32) Chozirozi. Grupa 3: 33) Lendizi, 34) Thafnezi, 35) Zeriuani, 36) Prissani, 37) Uelunzani, 38) Bruzi, 39) Uuizunbeire. Grupa 4: 40) Caziri, 41) Ruzzi, Forsderen. Liudi. Fresiti. 42) Serauici. 43) Lucolane. 44) Ungare. Grupa 5: 45) Vuislane, 46) Sleenzane, 47) Lunsizi, 48) Dadosesani, 49) Milzane, 50) Besunzane. 51) Uerizane. 52) Fraganeo. 53) Lupiglaa. 54) Opolini (ополяни). 55) Golensizi

_ _ _
Poprzednie odcinki opracowania Borysa Jawira „Ludność Galicji według Bawarskiego geografa” i „Średniowieczne szlaki handlowe według Bawarskiego geografa” publikowaliśmy na łamach Kuriera Galicyjskiego w nr 3–4 i 5 w roku 2021. Obecnie proponujemy kolejny odcinek opracowania tego autora.

Na przełomie XX i XXI wieków znacznie wzrosło zainteresowanie tematyką procesów etnicznych w Galicji w pierwszym tysiącleciu naszej ery. Jest to zrozumiałe, bowiem temat ten nie był badany z wielu powodów. Celem moich badań stało się przede wszystkim poszukiwanie, zebranie i analiza materiałów i wiadomości o ludności Galicji zawartych w „Opisie grodów na północ od Dunaju” (Descriptio civitatum et regionum ad septentrionalem plagam Danubi). Dość dokładną analizę tekstu przeprowadziło wielu historyków, podając najbardziej prawdopodobną lokalizację kolejnych plemion. Niestety, w wielu przypadkach potraktowali temat ogólnikowo. W tym artykule zajmiemy się przede wszystkim plemionami Galicji w górnym biegu Dniestru i Bugu, które są ważną lokalizacją plemion słowiańskich. Przy analizie danych „Opisu…” miało się wrażenie, że autor nie przestrzegał dokładnie lokalizacji kolejnych plemion i mógł zamieniać miejsca ich osiedlenia. Możliwe też, że wymieniając poszczególne plemiona autor podaje też inne, jako wchodzące w ich skład. Np. autor najpierw opisał Obodryczów, a następnie wymienił plemiona, z których się składali: Beteniczów, Glinian i Smeldyngów. Uwzględniając dane historyczne i prawdopodobną zasadę lokalizacji w „Opisie…” plemion na szlakach handlowych można przypuścić, że składały się z pięciu grup.

Grupa 1

Odnosimy do niej ludy, zamieszkujące pogranicze Imperium Franków na szlaku od południowego Bałtyku po Dunaj. Ujściu Łaby (współczesny Meklemburg, wschód Schlezwiku-Holsztyna i północ Dolnej Saksonii) zamieszkane była przez Obodryczów (Północnych) – Nortabtrezi. Znani są oni także, jako Waryni, Warni, Wagry czy Wariagowie. Z „Opisu…” wynika, ze posiadali 53 grody i należały do nich plemiona: Smeldingon, Linaa i Bethenici. Bliżej do ujścia Odry mieszkali Uilci. Według „Opisu…” posiadali 95 grodów i podlegali im Morizani (11 grodów). Bardziej na południe od Łaby zamieszkiwali Hehfeldi (8 grodów). Jeszcze bardziej na południe zamieszkiwali Sorbi (50 grodów). Plemię to w II połowie I tysiąclecia posiadało tereny południowe od Gór Rudnych pomiędzy rzekami Zaale i Mulda. W sojuszu z nimi byli Talaminzi (13 grodów w okolicy dzisiejszego Drezna). Tereny na południe od nich zajmowali Beheimare (15 grodów) i sąsiadowali na szlaku handlowym z Marharii (40 grodów).

W czasie powstania „Opisu…” tereny te wchodziły w skład państwa Wielkomorawskiego. A dalej na wschód sąsiadowały z nimi plemiona bałkańskie: Uulgarii (5 grodów), a także wspominane przez innych autorów Merchanos (30 grodów), uważanych za bałkańskich Morawów.

Grupa 2

Grupę tę stanowią plemiona zamieszkujące tereny od granicy Franków od rzeki Noteć po Wisłę i dalej wzdłuż szlaku bursztynowego po Dniestr i Morze Czarne. I tak z Nortabtrezi sąsiadowali Osterabtrezi (100 grodów), przez krótki okres w historii określani jako Meklemburscy Słowianie, wspominani już w kronikach frankońskich w 824 roku. Na wschód od Odry mieszkali prawdopodobnie Miloxi (67 grodów). Ich ziemie obejmowały brzegi rzeki Mogielnica, dopływu Warty. Dalej wzdłuż Noteci zlokalizowali się Phesnuzi (70 grodów). Ich nazwę łączą uczeni z piaskiem, zamieszkiwali bowiem piaszczyste tereny Pałuki. W okolicach jeziora Gopło zasiedlili się Glopeani (400 lub więcej grodów). Polscy historycy wiążą ich z większymi plemionami, nazywanymi Polanami, które dały nazwę państwu polskiemu.

Z Polanami sąsiadowali Thadesi (200 grodów). Ich nazwa pochodzi od rzeki Tanwa, dopływu Sanu. Na wschód od nich zamieszkiwali Zuireani lub Zeriuani. Prawdopodobnie ta nazwa, pojawiająca się dwukrotnie w „Opisie…” odnosi się do tego samego plemienia. I. Krypiakewycz proponuje ich nazwę odczytywać jako Czerwianie i stąd ich grody nazywani Grodami Czerwieńskimi, wspomnianymi w Spisie Ipatijewskim w 981 roku. Od nich prawdopodobnie pochodzi toponim Czerlany w obw. lwowskim. Plemię to zamieszkuje tereny na wschód od Polan i sąsiaduje z plemionami, znanymi z kronik ruskich.

Historyk W. Laska uważa, że centrum Czerwian była dolina rzeki Huczwa. „Opis…” przypisuje im 325 grodów. Wzmianka o nich podaje również, że „jedno jest ich królestwo, od którego wszystkie plemiona Słowian, jak twierdzą oni, pochodzą i ród swój wiodą”. Podobne określenie zawiera tekst arabskiego historyka Abu L. Hasana Ali Al. Masudi „Złote kopalnie i złoża drogich kamieni” z roku 947. Dotyczy ono również plemion zamieszkujących Wołyń.

Na południe od Czerwian mieszkali Busani (Bużanie). Zamieszkiwali górny bieg Bugu i głównym ich grodem był Bużesk (obecny Busk). Posiadali 231 grodów. Ich sąsiadami byli Sittici, o których „Opis…” twierdzi, że „ludu i grodów mieli bez liku”. Historycy i autor opracowania lokują to plemię nad górnym Dniestrem z miejscowościami Stylsko, Zwenihorod, Sołońsko, Rohatyn i inne.

Na mapie Ptolomeusza z II w. na wschód od dorzecza Wisły do Miodoborów zamieszkiwał lud Arsiete, a na wschód od nich Stadici. Według „Opisu…” mieli oni 516 grodów i „niezliczoną liczbę ludzi”. Tereny Stadyczów to prawdopodobnie tereny współczesnej Galicji. Były to grody Trembowla, Halicz, Mikulińce i inne. Świadczą o tym również takie nazwy na tych terenach, jak Stadniki czy Stadna, które zachowały się do dziś.

Tereny wschodnie zajmowali Sebbirozi (90 grodów), były to już tereny na wschód od Miodoborów, ich zaś nazwa pochodzi od słowiańskiego „za bagnem”. Z tych bagnistych ziem wypływa rzeka Zbrucz, która dawniej nazywała się Seborucz, a Zbaraż – Sbaras.

Dalsze ziemie na wschód należały do Unlizi i były to już tereny dolnego Dniepru, Bohu i brzegi Morza Czarnego. Z „Opisu…” wynika, że był to liczny lud i miał 318 grodów.

W „Opisie…” wymienione są też inne sąsiednie plemiona: Neriuani lub Nauari (78 grodów), którzy wraz z Uliczami emigrowali na tereny środkowego Dniestru i dolnego Zbrucza (toponim Niwerka); Attorozi czy Aturezani (148 grodów) i zajmowali ziemie pomiędzy Karpatami i Dunajem: lud Torreccade – tereny dzisiejszej Tawrii.

Natomiast lud Eptaradici (243 grody) kronikarze uważali za „siedem ludów” – zjednoczenie plemion słowiańskich, które w 602 roku w połączeniu z Bułgarami stały się podstawą Pierwszego Królestwa Bułgarskiego i zajmowało tereny pomiędzy dolnym Dunajem a Morzem Czarnym. Okolice pomiędzy dolnym Dniestrem i Dunajem zamieszkiwali: Uuillerozi (180 grodów), Zabrozi (212 grodów), Znetalici (74 grody), Aturezani (104 grody) i Chozirozi (250 grodów).

Grupa 3

W tej grupie wymienione są plemiona, zamieszkujące tereny od Wielkich Moraw do Bałtyku wzdłuż odnogi Szlaku Bursztunowego.

Z „Opisu…” wynika, że na wschodzie od Moraw w dorzeczu Wisły zamieszkiwali Lendizi – Lendzianie, Lachy, posiadający 98 grodów. W materiałach źródłowych zapisane jest, że plemię Lendzian spłacało daninę Kijowowi w okresie panowania Olgi. W 10 wieku Lendzian lokalizowano na terenach Ziemi Lubelsko-Sandomierskiej.

Z Lendzianami sąsiadowali Thafnezi (257 grodów), Prissani – w dorzeczu Sanu, Uelunzani – na terenach Wołynia.

Grupa 4

Najbardziej wschodnią grupą plemion byli Caziri — Chazarzy, którzy w 4-11 wiekach podbili Siwerian, Polan, Wiatyczów i Radymiczów i stworzyli Chanat Chazarski, broniący tej części Europy od najazdu arabskiego. Posiadali oni 100 grodów. Następnym plemieniem byli Ruzzi – Rusowie, którzy na początku 860 roku zajęli Kijów wędrując z Ładogi i południowego Bałtyku. Obok Rusów mieszkali Serauici, według niektórych historyków uważani za Siwerian. W dorzeczu Dniepru zamieszkiwali Lucolane, a na południowych stepach nad Dnieprem i na stepach przyczarnomorskich – Ungare – plemiona węgierskie. Przybyli tu z okolic rzeki Kamy i przez jakiś czas byli pod władzą Chazarów i Bułgarów. W 896 roku pod wodzą Arpada przeprawili się przez Karpaty (przez jakiś czas wódz stacjonował w Haliczu) i osiedli na terenach Równiny Węgierskiej – ich Ziemi Obiecanej – Pannonii.

Grupa 5

To grupa plemion, zamieszkujących tereny Wielkich Moraw. Prawdopodobnie autor „Opisu…” rozpoczął swoją wędrówkę z Krakowa, od Vuislane – Wiślan, zamieszkujących tereny Małopolski od VII wieku. Na ich ziemiach głównymi miastami były Kraków, Sandomierz i Stradów. W roku 855 włączeni zostali do Wielkich Moraw i państwo Bolesława I ciągnęło się wówczas „od miasta Fraga do miasta Krakowa”. Na zachód od Wiślan mieszkali Sleenzane – Ślązacy, od Dolnego Śląska po Wrocław. Mieli 15 większych grodów. Ziemie dalej na zachód zajmowali Lunsizi – Łużyczanie i obok nich Dadosesani – pomiędzy dolnym Bobrem i Odrą.

Na południe od Łużan zamieszkiwali Milzane, którzy tworzyli związek z Sorbami, Dalemincami, Łużycami i innymi. W okolicach obecnego Zgorzelca tereny należały do Besunzani. Pomiędzy plemionami łużyckimi i czeskimi umiejscowili się Uerizane (10 grodów). Do rodziny plemion czeskich należeli też Fraganeo (Ibrahim ibn Jakub al Turtuzi określa tak miasto Pragę). Na północ od nich mieszkali Lupiglaa. Na wschód od nich – Opolini, zamieszkujący tereny górnej Odry. Ziemie pomiędzy źródłami Odry i Wisły należały do Golensizi.

Oprócz wymienionych w „Opisie…” wskazano plemię Sueui, określone jako „półnaród”. Prawdopodobnie chodzi tu o nazwę zbiorczą połączonych plemion wschodnich Niemiec. W granicach imperium Franków sąsiadując z Wielkimi Morawami mieszkali Beire – Bawarowie. Byli częścią zgermanizowanego plemienia Gallów – Boii.

Borys Jawir

Tekst ukazał się w nr 6 (394), 31 marca – 13 kwietnia 2022

tekst w języku ukraińskim: zbruc dreamwidth
pdf

Місцевість: Галичина

НЕВТІШНІ ТРЕНДИ

мапи пошукових запитів, мапи мов програмного забезпечення, мапи мов налаштування мережевих сторінок, музичні та телевізійні тренди є більш промовистими, ніж всі паради з прапорами та голосні пустослівні патріотичні промови.

https://sun9-63.userapi.com/impg/rwH5xgwvUxfg3ABrGXTRojQJpikIMQca9zfdLw/QvU5GVMtaWE.jpg?size=683x946&quality=96&sign=e58a3ecfaf488c10c297eb871c015d8a&type=album

єдина соборність, яка зараз втілюється в Україні - російськомовна, наслідок підписання 23 серпня 1939 року пакту Молотова-Ріббентропа і подальшого переділу Європи.

саме виражені в таких мапах тренди дають формальні підстави РФ вводити свої війська туди, де є значна частка російськомовного населення. а що говорити, якщо навіть у Галичині перевага української мови - всього лиш декілька %?

що цікавіше, коли я про це пишу, коли публічно озвучую цю проблему, коли у Польщі відмовлявся з вихідцями з території України говорити російською, коли у своїй виховній діяльності викривав факти із справжньої історії наших земель від княжих часів і до сучасності, коли я заставляю виховательок у садку, вчительок у школі (в Тернополі!) говорити українською, коли пустослівя проплачених фсбушних шавок крию історичними фактами, то я, виходить, - сепаратист? так, тоді я - сепаратист, сепаратист від русского міра, від малоросійської гімнистості. я справді щиро бажаю, аби я, мої близькі та народ, з яким я себе співвідношу, вирвався щонайменше з ментальної окупації. чи це колись станеться? тренди малюють невтішну тенденцію. а особисто я не закликаю до жодних незаконних дій.

#єдіная_страна

Місцевість: Галичина

...в 1838 році караїмський равин Леонович повідав історику Зубрицькому історію поселення караїмів в землях Руських, яка почалася в 1243, коли "король татарський" Бату погодився на прохання "короля хорватського" чи "короля галицького" Данила про переселення караїмів з Криму в межі володінь руського Данила.

1243 рік - час, коли Данило вже років з 5 як закріпився в Галичі після кількох десятиліть боротьби за престол галицький, час приходу татарів, очолюваних монгольськими керівниками з роду Чингіса, і час, коли татари почали заселяти степи над Чорним морем та Крим, який до того мав тісні контакти з Галичиною, відтак караїми почали шукати більш тихого та зручного краю для проживання - такими краями стали володіння правителів Русі, а перші караїми відправилися в Галич, де для них були побудовані будинки на вулиці Руській, де був Руський храм, а перед тим там відбувалося язичницьке богослужіння "Пек Осина", а цвинтар караїмський постав навпроти храму, який колись звався "Лель, Полель".

в дуже короткому уривку, який був в записках караїмів, що згоріли разом з їхнім храмом в 1830 році, є чудові свідчення які підтверджують:

• найменування Галицької землі Хорватією, навіть у 13 ст.;

• наявність назв "руський" щодо вулиць та храмів, як спосіб відрізнення їх від відповідних їм вулиць та храмів місцевого (галицького хорватського) населення;

• збереження язичницьких назв щодо урочищ, храмів тощо, як свідчення про або побутування язичництва на час приходу караїмів, або побутування його в зовсім недалекому минулому (галицькі Ростиславичі, до речі, вживали нехристиянські імена та не навязували населенню християнства, тотальну християнізацію почали Романовичі);

• назви язичницьких обрядів та божеств загальнословянські чи західнословянські, як чергове підтвердження західнословянськості населення Галицької землі до руського завоювання;

• звязок Криму та Галицької землі такий сильний, що "король хорватський" приймає караїмів в себе.

Місцевість: Galicia

перепублікація статті з мережевого видання Збруч zbruc.eu

29 квітня 1091 візантійці та половці і галичани в складі об'єднаного війська під проводом Олексія І Комніна розгромили печенігів. Битва при Левуніоні була першою візантійською перемогою Комніновського відродження. Але чому галичани відправилися у такий далекий похід? Який їм з того був хосен?

Передісторія перемоги сягає кількох десятиліть. 26 серпня 1071 р. візантійську армію під орудою Романа IV Діогена перемогли турки-сельджуки у битві біля Манцикерту на сході Малої Азії. Поразка призвела до позбавлення імператора влади – і трон зайняв слабкий імператор Михайло VII, що відмовився виконувати договір, який був підписаний Романом IV. У відповідь турки 1073 року почали переселятися в Анатолію, не зустрічаючи спротиву. Панував хаос, оскільки ресурси імперії були вичерпані серіями катастрофічних громадянських війн. До 1080 р. імперія втратила більше половини своєї території.

Неможливо переоцінити значення цих подій, оскільки протягом менш ніж десятиліття було втрачено більше половини населення імперії разом із великою частиною зернових ресурсів. Битва біля Манцикерту завдала найбільший удар по імперії за 700 років її історії.

На тлі цих поразок і катастроф 4 квітня 1081 р. на трон зійшов Олексій Комнін, успішний молодий генерал, який бився проти турків із чотирнадцяти років. За словами Джона Норвіча, значення піднесення Олексія полягало в тому, що "... вперше за понад пів століття імперія перебувала в здатних руках". Олексій вирішив за будь-яку ціну відновити Візантійську імперію. Навесні 1087 р. до візантійського двору дійшли новини про величезне вторгнення з північно-західного Причорномор'я печенігів загальною кількістю 80 тисяч осіб. [10]

Приблизно в той же період внаслідок послаблення руської влади на Волині та в Галичині в останній третині 11-го століття почастішали зазіхання ляхів та угрів на Галицьку землю. Особливо докучали угри, які заявляли династичні права на Галичину через давні шлюби з галицькими правителями, а також недавній шлюб королівни Ланки із Ростиславом, який правив з Володимира і землями Галичини. Ростислав помер у лютому 1067 року від візантійської отрути в Криму, а сусіди вирішили тим скористатися. Давид Ігорович, який помагав Ростиславичам в боротьбі за Тмутаракань, з союзника перетворився в підступного противника. Йому вдалося спровокувати польсько-галицьку війну 1088–1089 рр. Зближення поляків з угорським королем Ласло I та союз останнього зі спадкоємцем великого київського князя Святополком Iзяславичем близько 1091 р. означали і зміну політики Угорщини стосовно Ростиславичів. Над Галичиною згущувалися хмари, місцевим правителям варто було шукати сильних союзників: зміна позиції Угорщини з нейтральної на агресивну, об’єднання угрів з поляками та русами проти галичан змусила синів Ростислава, які зайняли владу в Галичині у 1070–1080-х роках, активно шукати допомоги у Візантії (опонента Угорщини на Балканах), яка також була у паскудному становищі через напади печенігів та внутрішні чвари. [1, 4, 10]

В той же час Візантії негайно були потрібні нові союзники, адже, скориставшись нестабільною ситуацією в імперії, печенізька орда прямувала до візантійської столиці Константинополя, грабуючи північні Балкани. А близько 1090-го або 1091 рр. емір Чака запропонував альянс печенігам, щоб повністю зруйнувати Візантію. Їхнє вторгнення становило серйозну загрозу для імперії – внаслідок десятиріччя громадянських війн і занепаду візантійські військові не могли забезпечити імператора достатньою кількістю військ, щоб відбити печенізьке вторгнення. Олексій І Комнін був змушений покладатися на власну винахідливість і дипломатичну майстерність, щоби врятувати свою імперію від знищення, тому звернувся до різних народів за допомогою. Однак пропозицію Олексія І прийняло не так багато потенційних союзників. Найчисельнішу підтримку проти печенігів (за оплату золотом) надали половці, якими керували хани Тугоркан та Боняк. Ймовірно, власне з ними прийшли і їхні союзники – галичани. Навесні 1091 року половці об'єднали війська з візантійцями, й об'єднана армія виступила проти печенігів. У понеділок, 28 квітня 1091, Олексій та його союзники досягли печенізького табору біля Левуніона неподалік річки Мариця. Напад об’єднаного війська був несподіваним, а битва, яка відбулася наступного ранку, перетворилася на масакру. Печеніги, попри чисельну перевагу, були з жінками, дітьми та старцями, тому не змогли вчасно організувати захисту. Візантійці та їхні союзники напали на табір ворога, вбиваючи всіх на своєму шляху. Печеніги швидко здалися, але візантійці до вечора 29 квітня 1091 року вирізали майже всіх, що обурило навіть половців. Дочка імператора Анна описала цей геноцид так: “В той день відбулося дещо незвичайне: згинув цілий народ разом з жінками і дітьми, чисельність лічили не десятками тисяч осіб, а виражалась величезними цифрами”. Після цієї події печеніги взагалі зникають з джерел. [1, 10, 11]

Серед нечисельних союзників візантійців, крім половців, Анна називає 5 тисяч “гірських жителів”, які прибули з півночі на допомогу імператору. Хоча деякі автори вважають, що "гірськими жителями" були волохи чи болгари, але більш правдоподібно, що це були галичани – візантист В. Василевський бачив у них дружину теребовельського князя Василька, союзника Тугоркана та Боняка (протягом наступних років галичани разом із ним будуть виступати ще не раз, спільно воюючи з русинами, поляками та уграми) – вже наступного 1092 р. Василько і Боняк теж разом вторглися в Польщу та Угорщину у відповідь на напад угрів та поляків під проводом Ласло I, що напав на Перемишль у ході галицько-польської війни. А сам Боняк був настільки грізним, що в руському фольклорі пам'ять про Боняка збереглася у демонізованому образі шолудивого Буняка (Буйняка, Буняки), що в точності відповідає літописній характеристиці («безбожный, шолудивый, хыщникъ»), хан став прообразом гоголівського Вія. А “горянами” галичан назвали, ймовірно, бо під владою Теребовлі були не тільки Наддністров’я до Медоборів та горішнє Пониззя (Кам’янець, Ушиця, Бакота), а Прикарпаття з Галичем (який виділився в окреме князівство після 1141 року). Зрештою, в еллінській історіографії Певкіни (Медобори) – це гори, а в середньовічних джерелах Галичину називали “гірською країною ...”. [1,3,7, 10, 11]

В другій половині 11 ст. степові і лісостепові області між Карпатами і Дністром були зоною постійних набігів кочівників і вважались “нічийними”. Це вказує на те, що Галицьке князівство на південному сході не мало постійного кордону, але галицькі князі ніколи не відмовлялися від своїх претензій на ці території. Після перемоги над печенігами Василько починає колонізацію долішнього Пониззя Дністра, під владу Галицького князівства потрапила територія у Прутсько-Дністровському межиріччі. Василько навіть мав намір перейти Дунай і “болгар дунайських посадити в себе”. А Візантія, вбачаючи союзника в Галицькому князівстві, сприяла галицьким князям в освоєнні Нижнього Подунав’я. Союз двох держав вилився у династичний зв’язок: через 13 років після битви — 20 липня 1104 року – Ірина, дочка Звенигородського князя Володаря Ростиславича, була видана за Ісаака, сина візантійського імператора Олексія І Комніна. Шлюб Ірини з Ісааком був успіхом зовнішньої політики Ростиславичів, але, водночас, така політична комбінація була потрібною передусім Візантії, яка дуже розбірливо ставилася до династичних шлюбів – це був перший випадок прямого союзу Візантії з окремим слов'янським князівством, до того ж скріплений династичним шлюбом. [1, 5, 6]

Під 1116 р. літопис руський повідомляє, що “князь Володимир [Мономах] посадив посадників по Дунаю” та про невдалу спробу його сина В’ячеслава закріпитися в Доростолі. Цю ситуацію згадав і Василій Татіщев, зазначаючи, що греки швидко повернули втрачені подунайські міста. На думку Арсенія Наносова, Володимир Мономах діяв тоді спільно з Васильком Ростиславовичем, адже вже у 1117 Володар і Василько воювали в союзі з Володимиром Мономахом і Давидом Святославичем проти Ярослава Святополковича. Союзники взяли в облогу Володимир і змусили князя здатися.. [2, 6]

Можливо, на початках не все так добре складалося в союзі з Візантією, бо у 1119 році Володар брав участь разом з угорцями в поході на Візантію і повернувся з багатою здобиччю. [2]

Після того, як Володимир Мономах, син Всеволода київського та візантійської княжни Марії з роду Мономахів, помер 1125 р., на перше місце у стосунках з Візантією вийшла знову Галичина. Не маючи сил опанувати область пониззя Дністра та Дунаю, Візантія, на слушну думку візантиніста Г. Літавріна, не маючи повної сили контролювати Пониззя Дунаю та Дністра, не заперечувала проти її опанування сильним галицьким князем, виділяючи стосунки з ним окремо від стосунків з Києвом. Поряд із тезою про перейняття Галичем від Києва домінантної ролі в торгівлі після занепаду старих торговельних шляхів в реґіоні, в історіографії існує думка про спадкоємність влади у Нижньому Подунав’ї від Києва до Галича. У першій половині 12 ст. в ці краї поступово проникає галицьке населення, (в тому числі так звані «вигонці галицькі») колонізаційна хвиля досягає Дунаю, де утворюється галицький дунайський анклав”. [1, 5, 6]

Колонізацію Пониззя Дністра та Дунаю стимулювала діяльність звенигородського князя Івана Ростиславича Берладника (внука Василька Ростиславича Теребовлянського) – за його грамотою месембрійським купцям від 20 травня 1134 року до його володінь в Пониззі Дністра та Дунаю входили Малий Галич (Галац), Бирлад і Текуч. У 1143 році князь Володимирко Володаревич мусів йти в пониззя Дунаю і воювати з болгарами і греками, яких сюди привів, ймовірно, його племінник Іван Ростиславич Берладник, що зазіхав на Галич, а “...захопивши всі міста до Дунаю, [Володимирко] мир з греками і болгарами вчинив”. Можливо, як символ миру, на виховання при дворі Володимирка було відправлено його племінника, сина Ірини, Андроніка. Виникає і поняття історичної території – “Галицьке Пониззя”, – яке на Дунаї межувалося з Візантією. Галицькі вигонці займали центральну частину Пруто-Дністров’я, а бродники – Подністров’я і Подунав’я. Кількість галицьких вигонців у Подністров’ї і Східному Прикарпатті досягала декількох десятків тисяч. А в 1144 р., князь Іван Ростиславович, втікаючи з Галичини “пробіг крізь полк до Дунаю” [1, 4, 5, 6]

Про те, що влада галичан в Попрутті та Нижньому Подунав’ї могла сягати Дунаю і по Дунаю від устя – до Дрістри (Доростола), а Малий Галич (сьогоднішній Галац) міг бути як колонія стольного міста Галича, свідчить і повідомлення літопису, що в 1151 році “Володимирко, дізнавшись, що угорський король, увійшовши в згоду з Ізяславом, великим князем, на нього хочуть йти, велів негайно всім своїм військам від Дунаю і цього боку Дністра до Галича збиратися, а також найняв болгар і сербів 30 000 за гроші, які, прийшовши, стали по Дністру поблизу Галича. І було його війська більше 70 000”.[6]

Із тим, що в період піднесення князівства за правління Ярослава Осмомисла (1153–1187) галицькі володіння сягали Дунаю у пригирловій його частині погоджувався Іван Крип’якевич. Дослідники, які відносять Нижнє Подунав’я до території Галицького князівства, висувають різні думки щодо того, як далеко Дунаєм сягав цей кордон. Тарас Чугуй та Октавіуш Юревіч писали, що до Галицького князівства належали землі в гирлі Дунаю. Олександр Баженов і Володимир Пашуто вважали крайнім пунктом галицьких володінь Малий Галац, а Микола Дашкевич та Арсеній Насонов – Доростол. У середині 12 ст. руські судна плавали Дністром і по Дунаю. У 1165 році, за літописом, Ярослав Осмомисл надав Андронікові Комніну, своєму двоюрідному братові, синові Iсаака Комнена та Iрини Володарівни, “міста на розраду” “до Дунаю”, а пізніше допоміг стати у 1183 році імператором Візантії (і помстився Візантії за смерть брата у 1185 р., підтримавши повстання, що спалахнуло того ж року у Болгарії). За “Словом о полку Ігоревім”, Ярослав міг “затворити Дунаю ворота” і “суди рядити до Дунаю”.[ ]Пізніше, в пам’ять про перебування в Галицькій землі, Андронік прикрасив розписами палату, яку побудував у Константинополі біля храму Сорока мучеників. Ось як описує ці розписи один з кращих візантійських письменників Микита Хоніат: “Живопис представляв кінську їзду, полювання з собаками, крики птахів, гавкіт собак, погоню за оленями і травлю зайців, пробитого списом кабана і пораненого зубра (цей звір більший казкового ведмедя і плямистого леопарда і водиться переважно у тавроскіфів), сільське життя з його палатками, нашвидко приготований обід із спійманої здобичі, самого Андроніка, власними руками розрубуючого на частини м’ясо оленя або кабана і ретельно піджарюючого його на вогні, і другі предмети в цьому ж роді, які свідчили про життя людини, у котрої вся надія налук, меч і прудкого коня”. Судячи з опису – це могли бути степи Нижнього Подністров’я. [1, 5, 6]

Йоанн Кіннам, розповідаючи про порушення візантійсько-угорського мирного договору і похід Візантії проти Угорського королівства, розпочатий 1166 р., зазначив, що вторинний удар по угорських позиціях було здійснено з гірських підвищень, де гуни (угорці) межували з “Тавроскіфією”, тобто Галицьким князівством. З цього візантійського та арабських джерел можна висновувати про владу галичан і суттєво далі на схід від Нижнього Подністров’я: згідно арабських джерел, у другій половині 12 століття Нижня Волга і Приволжська височина перебували у владі “русинів”, причому не з Києва, а з Галицького князівства. Русини, що населяли ці землі, підтримували зв'язок з Галичиною, а також з спорідненим руським населенням степів і були сусідами біля берегів Каспію з місцевими аланами. Інші джерела вказують, що в часи розквіту Галичини за правління Ростиславичів, її вплив поширився і на поселення у Криму. [6,8]

В ті часи Візантія розглядала галицького князя як hypospondos, що за візантійською вселенською термінологією прирівнювалось до давнього “союзний Риму народ” – “socіі populі Romanі” і це був унікальний випадок — жодна інша держава на уламках Русі не мала такої честі. Цікаво, що найбільше свідчень візантійських авторів відноситься до Галицького князівства, володар якого протиставляється володарю Києва і розглядається як цілком самостійний.[1]

І навіть після усунення представників династії галицьких Ростиславичів від правління краєм, під час та після війн за Галицьку землю між уграми, сіверськими Ольговичами (нащадки Єфросинії Ярославни) та волинськими Романовичами, зв'язки між Галичиною та давніми колоніями не переривалися. Наприклад, подністровське населення спускалося на своїх суднах рибалити до морських берегів – Іпатіївський і Воскресенський літописи під 1213 і 1222 рр. повідомляють про рух по Дністру руських купецьких караванів. А грузинські літературні пам'ятки кінця 12 – початку 13 століть вказують на руські поселення на Волзі, про які розповідали араби в 12 ст. (міста, підвладні Галицькому князівству). У 1233 р. вигонці були союзниками Русі у битві на Калці, про що згадано у літописі: «А вигонці галицькі рушили по Дністру і ввійшли в море,— човнів же було тисяча. І ввійшли вони в ріку Дніпро, і провели [човни] вгору до порогів, і стали коло ріки Хортиці, на броді близ Протолчів. Був же з ними воєвода Домажирич Юрій і боярин Держикрай Володиславич». Тобто, у складі вигнанців були знатні боярські роди Домажиричів і Кормильчичів та інші, вигнані руським князем з Галичини для обмеження сепаратизму. З другої половини ХII ст. політична влада галицьких князів у Пониззі не змінюється – майже до монголо-татарської навали. Навіть через кілька десятків років після монгольської навали, території від Судака до Перекопу були населені переважно русинами, яких весь час згадує фламандське джерело другої половини 13 століття. Русинів було дуже багато, вони сповідували християнство і надзвичайно завзято та наполегливо чинили опір татарським звичаям, що свідчить про те, що це було вкорінене населення Помор'я, а не якісь переселені невільники. В арабських джерелах також є відомості про руську колонізацію в Криму в другій половині 13 століття. Так, за повідомленням послів єгипетського султана, місто Солхат (Старий Крим) в цей час населяли половці, русини і алани. Судячи з повідомлень арабських авторів, у другій половині 13 століття представники цих трьох народів взагалі були населенням Кримського півострова, причому мешкали вони там, очевидно, приблизно в рівній кількості. В кінці 13 століття жителі Судака, як свідчать літописи, все ще підтримували зв'язки з Галичиною, яка на той час увійшла в склад Русі. [5, 8]

Джерела:

1. Войтович Л. Василько Ростиславич // Енциклопедія Наукового товариства ім. Шевченка

2. Войтович Л. Князівські династії Східної Європи.

3. Войтович Л. Перша галицька династiя // Генеалогічні записки. – Львів, 2009. –Вип. 7

4. Ипатьевская летопись // Полное собрание русских летописей (ПСРЛ). – Санкт-Петербург, 1843. – Т. 2.

5. Андрій Книш «Галицькі вигонці»

6. Козачок О. Б. Нижнє Подунав’я в політиці Візантії та Галицького князівства у ХІІ столітті // З історії західноукраїнських земель. – 2015. – Вип. 10-11. – С. 3-12.

7. Котляр М. Співець Митуса // "Історія України в особах IX-XVIII ст.". Київ, вид. "Україна", 1993.

8. Рахно Константин. "Земля незнаема" и иранский субстрат "Слова о полку Игореве" // Studіa mythologіca slavіca. – Ljubljana: Znanstvenorazіskovanі center Slovenske akademіje znanostі іn umetnostі, Inštіtut za slovensko narodopіsje, Ljubljana, Slovenіja; Unіversіtà deglі Studі dі Udіne, Dіpartamento dі Lіngue e Cіvіltà dell" Europa Centro-Orіentale, Udіne, Italіa, 2014. – T. XVIІ. – С. 91-134.

9. Стефанович П. С. Володарь Перемышльский в плену у поляков (1122 г.): источник, факт, легенда вымысел //Древняя Русь. Вопросы медиевистики. 2006. № 3 (25). С. 56–74.

10. W. Treadgold. A Hіstory of the Byzantіne State and Socіety, p. 617.

11. John W. Bіrkenmeіer. The Development of the Komnenіan Army: 1081-1180 , p. 76, Brіll Academіc Publіshers, 2002, ISBN 90-04-11710-5.

29.04.2021

Місцевість: Галичина

ŚREDNIOWIECZNE SZLAKI HANDLOWE

Borys Jawir Iskra, Kurier Galicyjski nr 5 (369) | 16–29.03.2021

Rekonstrukcja starogrodzkiej fortecy, według I. Gabriela, 2002, ze zbiorów autora

Europa handlowała od wieków. Złoto, futra, korale, szkło, bursztyn, metale i sól wozili kupcy w różne strony. Główne szlaki handlowe w Europie istniały jeszcze w okresie brązu (2–3 wiek p.n.e.). Był to okres powstania handlu pomiędzy poszczególnymi regionami i okres powstania wielkich szlaków: solnych, bursztynowych, ołowianych, jedwabnych itd.

Rekonstrukcja szlaku bursztynowego, według M. Gimbutas, ze zbiorów autora

W okresie Tacyta i Ptolemeusza wewnątrz Europy funkcjonowały liczne stałe szlaki, łączące wiele plemion: szlaki od Bałtyku do górnego Dniestru i w kierunku południowym; szlak wzdłuż Dniepru na południe do Morza Czarnego; szlak z Dacji przez północne wybrzeża Morza Czarnego do środkowej Wołgi i Kamy i przez stepy na północ od Morza Czarnego do Azji Środkowej. Kupcy wędrowali również od Morza północnego przez Ren do Dunaju i dalej do Rzymu lub Bizancjum. Wzdłuż tych szlaków wyrastały osady miejscowych plemion („miasta” Ptolemeusza), które sprzyjały stosunkom handlowym i kulturalnym w Europie Środkowej, zwanej również Europejską Sarmacją. Wiele szlaków transeuropejskich łączyło się z systemem transkarpackim, ponieważ w tych górach były jedne z największych pokładów miedzi, srebra i soli. Natomiast od Odry do Karpat wieziono ołów, tak potrzebny do produkcji brązu. Jednocześnie te szlaki były trasami migracji ludów i według „Opisu grodów i krajów na północ od Dunaju” można doszukać się lokalizacji poszczególnych szlaków. Niemiecki badacz wyszczególnił kilka z nich na terenie europejskim pomiędzy Frankami i Chazarami:
– Magdeburg – Rebus – Poznań – Kijów;
– Bałtyk – Wisła – Dniestr – ujście Dunaju;
– Sarkel – Kijów – Bizancjum;
– Erfurt – Praga – Kraków.

Łączność Europy Wschodniej z systemem handlu na kontynencie zilustrował już Masudi (896-956), który pisał o Rusi: „Chodzą w sprawach handlowych do krainy Andalus, do Rzymu, do Konstancinii i do Chazarów”. Znaleziska towarów importowanych z Rusi (glazurowana ceramika, łupki owruckie, kijowskie pisanki, monety Włodzimierza Wielkiego oraz liczne ozdoby bizantyńskie) wspaniale ilustrują kontakty handlowe Rusi w Europie Środkowej. Odkrycia archeologiczne świadczą, że rozwój handlu w Europie Środkowej posuwał się ze wschodu na Zachód, a nie jedynie w kierunku przeciwnym.

W średniowieczu znaczenie części dawnych szlaków spada, inne – rozwijają się coraz bardziej. Na ich trasach pojawiają się nowe miasta, które stają się regionalnymi stolicami. Handel określa politykę w nie mniejszym stopniu, aniżeli polityka określa handel. Średniowiecze przejęło w spadku odwieczne szlaki „bursztynowy” i „ołowiany” i szlaki łączące Morza Bałtyckie, Śródziemne i Czarne.

Szlak bałtycki

Przez wiele stuleci Słowianie, zamieszkujący południowo-zachodnie wybrzeża Morza Bałtyckiego mieli kontakty handlowe ze wschodnią Europą i terenami północnej Rusi. W VII-VIII wiekach na południowym wybrzeżu Bałtyku pojawiła się sieć centrów handlowo-rzemieślniczych. Była to infrastruktura konieczna do dogodnego poruszania się karawan kupieckich w ich wędrówkach pomiędzy Europą Wschodnią i Jutlandią. Tak powstał południowy bałtycki szlak handlowy.

Rozkwit handlu południowego Bałtyku z Europą Wschodnią przypada na IX wiek. Opis tych szlaków znajdziemy u Adama Bremeńskiego i Helmolda. Kontakty handlowe tych terenów z terenami północnej Rusi przetrwały do kolonizacji tych ziem przez Niemców w XII wieku. Według danych historycznych i archeologicznych główny szlak przebiegał: Stargard – Lubica – Dyrków – w. Rugia – Wołogoszcza – Jumna – Wołyń – Kołobrzeg – ujście Wisły – w. Gotland – Birka – Ładoga.

Szlaki Wschodniej Europy

Przez dłuższy czas szlak wzdłuż Dniepru nazywano „od Wikingów do Greków”, przypuszczając, że z Nowogrodu można było dogodnie dotrzeć do spławnej części Dniepru i jego dorzecza. O tej trasie milczą jednak źródła skandynawskie. Nie opisują go także arabscy geografowie i historycy (Arabowie wspominają jedynie o spławie po Wołdze). Jednak aby trafić na początku XI wieku z Nowogrodu do Kijowa potrzebne były specjalne urządzenie inżynieryjne. O możliwości dotarcia z Nowogrodu do Kijowa i dalej na Morze Czarne mowy nie ma. Ale jednak połączenie istniało: z okolic Gniezdowa na zachód od Smoleńska, gdzie wyładowywano łodzie i dalej poruszano się lądem do Kijowa, a tu znów przesiadano na łodzie, spływano do Morza Czarnego i dalej przez morze do Bizancjum. Po drodze były takie przystanki, jak Gniezdowo, Kijów, Czernihów i inne.

Według danych archeologicznych podstawowym szlakiem handlowym w IX-XI wiekach był szlak z Arabskiego Kalifatu Donem do Morza Czarnego i dalej Wołgą, a nie po Dnieprze. Był to główny szlak z państw arabskich do państw bałtyckich i Skandynawii.

Najbardziej uczęszczane szlaki, to:
– z Kijowa (a możliwe, że jeszcze bardziej na północ – z Gniezdowa), do ujścia Dniepru i Bohu, a dalej przez Morze Czarne;
– z państw bałtyckich przez Don i Wołgę (Ładoga – Bulgar – Sarkel i dalej Morzem Kaspijskim na Kaukaz lub Azję Środkową.

Ten drugi był bardziej tradycyjny, a więc i bardziej znany i ożywiony

Szlaki bursztynowe

Wewnątrz europejskie szlaki bursztynowe w średniowieczu łączyły w jeden system trzy morza: Bałtyk, Adriatyk i Czarne. Był to złożony system komunikacyjny, którym bursztyn wędrował z wybrzeży Bałtyku i Morza Północnego do basenu Morza Śródziemnego – do Italii, Grecji i Egiptu, będących głównymi odbiorcami surowego bursztynu.

W okresie Imperium Rzymskiego główna trasa szlaku Bursztynowego przebiegała z terenów Prus (nazywanych „krajem bursztynowym”, bowiem wydobywano tam 90% bursztynu), przecinała dolną Wisłę i prowadziła do Wrocławia, gdzie był główny ośrodek handlowy. Dalej trasa prowadziła do północnych wybrzeży Adriatyku. Drugi szlak prowadził po Wiśle do Dunaju i do Morza Czarnego przez Wartę i Morawę.

Przez tereny Galicji prowadziła kolejna odnoga, łącząca Wisłę, San, Bug, Dniestr. Był to też główny szlak, łączący Morze Czarne z Bałtykiem. Przebieg tych szlaków sprzyjał rozkwitowi głównych miast, przy nich leżących i wzbudzał chęci sąsiednich plemion zagarnięcia tych ziem.

Szlak dunajski

W okresie rzymskim wielki szlak handlowy, łączący europejski Wschód z Zachodem i Północ z Południem, przebiegał wzdłuż Dunaju. Karawany poruszały się po lądzie, trzymając się naddunajskiej linii fortec na prawym brzegu rzeki, które połączone były wspaniałymi brukowanymi drogami. Jednak najazdy wschodnich plemion na Europę uczyniły te tereny niebezpiecznymi. Zajęcie ich przez Słowian i Bułgarów w zupełności odcięło na dwa wieki połączenie pomiędzy Konstantynopolem i Rzymem.

Sytuacja zmieniła się dopiero w połowie IX wieku po chrzcie Bułgarów i Księstwa Wielkomorawskiego. Chrystianizacja Europy sprzyjała odnowieniu dawnej magistrali handlowej. Szlak dunajski, chociaż ważny, w okresie powstania Opisu, nie odgrywał już tak znaczącej roli, jak wcześniej czy później.

„Od Wikingów do Greków”

Herrman wspomina szlak z północy od Bałtyku do Adriatyku. Wędrowali nim kupcy z wybrzeża bałtyckiego do Bizancjum po terenach nie frankońskich. Była to trasa „od Wikingów do Greków”. Zaczynała się na północy na ziemiach Skandynawii, przebiegała dolinami Łaby i Odry z wyjściem do Dunaju. Stąd można było wędrować w dół rzeki nad Morze Czarne, lub drogą lądową na północne wybrzeża Adriatyku. Była to też jedna z tras, którą północny bursztyn trafiał na południe Europy.

Znaleziska archeologiczne wskazują na to, że mieszkańcy Północnej Europy wędrowali wzdłuż wodnych arterii – Wisły i Odry. Tak docierali do środkowego i dolnego Dunaju, a stamtąd na Bałkany i do Bizancjum.

Szlak ołowiany

Wielki szlak handlowy łączył Rzym, Galię, Germanię, Panonię, narody frankońskie, skandynawskie i bałtyckie. Prowadził od Morza Śródziemnego do Wysp Brytyjskich. W Europie brakowało kopalni ołowiu i od najdawniejszych czasów wielkie jego ilości importowano z miejsc wydobycia – górskich łańcuchów na pograniczu Niemiec i Czech, półwyspu Pirenejskiego i Brytanii. Często szlak ołowiany pokrywał się z bursztynowym. Z Odry ołów trafiał również w Karpaty przez Kraków, Przemyśl i dorzecze Dniestru.

Szlaki po wybrzeżach Morza Czarnego

Herrman wydzielił szlak Sarkel – Kijów – Bizancjum. Natomiast L. Wojtowicz twierdzi, jeżeli informatorzy Bawarskiego Geografa znali szlak do Chazarii, to naturalnie prowadził on przez Kijów do Sarkela. Alternatywna trasa prowadziła po Wołdze i powstała ona już w X wieku, po przyjęciu islamu przez wołżańskich Bułgarów. W ten sposób handel muzułmański ruszył wzdłuż ujścia Wołgi, będącego pod władzą Chazarów, na północ.

W IX wieku łączność Chazarii przebiegała po Donie, w którego górnym biegu mieszkały plemiona słowiańskie. W tym okresie ziemie Rusi były pod władzą Chazarów.

Część szlaku bursztynowego przebiegała po wybrzeżach Morza Czarnego, gdzie łączyła się z północnymi odgałęzieniami szlaku jedwabnego. Szedł tędy główny handel łączący Kaukaz przez Dniepr, Dniestr i Wisłę z Morzem Bałtyckim.

Po opanowaniu stepów nadmorskich przez plemiona koczownicze, szlak ten upada.

Spotkanie na Bugu i Dniestrze

Różne badania wskazują, że tereny górnego Bugu i środkowego Dniestru mogły być miejscem krzyżowania się kilku szlaków: wzdłuż Bugu do Dniestru przebiegał szlak z Wisły przez Dniestr do Morza Czarnego, a przez miasta południowego Wołynia przebiegał szlak na Kijów.

Wojtowicz powiązuje jego przebieg z Herrmanem i wskazuje, że łączył on Magdeburg – Rebus – Poznań –Kijów. Jednak jego istnienie poddaje wątpliwości. Przypuszcza on natomiast, że jego trasa mogła prowadzić z Magdeburga do środkowej Odry, stamtąd po Warcie i Noteci do Wisły – głównej arterii szlaku bursztynowego, prowadzącego do Morza Czarnego. Wobec tego mógł wcale nie łączyć się z Kijowem.

Jednak na jego przebiegu mógł on krzyżować się z szlakiem ołowianym i wyglądać jako samodzielny szlak: Odra – Kraków – Przemyśl – Zwenohorod – Pleśnisk – Kijów. Oddzielny szlak mógł również łączyć Przemyśl – Halicz – Trembowlę i przez Miodobory prowadzić do Kijowa.

Skrzyżowanie różnorodnych szlaków handlowych w dorzeczu Dniestru i Bugu sprzyjało rozwojowi wielkiej liczby miast średniowiecznych: Przemyśla, Halicza, Zwenihorodu, Stylska, Bużeska, Pliśnieska, Wolina, oraz leżących opodal Lublina i Chełma.

Znaleziska archeologiczne na tych terenach i współczesna analiza dokumentów upewniają nas w tym, że na terenach Europy Środkowej i Wschodniej miała miejsce intensywna wymiana handlowa, która sprzyjała rozwojowi osadnictwa na tych ziemiach. Wszystkie te ośrodki handlowe wymienione są w „Opisie grodów i krajów na północ od Dunaju” i ich istnienie potwierdzone jest historycznie lub znaleziskami archeologicznymi ostatnich dziesięcioleci.

Borys Jawir

Tekst ukazał się w nr 5 (369), 16–29 marca 2021

kopia tekstu
tekst w języku ukraińskim

Місцевість: Galicia

LUDNOŚĆ GALICJI WEDŁUG „GEOGRAFA BAWARSKIEGO”

Borys Jawir Iskra, Kurier Galicyjski nr 3–4 (367–368) | 19.02–15.03.2021

Dokument „Descriptio civitatum et regionum ad septentrionalem plagam Danubii” („Opis grodów i krajów z północnej strony Dunaju”) został odnaleziony w 1772 roku w bibliotece elektora bawarskiego w Monachium. Zainteresował on historyków z różnych państw, bowiem „Opis” zawiera informację o plemionach słowiańskich zamieszkujących na wschód od terenów Frankońskich i na zachód od Chazarii.

LudnoÅÄ Galicji wedÅug „Geografa Bawarskiego”
Urywek tekstu „Opisu” zaczynający się z etnonimu „Przysiani”

Polska nazwa „Geograf Bawarski” została nadana przez Jana Potockiego, który w 1776 dokument ten przedrukował. Na podstawie opisów paleograficznych naukowcy uważają, że rękopis „bawarskiego geografa” sporządzony został w połowie IX wieku.

Na terenach średniowiecznej Galicji i okolic było prawie tysiąc (!) grodów i osad, zamieszkałych przez liczne ludy, przebiegało kilka szlaków handlowych i wartko toczyło się życie. Kijowska centryczna szkoła historyczna woli jednak pomijać milczeniem setki grodów we wczesnym średniowieczu, bliskich do ziem Rusi (w okresie powstania „Opisu” jedynie niewielkiego terytorium wokół Kijowa) oraz plemiona i ludy zamieszkujące te tereny. Zaprzecza to danym archiwalnym czy wykopalisk archeologicznych.

Ruskie kroniki milczą, jedynie ogólnikowo wspominając te czy inne plemiona i wydarzenia, które miały miejsce na zachód od zachłannego imperium słowiańskiego. Natomiast nieruscy podróżnicy, kronikarze i misjonarze końca IX wieku relacjonując swe podróże i tworząc mapy ziem pomiędzy Odrą i Wołgą (a także między Wisłą i Bohem), umieszczają tu „niezliczone” pod względem liczby mieszkańców ludy i setki miast (np. autor „Geografa Bawarskiego”). Co więcej, historycy z początku pierwszego tysiąclecia, np. Ptolemeusz, piszą o różnych ludach i licznych miastach nad Dniestrem i innymi rzekami, na północ od Karpat…

Według danych historycznych, związanych z plemionami wspomnianymi w „Opisie”, naukowcy datują dokument na lata 817 – 840. Listę z około 850 roku włączono do wcześniejszego, poszerzonego rękopisu, który należał do klasztoru Reichenau na wyspie na jeziorze Bodeńskim. Dokument datowany jest pierwszą połową IX wieku. W tym pierwszym i jedynym tego rodzaju średniowiecznym dokumencie powiązano przytoczone miejsca zamieszkania i nazwy plemion na terenach Środkowej i Wschodniej Europy. Przytoczono świadectwa o osiedlach, krainach zamieszkania i jednostkach państwowych wzdłuż imperium Franków od Morza Bałtyckiego na południe wzdłuż rzek handlowych do Morza Czarnego. Dokładna lokalizacja tych szlaków handlowych do dziś jest przedmiotem sporów naukowych.

*Mapa prawdopodobnej lokalizacji linii komunikacyjnych i plemion przygranicznych*

Prawdopodobna trasa wędrówki „Geografa Bawarskiego” przebiegała od ujścia Wisły przez San, Bug do Dniestru, a dalej wzdłuż tej rzeki do Dunaju i Morza Czarnego. W „Opisie” wspomina on liczne miasta (civitates) wielu plemion. Lista krajów, narodów i plemion przedstawia poziom wiedzy i informacje autora (lub autorów). „Opis” ten z pewnością może nie być pełny. Najbardziej dokładny i sprawdzony dotyczy terenów przygranicznych. Natomiast opis ludów, zamieszkujących dalej na wschód często poddawany jest wątpliwości ze względu na że trudność weryfikacji oraz brak innych źródeł, brak danych archeologicznych, które by sprostowały lub potwierdziły fakt istnienia osiedli wymienionych w rękopisie „Opisu”.

Tym nie mniej uczeni podkreślają, że wszystkie „części” (podział jest umowny, bo rękopis pisany jest jednym ciągiem) ułożone są w jednym stylu, chociaż, prawdopodobnie, w różnych okresach. Dla historii Galicji ten dokument jest interesujący tym, że zamieszczono tam krótkie wzmianki o terenach karpacko-dniestrowskich.

Oto fragment tekstu „Opisu”, dotyczący naszych terenów:

Ci, którzy siedzą najbliżej do granic duńskich, nazywają siebie Nortabtrezi (północni Obodrycze, znani również jako Waryni, Warni, Watrzy, Wariadzy); kraj ich, gdzie jest 53 grody oddzielnie [zarządzane] są przez ich książęta. Ulici (Wilcy, znani jako Weleci, Lutycze), mają 95 grodów i 4 kraje. Linaa (Linianie) – naród, który ma 7 grodów. Niedaleko od nich siedzą ci, których nazywają jeszcze Bethenic (znani też jako Bityńcy), Smeldingoni (Smeldzicy, Pieszczanie) і Morizani (Moryczanie), którzy mają 11 grodów. Obok nich siedzą ci, którzy nazywają siebie Hehfeldi (zniemczone Hegefeldzi od Gawolan, znanych jako Stodorzani), i którzy mają 8 grodów. Obok nich leży kraj, jaki nazywa się Sorbi; w kraju tym jest liczny naród, który ma 50 grodów. Obok nich są ci, którzy nazywają się Talaminzi (Talamańczycy, znani jak Dalemińcy, Glomacze) i którzy maja 13 grodów. Beheimare (Bohemcy), u których 15 grodów. Marharii (Morawcy), mają 40 grodów. Uulgarii (Bułgarzy), wielki kraj i liczny naród ma jedynie 5 grodów, ponieważ większość narodu mieszka poza nimi, a więc nie mają potrzeby w grodach. Jest naród, który nazywa się Merchanos (prawdopodobnie Bałkańscy Morawianie), mają 30 grodów. Te kraje graniczą z naszymi terenami. Oto ci, którzy żyją obok ich granic. Osterabtrezi (wschodni Obodrycze, jakiś czas zwani Reregami), którzy mają ponad 100 grodów. Miloxi, mają 67 grodów. Phesnuzi, mają 70 grodów. Thadesi (prawdopodobnie Tanicze) mający ponad 200 grodów. Glopeani (Goplanie, nad jeziorem Gopło), którzy mają 400 lub trochę więcej grodów. Zuireani (prawdopodobnie Czerwianie) mają 325 grodów. Busanie (Bużanie) mają 231 gród. Sittici, kraj w którym ludzi i grodów bez liku. Stadici, którzy mają 56 grodów i wiele ludzi. Sebbirozi, mają 90 grodów. Unlizi (Ulicze,) liczny naród, 318 grodów. Neriuani, mają 78 grodów. Attorozi mają 148 grodów i naród najbardziej zepsuty. Eptaradici (prawdopodobnie od greckiego „siedem narodów”), mają 243 grody. Uuillerozi, mają 180 grodów. Zabrozi, mają 212 grodów. Znetalici, mają 74 grody. Aturezani mają 104 grody. Chozirozi, mają 250 grodów. Lendizi (Lendycze), mają 98 grodów. Thafnezi (prawdopodobnie Tanicze), mają 257 grodów. Zeriuani (Czerwianie), którzy jedni mają królestwo i od których wszystkie plemiona Słowian, jak twierdzą, pochodzą i swój ród wiodą. Prissani (Prysianie), 70 grodów. Uelunzani (Wołynianie), 70 grodów. Bruzi (Prusi), wszędzie wiele, niż od Enns do Renu. Uuizunbeire. Caziri (Chazarzy), 100 grodów. Ruzzi (prawdopodobnie Rusini). Forsderen. Liudi. Fresiti. Serauici. Lucolane. Ungare (Ugrowie). Vuislane (Wiślanie). Sleenzane (Ślązacy), 15 grodów. Lunsizi (Łużyczanie), 30 grodów. Dadosesani (Prawdopodobnie Dziadoszani), 20 grodów. Milzane (Milczanie), 30grodów. Besunzane, 2grody. Uerizane, 10 grodów. Fraganeo, 40 grodów. Lupiglaa, 30 grodów. Opolini (Opolanie), 20 grodów. Golensizi (Goleńszczycy, Gołasyci), 5 grodów. Sueui nie są ludem, lecz półludem.

*Urywek tekstu „Descriptio civitatum et regionum ad septentrionalem plagam Danubii”*

Pierwszym badaczem, usiłującym wyjaśnić pochodzenie tego zabytku geograficznego, był polski historyk Henryk Łowmiański, który podzielił dokument na rozdziały i wprowadził numerację plemion. Oryginał się nie zachował, a jedynie jego druga redakcja, która składa się z dwóch części.

Pierwsza część (etnosy 1-13) jest kopią utraconego oryginału pierwszej redakcji. W oryginale odnotowano wyniki strategicznego wywiadu imperium Franków, które miały posłużyć rozszerzeniu sfery wpływu na tereny na północ od Dunaju. Druga część została dołączona do pierwszej podczas drugiej redakcji tekstu i miała geograficzny charakter oraz podsumowywała handlową i misjonarską informację. Henryk Łowmiański odniósł plemiona pod numerami 14-58 do tych, które trudno jest zlokalizować. Według niego, w tej części „Opisu”, dołączonej w drugiej redakcji, istnieje dowolny porządek nazw. Ale takie podejście wydaje się niedostatecznie umotywowane. Przecież wszyscy antyczni autorzy starają się przestrzegać określonego porządku w umieszczaniu plemion, nawet gdy nie jest to zrozumiałe dla ich potomków.

Natomiast J. Herrman zaproponował rozpatrywanie plemion poza granicami imperium Franków wychodząc od znanych i prawdopodobnych szlaków handlowych, biorąc również pod uwagę możliwe dublowanie nazw plemion. Przypuścił on, że mógł autor przy redakcji „Opisu” korzystać z nie znanej dziś mapy, na której Prusy leżą pomiędzy Wisłą i Niemnem, i że doprowadziła ona autora do umieszczenia kolejnych plemion według pewnego porządku. Można, jego zdaniem, sprawdzić niektóre zaproponowane przez niego grupy, bo plemiona znane są z innych źródeł IX-X wieków, opisujących transeuropejski szlak handlowy z Hiszpanii przez krainę Renu, Erfurt, Kraków i Kijów. Biorąc pod uwagę, że część przytoczonego przez autora „Opisu” plemion, utrzymana jest w pewnym porządku. Możemy wobec tego zrobić wniosek, że inne plemiona zostały wymienione również według tych zasad.

Dlatego przy próbie weryfikacji informacji należy opierać się na liniach komunikacyjnych, czyli szlakach handlowych z IX wieku. Dla państw zachodniosłowiańskich główne kierunki są znane i potwierdzone przez badania archeologiczne. Dla Wschodu Europy danych brak, jednak i tu znaleziska archeologiczne czy pojedyncze źródła piśmiennictwa dają w przybliżeniu podobny kształt ówczesnych linii komunikacyjnych. Niektóre plemiona wyraźnie osiedlały się wzdłuż tych magistrali, wiodących z zachodu na wschód wzdłuż linii: Reinland – Magdeburg – Rebus – Poznań i dalej do Europy Wschodniej. Natomiast na szlaku łączącym Morze Czarne z Bałtykiem – Dniestr – ujście Wisły – Bałtyk. I tu mamy do czynienia z prawdopodobnym dublowaniem: Zuireani wspomniani są z 325 grodami i pojawiają się również w formie Zeriuani, ale z tym samym tłumaczeniem – Czerwianie.

Opisana powyżej zasada weryfikacji ludów wygląda na dość logiczną i przyszłościową. Tę metodę przyjęli B. Tomenczuk i L. Wojtowicz i autor tego opracowania. Nadając przewagę teorii J. Herrmana przed metodą H. Łowmiańskiego lokalizację plemion należy prowadzić wzdłuż szlaków handlowych, biorąc pod uwagę granice imperium Franków, państwa Wielkich Moraw i innych znanych państw.

Warto też zwrócić uwagę na powtarzanie się nazw. Do weryfikacji pozostaje też liczba grodów. Rękopis mieści również dane o wewnętrznym podziale plemion na grody, zwane civitates. Dla bardziej oddalonych terenów te dane mogą być niedokładne. Prawdopodobnie dla tych terenów terminem tym określano nie tylko grody warowne, ale również skupiska ludności. Z wysokim prawdopodobieństwem można stwierdzić, że niektóre nazwy plemion podane są z błędami. Ale w tym przypadku autor „Opisu” podaje je dokładniej, znacznie bliżej do oryginalnego brzmienia, niż są spotykane w źródłach bizantyjskich.

Identyfikacja około 14 plemion i ludów, zamieszkujących okolice najbliższe do granic imperium Franków, poddaje się weryfikacji. Co do innych są pewne trudności, bowiem nie ma materiałów źródłowych, a te, zachowane z okresu frankońskiego, wydają się przestarzałe. Niestety ani J. Herrman, ani inni badacze nie poddają analizy językowej opisywane plemiona lub poprzedzające je z podobnymi nazwami w innych materiałach źródłowych.

O ile w granicach Galicji (między rzekami Bug, Dniestr i Boh) rozmieszczenie plemion nie wywołuje dyskusji, o tyle w bardziej oddalonych regionach zastosowanie teorii Herrmana może napotkać trudności.

Borys Jawir Iskra

tekst w języku ukraińskim

говоріт ріднов мовов / hovorit ródnou movou

Місцевість: Галичина

Словничок галицьких кулінарних діалектизмів

Авшпік (аушпік), аспік — холодець, в нас вдома авшпіком зветься спеціяльний холодець в маленьких порційних формочках

Аґрест (аґрист, аґрис, яґрус, яґрис) — аґрус

Айнтоп, айнтопф — дуже густа зупа, те що тепер часто називають “one pot dish”

Амоняк — хім. сполука яка використовується в печиві для того, щоб тісто росло. Має сильний запах, який вивітрюється після охолодження тіста

Амонячки — печиво на амоняку

Аєрконьяк — яєчний лікер

Альберти — бісквітне печиво

Андрути — перекладений вафельний торт, вафлі

Англійський перець — духмяний перець

Аниж — аніс

Арак — загальна назва алкоголю. Також відомий східний алкогольний напій на кшталт Анижівки (Ганусівки) з такою ж назвою. Див. також. Горільник.

Афини (афени, яфени, яфори) — чорниці

Афинник (яфенник) — кущі афин

—Б—

Бабка — булочка із здобного тіста, або кексик; також, вживається в сенсі запіканка — наприклад “бабка з макарану і яблук” чи “сирна бабка”

Баба — Великодній обрядовий хліб, подібний па паску, однак готувався з багатшого тіста, з більшою кількістю жовтків

Базник – бузина, Sambucus nigra

Баламут – скумбрія, риба

Бакалії — горішки, сушені фрукти, мак.. “Тісто з бакаліями” — тісто з родзинками, горішками і тп.

Байґель, бейґл — рогаль круглий, чи у формі прецля, зверху посипаний маком або сезамом. Часто є основою для канапок — Б. розрізають, намащують маслом чи сиром і роблять канапки

Байцувати (м’ясо) — маринувати, щоб зкрушіло

Баняк — горщик, казанок

Балабухи, балабушки — тістечка або булочки, зроблені нашвидкоруч

Бараболя, бульба — картопля

Бібкове (бабкове, бобкове) листя — лаврове листя

Бефштик, бефстик — біфштекс

Бараболянка, бульбянка — кишка, начинена тертою сирою бараболею, з шкварками. Спочатку підварюється, а потім смажиться чи запікається.

Біґос, бігус — тушкована капуста. Готується з квасної і свіжої капусти, з м’ясом та вуджениною (див. вудженина)

Бібулка — промокальний папір, на який викладають щось масне, щоб Б. ввібрала зайвий товщ

Бішкопти — бісквіти. Часто вживається в значення бісквітного печива, а не бісквітних коржів до торту.

Бішкоптовий — бісквітний (торт)

Бритванка — форма для запікання, переважно прямокутна або квадратова

Брецель, брецлик — закручений і переплетений обарінок, посипаний маком чи кмином. Прийшов з німецької кухні.

Бобальки — печені пампушки з маком, на Різдво

Бовлі, бовль — напій з вина, фруктів і газбульки, щось на зразок крюшону.

Бохунці — картопляні пляцки, печені без жиру на бляті

Брайтрура, байтура, братрура, рура (скорочено) — духовка

Бриндзя — бриндза, карпатський сир з овечого або коров’ячого молока, сквашений сичужним ферментом. Спочатку утворюється будз — твердий прісний сир, який потім перетирають з сіллю, утворюючи власне бриндзю. Бриндзя буває різного віку — молода, зріла і витримана.

Будз — твердий, аж “скрипучий” сир, продукт першого сквашування молока глягом. (див. Гляг)

Будин, будинь — пудинг. Також див. Накипляк. Також Б. вживається у значенні заварний крем.

Бурачки, борачки — буряки, терті на дрібній терці, з хроном, сіллю, цукром і оцтом. Див. також Цвікли.

Бульба, бараболя — картопля

Бульба в лупині (лушпинні), бульба в мундурах — картопля, зварена в шкірці

Бонбоньєрка — коробочка для цукорків

Бухти — булочки з начинкою

—В—

Ванілія — ваніль

Валок — качалка для тіста

Вар, узвар — компот із сушені (див. Сушеня, Узвар)

Веприни — агрус. Див також аґрест

Вуджений, вудженина — копчений

Вудити — коптити

Виделець — виделка

Вижилувати — витягнути жили з м’яса, почистити від плівок

Вижолобити — зробити в чомусь отвір. Наприклад “вижолобити бараболю для начинювання”

Вижерки — їжа нашвидкуруч, абияк. Також, вживається в значенні “присмалені залишки на пательні, які особливо смачно віддерти і “вижерти”

Вистудити — охолодити

Витачати, і також вивалкувати — розкачати (див. Валок)

Вепровина, вепрове м’ясо — свинина

Воловина — яловиче м’ясо

Волоські горіхи — грецькі горіхи

Волоська капуста — савойська капуста (див. також Кель)

Вушка, ушка, ушки — маленькі варенички, із зліпленими хвостиками, переважно з грибами. Обовязковий додаток до Різдвяного борщу

—Г, Ґ—

Галка мушкательова — мускатний горіх

Ганусівка, ганижівка — горілка, настояна на анісі

Ґалярета, галяретка — желе, солодкі драґлі

Ґалянтина — рулет з дробу (індика чи курки), часом в ґаляретці

Гаманові вуха — тістечка у формі трикутника, посередині якого покладено мармоляду або тертий мак з бакаліями, а кінці загнуто вгору. Традиційні солодощі на жидівське свято Пурим

Гамати — їсти

Гечі-печі, ечі-печі — шипшина (“Гечі-печі поза плечі”)

Гвоздики — (Caryophyllus aromaticus L.), бруньки вічнозеленого дерева з родини Миртових, спеція. Додається до медівникового тіста, наприклад

Гефільте фіш — начинена риба в традиції євреїв ашкеназі

Глевілий сир – те ж, що і Зглевілий.

Гляг, ґляґ, глєг, кляг — сичужний фермент, що отримується з шлунку теляти, котре ще не їло трави. Використовується для заквашування будзу та бриндзі

Горільник — міцний алкоголь

Горіхівка, оріхівка — горіхова настоянка. Готується з молодих зелених волоських горіхів “молочної” стиглості, що збирають “на Івана”, розрізають, засипають цукорм і дають збродити.

Городина — овочі

Ґуґлі, гуглі, гуглики — кульки з м’ясного, часом рибного, фаршу, готуються з додаванням овочів і круп, часто рису

ГраматИка — гуцульська страва з квашених огірків, часнику і олії.

Ґрис — пшенична мука низького сорту, дуже груба

Ґрисік — манна каша; також дрібний помел кукурудзяної крупи (Прикарп.)

Ґрисіковий — грубого помелу

Ґоґодзи — брусниця

—Д—

Дактилі — фініки. Походить від грецького dáktylos — палець

Денстувати, денстування (від нім. Dünsten) — спосіб приготування в невеликій кількості воді або власному соці

Денстований — страва приготована способом денстування

Десер — десерт

Душений — спосіб приготування, тушкований

Душенина, душеня — страва приготована способом тушкування

Душком (випити Д.) — за один раз

Драґлі — часом в значенні студенець (див.) а часом в значенні ґаляретка (див.)

Дріб — птиця

Дрилювати (вишні, черешні, морелі) — виймати кісточки

—Ж—

Жентиця — сирватка

Желятина — желатин

Жовтець — майонез

Жолудок — шлунок

Жур — квас з житньої муки, використовується для заквашення журеку

Журек, жур — зупа на журі

—З—

Завиванець — рулет

Заєць, заяць, фальшивий заєць — страва з фаршу, печеного в формі

Загнічуватися — зарум’янитися, припектися (про хліб, наприклад)

Закалець — непропечене, глевке тісто. Часто утворюється від вогкої начинки. Щоб не було закальцю — треба підсипати сухарями чи ґрисіком.

Засипанці — страва з рідкої каші та порізаної картоплі

Засипана капуста — страва з капусти, що вариться в молоці, потім засипається пшоном. Заправляється затиркою.

Запражка — підсмажене борошно, використовується для загущування соусів. Найпростіша запражка готується з молока і борошна, з додаванням солі і спецій.

Закришка — набір зеленини та овочів, які додають до зуп і юшок. Морква, корінь та зелень петрушки, пора, селера.

Засмажка — див. wiki

Затирка —

1. розтертий часник з салом і сіллю

2. страва з борошна, розтертого з жовтками і звареного на воді, різновид клюсок.

Зеленина — зелень, пряні трави. Також вживається в значенні зелених салатів.

Зеленець — салата з сирих овочів. Наприклад зеленець з редьки. Також див. “сурівка”

Зглевілий сир, глевілий — дозрілий, ферментований “дикими” бактеріями сир, підсмажений з яйцями, цибулькою, приправами. Також називається “Кварґлі”.

Зимний — холодний. (Див. також “Студений”)

Зупа — перша страва, суп. Див. переписи зуп

—К—

Кав’яр — ікра

Кабеляу, кабелян — тріска

Кайзерка — кругла булка, яка мала навхресні надрізи зверху

Калакічка – жасмин

Кандибал — легко зброджений напій з цитрини та кмину. Є багато рецептів, в яких зустрічаються калина як підкислювач, кмин, насіння селери або кропу. Мав ритуальне значення, подавався на весілля, хрестини та поминки.

Каплун — спеціально відгодований когутик

Капусняк — зупа з квашеної капусти

Капшук, капшучок – трішки перестиглий огірок, в якому вже зав’язалося насіння.

Каляфйор — цвітна капуста

Калярепа — кольрабі

Канапка — бутерброд. Див. також Накладанець

Карафка — посуд для алкоголю, часто з притертим шкляним корком

Карманадлі — відбивані котлети в паніровці з сухарів

Капарство — недбальство

Кашанка — різновид кишки, з кров’ю, шкварками та гречаною (часом іншими) кашою.

Качальця – пульпети, фрикадельки

Квасок — щавель
Каля - макарони, локшина

Книдлі, кнедлі, книдлики — вироби переважно з картопляного тіста, часто з начинками, солодкими та соленими. Класичні книдлі — зі сливками

Кропка — крапля; також ефір, легендарний лемківський “напій”

Кисляк — квасне молоко

Келішок, келишок — зменшення від “келих”, див. тут

Кєль, кель — савойська капуста

Кендюх — шлунок

Кварґлі — те саме, що зглевілий сир

Кмінок — кмин

Краківська каша — січка гречаної крупи та\або зелена гречана крупа, в яку втирається жовток, потім висушується і вже аж потім вариться.

Креденс, креденц — кухонна шафа, зазвичай з 3 “поверхів” — верхні шафки зазвичай зашклені —для начиння, нижні шафки для обрусів, серветок, по середині ляда з шухлядами для видельців, ножів, тощо

Коляндра, колендра — коріандр

Компотьєрка — посуд, в якому подавався компот (наголос на першому складі).

Крухе (тісто, печиво) — пісочне. Готується з великою кількістю товщу

Кльош — тареля на ніжці, для сервірування солодкого

Конфітура — варення

Когут — півень. Також вживається в значенні “мачанка з олії і часнику”.

Кишка — страва із начинених кров’ю та м’ясом свинячих кишок.

Крупник —

1. Зупа з крупами.

2. Горілка на меді

Кришити — різати, подрібнювати

Крухова сіль — кам’яна сіль

Кугель — традиційна страва єврейської кухні, що є запіканкою, зазвичай з макаронів і інших додатків. Буває солодким чи соленим. Найвідоміший — солодкий Єрусалимський кугель, який готується з тонкого домашнього макарану. цукрового сиропу, родзинок та спецій.

В Галичині є багато страв, подібних на кугель — приміром “Макаран з яблуками” або “Мандибурчаник” (див.)

Кулеша — кукурудзяна каша, зварена натвердо

“Купити, як на Паску” — купити дорожче, ніж вартує

Куропатва — куріпка

—Л—

Лазанки — 1. пласка і досить широка локшина; 2. страва, запіканка з лазанок і капусти. Перепис читайте ось тут во.

Ліґуміна, легуміна —

1. прикм. “смакота”;

2. Дрібні ласощі (від Legume, Leguminosae — бобові. Таким цином — леґуміни це дрібні цукерки чи ласощі, які їлося “як фасольки”);

3. Також вживалося в значенні консерви, закрутки

Леденець — див. Студенець

Лімоняда — лимонад, напій з цитрин. Див. також Оранжада.

Ліниві пироги — палюшки (див.) з сирного тіста
Ліска - ліщина

Лизень, лизак — язик

Ликавий — той, що має лико, старі здерев’янілі волокна в структурі. Наприклад, ликава редька — та, що має волокна.

Логази — ячмінна каша

Ляне, ляте, лляте тісто — рідке тісто на жовтках чи цілих яйцях, для заправляння зуп

Лямпка — те ж, що і келішок, келих.

—М—

Маїна — буковинський завиванець з французького тіста, начинений м’ясом та домашніми макаронами, що походить з єврейської кулінарної традиції.

Мандрики — обрядова страва на Петра і Павла, коржик із сирного тіста, часом з начинкою. А ще, Мандрики — легендарсьний львівський фастфуд в часи, коли фастфуду ще не було. Мандрики були схожі на піцу чи велику вартрушку, з різними начинками.

Мандибурчаник — пляцок з тертої картоплі. Схожий на Кугель (див.)

Мандибурка — картопля

Макаран — домашні макарони, локшина.

Макаґіґі — ласощі із маку і горіхів, заварених з густим сиропом і вистудженого, щось подібне на грильяж

Марципани — ласощі з мигдалю і цукру, в чоколяді. Часто використовують як загальну назву для ласощів, щось дуже добре

Мацьок — див. сальцесон

Мацик — сиров’ялена свинина у кендюху, що готувалась лише в деяких районах Полісся.

Мачанка —
      1. Заправка до салати з сметани, оцту, цукру і солі.
      2. Сос з грибів, підливка.
      3. Страва з домашнього сиру та сметани. Також до мачанки додають кришену зелень кропу та цибулі, вершкове масло, варене куряче яйце, заправляють меленим перцем, кмином, сіллю.

Мармоляда, мармуляда — варення

Міґдали — мигдаль

Мізерія — салатка з тонко нарізаної городини (від мізерний - дрібний, нещасний):
1. салатка з тонко нарізаних свіжих огірків, з цибулею і сметаною. Часом до мізерії додають помідори.
2. салатка з тонко нарізаних хрону та буряку, заправлених сіллю, цукром і оцетом (див. цвіклі)

Медівник — медовий пляцок, з родзинками і горішками

Межений — маринований в оцеті. Зазвичай про м’ясо, дичину.

Менажниця — мисочки для сервірування закусок та салаток

Менажка — Військова металева посудина для страв, влаштована так, що в одне входить дещо друге і обняті спільноюручкою; служить для перенесення індивідуальних обідів; судки. (Словник лемківської говірки)

Муштарда, моштарда — гірчиця

Миколайчики — печиво з медового або пряникового тіста, що печеться на свято Миколая. Часто є прикрасою на ялинку.

Миска — широка і глибока тарілка, зручна до вимішування чогось. Також, таріль для рідких страв

Митка — шматинка для миття посуду. Див. також “Стирка”

Моздзір, моздір — латунна або мідна висока ступка з товкачем

Москалики — дрібний оселедець або сардинки, мариновані в оцеті.

Морелі — вишні. Часом так називають теж абрикоси

Морва — шовковиця

Моторжаники, глецики — солодка випічка, пляцок, зроблений нашвидкоруч, не за переписом (походить з Сіверщини)

—Н—

Набіл — молочне

Нагнітка —
1. запечений сир з яйцем і маслом, обов'язкова складова Великоднього кошика (Надвірна, Тернопіль). Також, на Львівщині, називають плесканкою.

2. Також, нагніткою називають мозіль.

Надівання — фарширування. Надіваний — фарширований

Налисник — млинець

Накипляк — пудинг

Накладанець — канапка, бутерброд

Накриття — все, що використовується для накриття (сервірування) столу — видельці, ложки. ложечки, ножі, тарелі, обрус, тощо

Ніци — тістечка—безе

Нецьки, нецки — ночви

Нуґат — дуже солодкий десерт із збитих білків, заварених сиропом і горіхів.

—О—

Обаринок, обарінок, обварінок — бублик, що готується з тіста, яке перед випіканням обвалюється. Див. також Брецель, Байґель

Огірківка — зупа з квашених огірків.

Обрус — скатертина

Озір — воловий або телячий язик. Те ж, що і Лизень (див.)

Омаста — часто в значенні “смалець”, а також “сметана”. Масний додаток до каш чи бараболі

Олива — олія

Оранжада — напій з помаранчами. Див. також Лімонда.

Оріхи — горіхи

Ості, ости — риб’ячі кості

Остистий — кістлявий

—П—

Пательня — сковорода

Палюшки — страва з картопляного тіста, відвареного в воді, пальчики

Паленичка — коржик, також печиво печене (палене) на блятови, пательні

Пантарка — цесарка

Парень — суфле, пудинг, готований на парі

Парка — овальна булка

Паприка — подрібнений червоний перець. Залежно від смаку є гостра паприка і солодка паприка.

Паприкаш — страва, що заправляється паприкою. Наприклад, паприкаш з фасолі

Паштетівка — паштетова ковбаска, паштет, заложений в кишку.

Пенцак — перлова каша. Часом, назва страви з перлової каші, сушених фруктів, меду, щось на зразок куті.

Песахівка, пейсахівка — єврейська традиційна горілка на родзинках, а також настоянка на родзинках та спеціях.

Перґамін, перґамінт — пергамент

Перекладанець — пляцок з кількох шарів з різними начинками. Печеться зазвичай окремо, потім перекладається.

Печеня — страва з запеченого цілим шматка м’яса

Підбивка, підбиваний — заправлений сметаною або запражкою. Підливка.

Підбиваний борщ — борщ з самого буряка і підбиваний сметанкою.

Пінник — десертна страва, яку готують з протертих плодів та ягід, збитих у піноподібну масу.

Піґви — айва

Пірники, пірник — медівник або медові тістечка

Пішінґер — андрути (див. Андрути), перекладені чоколядовим (див. Чоколяда) кремом

Пироги — вареники

Пишне, пихота — смакота

Платки — пластівці (вівсяні платки, платки перцю)

Плястерок, плястра — тонко відрізане щось, наприклад, м’ясо (плястерок шинки, плястра сиру)

Пляцок — солодкий або солений пиріг з тіста з начинкою

Пляцушки — смажені пляцки, млинчики

Помідор — томат

Помідорові повила — томатна паста

“Польський борщ” — борщ без картоплі, див. підбиваний.

Поташ — сода

Пора — цибуля “порей”

Полядвиця — частина вепрової, волової чи телячої туші, йде вздовж хребта і є продовженням ошийка. Також, часто у значення запеченого шматка цього м’ясива.

Пструг — форель

Пражити — кип’ятити (молоко), або смажити (каву)

Прітене молоко — кисляк з сиром і зелениною. Також, часто у значенні "пряжене молоко”

Прецель — те ж, що і брецель.

Присмачити — заправити, додати смаку

Прунелі — чорнослив, хоча це спрощене значення, бо скоріше, це вялені, а не вуджені сливки. Також часом вживається в значенні “смоква” (див. Смоква., див. Фіґи)

Птисі — еклери

Пульпети — кульки з фаршу чи звареної каші. Наприклад. Пульпети з рижу.

Пулярда — молода курка, яка ще не несеться

Пушка — бідон для молока. Часом вживається також у значенні “металева коробка для зберігання чаю, цукру, чи круп”

—Р—

Рибізлі — червоні порічки

Риванзлі — одна з назв картофляних пляцків

Ринка — нижчий банячок, переважно з довшою ручкою.

Риж — рис.

Різанці — домашні макарони

Редьковця — редиска

Ренгльот, ренкльод — великі сливи зеленого або синього кольору, мають невеличку кістку і дуже соковиті.

Роґальки — рогалики.

Розчина — дріжджова закваска для тіста

Розпровадити — розчинити

Рожа — терта рожа, розтерті з цукром пелюстки троянди певного сорту

Рондель — глибша ніж зазвичай пательня, часто з двома ручками. Зазвичай для тушкування.

Роляда — рулет.

Рольмопси — рулетики з оселедця, з надіванням з квасного огірка і цибульки

Росіл — юшка на м’ясі або овочах, бульйон

Ропа — соляний розчин, використовується для засолювання м’яса або риби.

Рура — те саме що й брайтрура.

Рурка — трубочка (рурка з кремом)

Румбарбар, рабарбар — ревінь.

Рум’янок — ромашка лікарська, чай з неї.

Румиґати, ремиґати — жувати

—С—

Салата, салатка — салат

Саламаха
1 — великодні м”ясні смаколики нарізані вперемішку з вареними яйцями, соленим сиром запеченим в братрурі (духовці), тертим хроном.

2 — страва з завареного окропом борошна, переважно гречаного, Заправляється засмажкою з цибульки і шкварок, часником, або подається солодкою

3 — щось, зварене нашвидкоруч, мішанина.

Сальцесон, сальтисон — добре вимочений і вичищений свинячий шлунок, начинений привареним і посіченим свинячим м’ясом, підгарлям, салом, вухами, шпондером, заправлений перцем, сіллю і часником. Сальцесон довго варять і потім тримають під гнітом, щоб зтужавів. Те ж, що і мацьок.

Салятерка, салетерка — глибша мищинка для салатки

Сарделі — анчоуси. Також в значенні Сардини.

Селєра — селера, корінь і зеленина

Селедець — те ж що оселедець

Сандач, сондач — судак

Січеники — шницлі з січеного м’яса (себто фаршу)

Скальки, Шкальки — мідії.

Скапарити — зварити аби—як (див. також Капарство)

Склиця — десерт з сиропу, який збивається до стану піни, з різними додатками. Часом вживається в значенні “глазур”

Скляроване — розтоплене. Скляроване масло — розтоплене, але не “топлене”.

Скрушіти — стати крухим, змякнути (напр.: бейцоване мясо повинно скрушіти)

Скрутелик – роляда, рулет

Слоїк — скляна банка

Смарувати — намащувати

Сметанка — вершки

Смоква — Фіґи. див.. Також. див. Прунелі.

Сніг — збиті в піну білки

Спіжарка — холодна комірчина, в якій зберігають варення, консервовані запаси, спечені солодощі

Солонина — сало, переважно в значенні “солене сало”

Сос — соус, заправка за страви.

Сосієрка — соусниця

Старка — кожушок на праженому (кип’яченому) молоці

Стиранка, суканиці — страва з тіста, замішаного на яйцях. щипаного або тертого і звареного в молоці (див. також Затірка)

Стравоспис – перелік страв, що подаються, меню.

Студенець — холодець

Студжена риба — заливна риба

Студений — холодний (див. також “Зимний”)

Струдель — завиванець з тонко розтягненого пісного тіста, з яблуками чи іншим надіванням

Струцля — велика булка із здобного тіста, хала

Стирка — шматинка для витирання, рушничок

Сурівка, сирівка — салатка з сирих овочів, наприклад капусти, моркви. Те, що називають cole slaw

Сушеня — сушені яблука, грушки, сливки. З сушені вариться узвар (див.) Також часто назва самого узвару.

—Т—

Таця, таца — піднос

Тареля — великий таріль для сервірування

Тачати — розкачувати тісто

Тісточка — тістечка, дрібне солодке

Тримбулька — цибулька—зрізанець

Терта булка — панірувальні сухарі

Терті пляцки, тертюхи, терчаники — деруни

Теребити — чистити (картоплю, горох)

Товщ, тлущ — жир. Свинячий товщ — смалець.

Товчений перець — мелений перець

Тран — риб’ячий жир

Трускавки — полуниці

Турецькі горіхи — ліщина

Турецький горох — нут

—У—

Убити — збити в піну

Убрати, вбрати — прикрасити

Узвар, вар — компот з сушені (див.). Традиційний напій на Різдво

Утрібка — печінка

Ушки, ушка — теж що і вушка. маленькі варенички з грибами до Різвяного борщу.

—Ф—

Фасоля — квасоля

Філет, —и — філе, наприклад рибне чи м’ясне

Фіґи, фіґа — інжир. Див також Прунелі, Смокви.

Фляк, фляки, флячки — страва з вареного і тушкованого телячого шлунку, те ж що і “рубці”. Також вживається для означення плівок, що зрізаються з м’яса.

Форемка — невелика форма для випікання

Французьке тісто — листкове тісто

—Х—

Хала — плетена здобна булка, заплетена в коло або колач, походження хали має єврейське коріння

Хруставки — черешні з щільною м’якіттю (див. також Черехи)

Хруставка — кісточка або хрящик

Хохля, кохля — ополонник

Холодник — холодний борщ або зупа, готується переважно в спеку., на росолі, буряковому квасі або квасному молоці

—Ц—

Цвіклі — бурячки з хроном, заправлені сіллю, цукром і оцетом

Цвібак — бісквіт із сухофруктами. Особливістю цвібака є те, що після випікання його ріжуть і підсушують в рурі скибочками. Від нім. zweiback — сухар

Цвіти — квіти

Цибулячки — крухе печиво з цибулею і маком

Цинадри, ценадри, Цинадерки — нирки

Цикати — цукати

Цимес – солодко-гостра страва єврейської кухні. Вживається в переносному значенні як означення чогось надзвичайно смачного.

Цинамон — кориця

Цитрина — лимон

Цитриновий квас (квасок) — лимонна кислота

Цукор—мучка — цукор—пудра

Цукор в костках — цукор в кубиках
Цукорки - цукерки

—Ч—

Черехи — черешні. Клепарівські черехи — ендемічний сорт львівського гібриду вишні з черешнею, які були особливо “грубі” і соковиті.

Чмілюх — пташка, часом фігурює в старих переписах

Чир — страва з кукурдзяного борошна, звареного в підсоленому молоці

Чоколяда, чеколяда, чикуляда — шоколад
Чорниці - ожина

Чубата ложка — ложка “з гіркою”. Відповідо “нечубна ложка” — пласка, без гірки.

—Ш—

Шальотка — цибуля сорту “Шалот”

Шампіон — печериця

Шницлі — часто в значенні “котлети”. З фаршу, січеного або відбитого м’яса

Шкварки — висмажені кусочки сала

Шмальц — курячий витоплений товщ (євр.)

Шмельц — непотріб

Шодо — збите вино з яйцями і цукром, солодка поливка

Шпарагівка — стручкова фасоля

Шпараґи — спаржа

Шпінак — шпинат

Шпиґувати, нашпиґувати — зазвичай йдеться про те, що кусень м’яса проколюється і в отвори встромлюються (нашпиґовуються) інші додатки — морква, часник, сало.

Шпондер — частина свинячої туші, сало з прожилками м’яса

Шпундри, шпундра — страва з м’яса, тушкованого з буряками і в буряковому квасі

Штанґєль , штанглики — солене печиво чи булка у формі палички

Штуфада — шпигована волова печеня

Шум, шумовиннє — піна

Шумівка — ложка з дірками для знімання шуму з росолу

Шухи — варені терті буряки з підпеньками і тушеною цибулею (на Святвечір).

Шушеребки – гриби ось такі

—Щ—

Щівник, щавник, щав — щавель. Див. Квасок

Щупак — щука

Щебелівська салата — салата із цибулі, заправленої цукром,

сіллю, оцтом і паприкою (іноді з олією або сметаною)

—Ю—

Юрашок, юрашки — пряник, який продавали на храмовий празник під церквою Юра

—Я—

Ябчанка, япчанка —
1. зупа з перетертих яблук, заправлена молоком і борошном.
2. охолоджений десерт з яблук, різновид пінників.

Ябчаник — яблучний пляцок

Яворівський пиріг — традиційний для Галичини пиріг з гречки, картоплі та шкварок. Має багато назв та багато регіональних відмінностей. В Польщі має “брата” — Більгорайський пиріг.

Яськи, ясьок — велика біла фасоля

Ярина — овочі, те ж що городина; те, що виростає першим весною на городі

Ярмуж —
1. Капуста Грюнколь (Кале).
2. Яре жито.

Яфори, яфени — чорниці. Див. аткож Афини

Авторка: Пані Стефа, доповнення: Boris Javir.

Місцевість: Галичина

Galicja, pomimo lat cywilizacji, pozostała prawie pierwotną, jak na początku stworzenia świata. Ani telefony komórkowe, ani auta z nawigacją, ani inteligentne domy nie mogą zatrzeć naszego pierwotnego strachu przed zimową ciemnością i zimnem, zaćmieniami słonecznymi i siłami, istniejącymi na długo przed przyjęciem chrześcijaństwa.

W wielu wioskach Galicji zachowały się dawne tradycje, które mają tak dawne korzenie, że ustępują im pisane kroniki, gliniane tabliczki i artefakty archeologiczne, które przetrwały zmiany narodów i religii. Trafiają one wraz z wodą do krwi jej mieszkańców i ze świata niewidzialnego przenoszą się w świat realny.

W okresie od przesilenia zimowego do drugiej dekady stycznia Galicja wpada w bożenarodzeniowo-noworoczny okres świąteczny. Okres ten jest rozłożony w czasie, bowiem mieszają się tu tradycje pogańskie z chrześcijańskimi, a z powodu podziału Kościoła na konfesje, życie biegnie według różnych kalendarzy. Z tego wynika, że wielu mieszkańców Galicji obchodzi niejedno Boże Narodzenie.

A między innymi – chrześcijańskie Boże Narodzenie zostało wciągnięte jak mówi się „za uszy” właśnie do trzech dni przesilenia zimowego. Istnieje teoria, że Jezus tak naprawdę urodził się w lecie lub jesienią, a zimowe święta, które w przeszłości nazywano kolędą, symbolizowały odrodzenie świata i poratunek ludzkości – czyli śmierć i narodziny Słońca. A jeżeli ludzie wciąż je obchodzą, czemuż by nie połączyć tego co pożyteczne z tym nieuniknionym?

Gdy wspominam rodzinne Boże Narodzenie, przepełniają mnie radosne uczucia. W naszej rodzinie było to chyba jedyne radosne i kolorowe święto, które nadal zachowuje tradycyjną obrzędowość, sięgającą głębi wieków. Byłem bardzo zdziwiony, gdy czytałem w szkole, że nasze rodzinne rytuały na Boże Narodzenie są bardzo bliskie do tych, które uprawiali nasi przodkowie-Słowianie przed tysiącami lat. Minęły wieki, a obrzędy pozostały, co świadczy o ciągłości rodu i trwałości tradycji.

Boże Narodzenie zaczyna się na długo przed Wigilią. Kobiety przygotowują pożywienie, mężczyźni doglądają gospodarki. Pszenicę na kutię starannie się dobiera i stawia suszyć koło pieca. Gdy byłem mały, to dawano mi ucierać mak: do dużej misy-makutry sypano czarne ziarenka, potem cukier, trochę wody – i tarłem… do białego.

Autor uciera mak, Chodaczków Mały, 1986 r. (z archiwum autora)

Przed pojawieniem się pierwszej gwiazdy miało być wszystko gotowe – 12 dań, nakarmione zwierzęta, snop-Diduch, słoma na podłogę, a siano i biały obrus na stół. Dla dzieci były cukierki i orzeszki.

Gdy zaświeciła się pierwsza gwiazda, dziadek brał Diducha, dawał mi siano, a bratu słomę i wchodziliśmy do chaty śpiewając:

Winszujemy wam w kolędzie
Niechaj wszędzie dobrze będzie
Bez kłopotów i bez biedy,
Aż do następnej kolędy.

Były też inne winszowania, ale to było używane najczęściej. Dziadek stawiał Diducha w kącie izby (teraz robię to ja), babcia z mamą pomagały mi rozścielić siano na stole i nakryć obrusem, a brat rozsypywał słomę na podłodze. Za winszowania dzieci dostawały orzeszki i cukierki.

Potem, wszyscy, oprócz dziadka z babcią, przedstawiali swojskie zwierzęta, a szczególnie te, co wiją gniazda. My, małe dzieci, siadaliśmy na podłodze i zgarnialiśmy słomę, udając wicie gniazd. Naśladowaliśmy przy tym głosy ptactwa domowego: kaczek, gęsi, kur, kogutów i innych zwierząt domowych. Gospodarze obsypywali nas słodyczami, a my staraliśmy się jak najwięcej zagarnąć do swojego gniazda. Teraz cukierki i orzeszki dostają nasi najmłodsi. Według wierzeń, im więcej głosów naśladowaliśmy, tym więcej inwentarza miało przybyć w obejściu w następnym roku.

Ten rytuał uważaliśmy za działania prawie magiczne – może tak odbieraliśmy je w dzieciństwie…

Następnie kobiety ustawiały potrawy na stole, a dzieci układały ząbki czosnku w rogach stołu. Czasami kładziono też monety. W centrum stołu stała micha z kutią, a obok – świeca. Wokół wszystkie 12 potraw, a czasem i coś ponadto.

Dziadek zapalał świecę i przystępowaliśmy do wieczerzy. Najpierw jedliśmy kutię z miski, a potem po kolei – jak komu smakowało. Tego wieczoru trzeba było spróbować wszystkiego, co było na stole. Jedno miejsce zawsze zostawialiśmy puste – dla tych, którzy tego wieczoru nie mogli być z nami. Tu też obowiązkowo nakładaliśmy kutię.

Po kolacji rozpoczynaliśmy kolędowania. Zaczynała babcia, a potem wszyscy podchwytywali kolędy. Rozmawiano na różne tematy, szczególnie gospodarskie. Gdy już zapadła późna godzina (czas karmienia zwierząt), dziadek nabierał do miseczki kutii i szedł z nią do chlewu. Dawał po troszeczkę kutii każdemu ze zwierząt. Po tym karmieniu gaszono już świecę na stole.

Niemyte naczynie zostawiano na stole do rana, jedynie misę z kutią ustawiano na parapecie – przeważnie była to ta miseczka, która stała samotnie na stole…

Tego wieczoru chodzili kolędnicy, czasem dołączaliśmy do nich. Kolędowano też dnia następnego – na Boże Narodzenie.

Kolędowało i przebierało się w rozmaite stroje. Na święta po wsiach Galicji chodzą tzw. „Herody”. Przebierają się przeważnie młodzi chłopcy. Zatrzymują przechodniów. Żartują i proszą – a czasami domagają się – „kompensacji”. Dawniej było to kilka pączków, jabłek, placków. Obecnie wolą ekwiwalent gotówkowy.

Herody zatrzymały auto, Tiutk�w, 2014 r. (z archiwum autora)

Herody zatrzymały auto, Tiutków, 2014 r. (z archiwum autora)

Do świątecznych tradycji wchodziły też różne świąteczne psikusy. Było to zachowanie, odpowiednie jedynie w święta, a zakazane w innym okresie. Te psikusy przeczyły ogólnie przyjętym normom, ale w święta przyjmowane były jako obyczaj. Miały one przedstawiać chaos i przeciwstawiać się codziennemu porządkowi świata, a również pojawieniu się na ziemi złych sił. Po co to robiono? Jedni twierdzą, aby odegnać właśnie to zło, ale była to już tradycja o zapomnianych korzeniach, która przechodziła z ojca na syna. Niektórzy twierdzą, że w taki sposób uśmierzano swoją zwierzęcą naturę. Jakkolwiek było, jak Galicja długa i szeroka, w okresie świątecznym odbywa się ten specyficzny „karnawał”.

Herody zatrzymały auto, Suchostaw, 2014 r. (z archiwum autora)

Trzeciego dnia, jeszcze przed świtem, wynosiliśmy przed chatę snop-Diducha z kąta izby i zbierali słomę z podłogi ze wszystkim co spadło ze stołu podczas posiłków. To wszystko palono. Starsi mówili, że to dla zdrowia.

Śpiewamy kolędy...

Gdy już rozwidniło się na dobre, a słoma dopaliła, mężczyzna z chaty powinien popiołem ze słomy namalować na ścianie wychodzącej na ulicę Diducha. Ten Czarny Dziad był symbolem starego roku, który mijał i ustępował miejsca nowemu. Widziano w tym dawną astronomiczno-kalendarzową symbolikę z tych czasów, gdy Narodziny Słońca oddzielały stary i nowy rok. Słomę – „stary rok” – palą w każdym obejściu.

Palenie słomianego Diducha, Mały Chodaczków 2013 r. (z archiwum autora)

Autor maluje Diducha na ścianie. W tle ogień w sąsiednim obejściu. Mały Chodaczków, 2013 r. (z archiwum autora)

Potem młodzi chłopcy szli od chaty do chaty i winszowali ich mieszkańcom, wypowiadając niezrozumiałe słowa – „niech kogut jajko zniesie”. Miało to symbolizować życzenie płodności w gospodarstwie.

Ten stary zwyczaj pradziadów odbywa się każdego roku do tej pory. Prawdopodobnie będzie się on odbywał tak długo, jak Bóg zechce.

Tradycja zawsze żyła i żyje w nas… A teraz, w czasie wielkich zmian, bardzo ważne jest zachowanie własnej kultury jako elementu więzi z naszymi przodkami i pradawnymi korzeniami naszej duchowości…

Borys Jawir
Tekst ukazał się w nr 23 (363), 15–28 grudnia 2020

Місцевість: Galicia

pro.te.ua

Тернополянина Бориса Явора у капелюсі за кордоном сприймають за свого

– З дитинства не люблю, коли на вухах щось є, тому ношу короткі стрижки, а з головних уборів — капелюхи. На літо маю кілька світлих капелюхів – купив у Європі. Передусім, щоб захиститися від сонця. Елегантно виглядає і на вуха не залазить. – каже тернополянин Борис Явір. З головних уборів він носить лише капелюхи.

( Read more... )

Місцевість: Тернопіль

z archiwum autora

Rozważania w obrazach i historiach

Czas jest nieubłagany… Wydaje się, że przemija, zabierając nas ze sobą, ale tak nie jest. To nie czas przemija, lecz my przemijamy, przemija znany nam świat. A ponadto sami pomagamy mu zanikać. Zabieramy ze sobą wszystko, co jest nam drogie, znane. Nowe zaś pokolenia przychodzą na tę błogosławioną (czy przeklętą) planetę i przynoszą coś nowego, coś niezwykłego, lecz też czasem po prostu dobrze zapomniane, stare… Przeszłość szybko odchodzi w niebyt. Kto się jej chwyta – zostaje ofiarą czasu. Ale czy usprawiedliwione jest przerywanie nici tej więzi pomiędzy przeszłością i przyszłością, co tak lekko czyni współczesny człowiek?

Lubię podróżować. Często fotografuję stare chaty, szopy, chlewy, obory czy inne zabudowania. Mają przeważnie po sto i więcej lat. Większość z nich od dawna stoją opuszczone, niezamieszkałe. Takie sobie muzea pod otwartym niebem, zarastające chwastami, trawą i mchem. Świadkowie czasów dla nas niedostępnych, świadkowie wydarzeń, o których jedynie słyszeliśmy, świadkowie, zagubieni we Wszechświecie…

Dlatego przed półtora wiekiem na świecie zaczęła się szerzyć fotografia. Dokonała przewrotu w sztuce i umożliwiła ludziom uchwycenie chwili, która już nigdy nie powróci. Początkowo były to odbitki czarno-białe, a z czasem kolorowe ilustracje zapełniły łamy prasy, książek, albumów. Czas jednak wykazał, że ani one, ani wideo nie są w stanie oddać pełni tej chwili, którą łowią. Wspomniane technologie są jedynie kluczem do wrót pamięci, za którymi ukryte są kłębki wspomnień i skojarzeń. Zbieram te klucze. Klucze z ludźmi, przyrodą, architekturą. Może po stuleciach pojawią się inne technologie utrwalenia chwili, ale jak my spoglądamy na dziewiętnasto czy dwudziestowieczne fotografie, tak nasi potomkowie będą oglądać nasze zdjęcia. W oczach nieznanych ludzi zobaczą radość i smutek, ból i szczęście, dawno zapomniane historie – cały dramatyzm epoki, o której może też będą mówić „stare dobre czasy”. Podobnie jak my określamy epokę naszych dziadków i pradziadków…

Wioski Opola
zdjęcia z archiwum autora

Kiedyś Jakub Głowacki (Jakiw Hołowacki, jeden z założycieli „Ruskiej Trójcy” – red.) uważał, że Opole to kraina rozciągająca się na północny wschód od Zbaraża oraz na wschód – aż po Zbrucz. Wiadomo, że nie ma określenia etnicznych regionów wschodu Galicji, ale sam fakt, że Zbrucz na przełomie XX i XXI w. był wschodnią granicą galicyjskich narzeczy i zachodnią granicą narzeczy podolskich, pozwala utrzymywać, że te ziemie są nieodłączną częścią Galicji, a nie jakiegoś sąsiedniego kraju. Stąd za Głowackim będę określał tereny obecnego obwodu tarnopolskiego jako Opole.

Wschodnie Opole, tak mi bliskie, jeszcze jakoś zachowuje swój koloryt z przełomu XIX i XX wieków, które miasta już często utraciły. Ale ten ledwo wyczuwalny duch zanika również po wsiach. Przed dziesięciu laty, gdy z przyjacielem poszukiwaliśmy miejsca na obóz dla płastu (ukraiński odpowiednik harcerstwa – red.), droga zaprowadziła nas do miejscowości Krzywe koło Kozowej. Gdy mój towarzysz nie potrafił porozumieć się językiem literackim z kobietą z Rady wioski, poprosił mnie o pomoc. Zacząłem rozmowę po galicyjsku i kobieta z radością mi odpowiedziała:

– Jyk budete szły tow dorohow – tu machnęła ręką na zachód, za wieś, – to wyjdete w lis, de za starow chatow lisnyka w dołyni jy dżereła.

Poszliśmy we wskazanym kierunku i niebawem byliśmy koło chatki…

Wskazane źródła znaleźliśmy. Wprawdzie dla obozu były nieprzydatne, ale stara chatka na długo zapadła mi w pamięci. Stała się niby punktem wyjścia dla mojego zainteresowania starożytnością.

Zachwycony starą książęcą Trembowlą, która ma swój początek podobno w połowie pierwszego tysiąclecia n.e., często zwiedzałem okolice. W Mikulińcach dość dobrze zachował się zamek i pałac. Pamiętam, że pragnienie gasiłem tam kwasem chlebowym. Gdy szedłem do browaru produkującego ten napój, ujrzałem starą chatę na stoku. Ktoś tam jeszcze mieszkał, ale z pewnością już nie długo. Ściana od strony pomieszczeń gospodarskich już zawaliła się, a i dach był w nie najlepszym stanie. Na dworze wybuchła wiosna – a ktoś w chatce przeżywał jesień lub zimę swego życia.

W wiosce Dereniówka koło Trembowli obok drogi do zamku w dawnym Janowie (ob. Dolina) można zobaczyć wiele starych chat. Chociaż wiele z nich są już „uwspółcześnione” i mają przybudówki, to część z nich zachowała się w stanie z przełomu stuleci. Jeśli się dotrze tam deszczową chłodną porą, można odnieść wrażenie, że nie ma tam ludzi i że jest się poza cywilizacją – taka tam cisza wokoło.

Podobnych chatek wokół Trembowli jest wiele. Część jest jeszcze zamieszkała, ale część świeci pustką, zaglądając w dusze niewdzięcznych potomków. Czasami wydaje się, że takie chaty mają duszę i żyją swoim życiem, przyjmując pod swój dach jednych, a wyrzucając innych. Z czasem się męczą i…

Przed dziesięciu laty w deszczową wiosenną pogodę odwiedziłem wioskę Liczkowce i szczyty Miodoborów koło niej (ośrodek kultu nad Zbruczem). Jest tam odnowiony pałac Timelmana, kilka zabytków i stary kościół na górze zamkowej. Koło kościoła stoi poczta i budynek Rady. Naprzeciwko świątyni – „pomnik” niezależności Ukrainy – tak określam budowle, zaniedbane w niezależnej Ukrainie. Wieje od nich smutkiem i rozczarowaniem. Nieco dalej, przy drodze na górę Bohit (dawna świątynia pogańska z przełomu pierwszego i drugiego tysiąclecia n.e.) leży pod otwartym niebem całe obejście-muzeum z XIX wieku. Dość dobrze zachowały się chata, spichlerz, chlew i piwniczka. Z roku na rok na podwórzu jest coraz więcej zarośli i postępuje rujnacja. Teraz nie jest to już urocze obejście, które widziałem jeszcze tuż po roku 2000, lecz smutny symbol wzrastającego „dobrobytu”.

Przed kilku laty zapuściłem się na rowerze w kierunku Brzeżan w poszukiwaniu terenu pod kolejny obóz płastunów. Podoba mi się bardzo Środkowe Opole na zachód od Złotej Lipy. Przemierzając trasę Brzeżany – Malinówka – Narajów – Leśniki, widziałem w Narajowie wiele starych domów i obejść, które dość dobrze zachowały się i były zamieszkane. Historia miejscowości wpisuje się w klasyczny schemat: niegdyś było to miasteczko z zamkiem i pałacem, ale przyszły bezlitosne czasy i widocznie położenie nie było tak pomyślne jak Brzeżan, więc miasteczko zanikło.

Starych budowli w Narajowie jest tyle, że wydawało mi się przez chwilę, iż trafiłem do wieku XIX: drewniane szopy, malowane błękitnym wapnem chaty, stare płoty, kopy siana, polne drogi i ludzie na polach, pracujący jak dawniej – bez żadnej techniki, a tylko kosą, motyką i pługiem ciągnionym przez konika… A wokół – lato i kwitną lipy…

Chciałoby się zostać tu na zawsze, na wieczność, malować pejzaże oświetlone słońcem i inkrustowane zielenią lasów. Gdybym był galicyjskim Cézanne`em, rozsławiłbym ten kraj, tę środkowo-słowiańską Prowansję w swoich obrazach.

Do Załuża trafiłem z przyjaciółmi przed wielu laty. Wioska była i jest bliskim przedmieściem Zbaraża, kolejnej stolicy książęcej. Można tu iść ulicą miasteczka i ani się spostrzec, że jest się już na wsi. Lub też na odwrót. W okolicach Załuża są pieczary – świątynie pogańskie, badając je, sfotografowałem kilka starych dworów.

Wioska to istne muzeum! Wiele tu zabudowań konstrukcji przysłupowej. Są tu chaty całkowicie drewniane, są z glinianymi ścianami, plecionymi z żerdzi i wypełnione gliną. Prawie wszystkie są w stanie krytycznym i spokojnie oczekują swego końca. Większość z nich to wielkie, solidne, budowane na wieki domy. Przy odpowiedniej trosce mogłyby stać jeszcze lata, mógłby tu powstać państwowy lub prywatny skansen przynoszący dochód z organizacji imprez, świąt, sesji zdjęciowych itp. Mogłyby być… a tymczasem stają się niemymi anachronicznymi świadkami minionych stuleci.

Skałat z okolicami

zdjęcia z archiwum autora

Na początku zimy poprzedzającej wydarzenia na Majdanie wędrowałem z kolegą po okolicach Skałatu. Interesowały mnie wzgórza z resztkami starodawnych świątyń pogańskich. Moją uwagę przykuły jednak stare chaty w mijanych wioskach – zawsze interesowały mnie stare formy architektoniczne. Jako pierwsza – wieś Połupanówka, leżąca na zachodnich stokach Miodoborów. Jej nazwa pochodzi podobno od sposobu zwracania się mieszkańców sąsiedniego Skałatu do obcych przesiedleńców, których nazywano „połupanami”. We wiosce jest wiele chat, budowanych na przełomie XIX-XX wieków lub przed II wojną światową. W dolinie koło rzeczki zachowało się kilka starych chat. W jednym obejściu mamy autentyczne zabudowania: chatę i pomieszczenia gospodarcze. A jakie rzeźbione drzwi! Na takie dawniej nie każdy mógł sobie pozwolić, może jedynie „połupanowie”, którzy pieniądze mieli. Prawdopodobnie koło tej chaty wirowało kiedyś życie. Dziś – okna spoglądają czarną pustką, zaglądającą w głąb serca.

Obok, na rozdrożu, stoi budynek dawnego klubu. Dość duża i przestronna budowla, ale ściany pokryte liszajami odpadającej farby, częściowo zrujnowane. Niegdyś była tam scena, młodzież wprawiała się tu w sztuce teatralnej, przychodziła na tańce. Budynek zapewne stanął z pieniędzy społeczności wioski, zainteresowanej rozwojem kultury. Od czasów sowieckich do dziś jest własnością państwa, czyli… niczyim. Jakie państwo, taki budynek.

W Połupanówce jest wzgórze o wiele mówiącej nazwie „Święta góra”. W kamiennym monolicie zachował się ponoć odcisk stopy Matki Boskiej, z którego tryska woda mająca cudowne właściwości lecznicze. Wieś kultywuje tu nabożeństwo do Matki Bożej. W czasach pogańskich były tu prawdopodobnie świątynie bóstw pogańskich.

Dalej ruszyliśmy do Starego Skałatu, który jest starszy od Skałatu i wspomniany w kronikach w 1512 roku. Przez tę miejscowość przechodził szlak handlowy z Kamieńca Podolskiego na Zbaraż i dalej do Krzemieńca. Przy trasie stoi stara chata. Jest zamieszkała, prowadzą do niej ślady w śniegu. Podwórze zarośnięte, z wyglądu można wnioskować, że mieszka (mieszkał?) tam ktoś starszy wiekiem, nie mający siły na robienie porządków. Z czasem i to stanie się ruiną. Wygląd podwórza, dziś nieogrodzonego, wskazuje na dawną zamożność mieszkańców obejścia. Chata stoi na kamiennej podmurówce na tarasie. Dziś jedna ze ścian rozwalona, pozostałe w spękaniach. W okolicy jest wiele chat w podobnym stanie. Czas zabiera je ze sobą, przypominając nam, że kiedyś nasze dzieła odejdą do niebytu. Nawet najbogatsze pałace mogą kiedyś stać się nikomu niepotrzebne.

W sąsiedniej Nowosiółce zwróciłem uwagę na prawie całkowicie drewnianą chatę, stojąca na stromym zboczu, porosłym krzakami. Podobne konstrukcje można zobaczyć jedynie w Karpatach.

W okolicy zauważyłem też wiele starych zamieszkałych domów, o które ich mieszkańcy dbają: malują okna i drzwi, stawiają anteny satelitarne, doprowadzają prąd i gaz. Część z nich obrosła już późniejszymi przybudówkami i zatraciła całkowicie swój pierwotny wygląd. Teraz wyglądają jak estetyczne nieporozumienie.

W miastach też, mimo zniszczeń wojennych, jest wiele starych budynków. Są zupełnie inne niż w wioskach, bo wyrastają z innej tradycji architektonicznej. Zabudowa miejska z dawnych lat ma swoisty koloryt. Bardzo podobają mi się piętrowe budynki z drewnianymi klatkami schodowymi. Takie obiekty, ukazujące cały dramat starzenia się, są również w Skałacie. Do zżartych przez korniki rzeźbionych drzwi wejściowych za pordzewiałym kutym ogrodzeniem prowadzi wydeptana ścieżka, a z okien wyglądają czasem oczy przepełnione smutkiem i nadzieją na lepsze jutro. Ktoś każdego poranka stąd wychodzi i wraca wieczorem, zamykając za sobą drzwi… do ubiegłego wieku.

Wehikuł czasu?…

Sytuacja bez wyjścia?…

Mała ojczyzna

zdjęcia z archiwum autora

Byłoby dziwne, gdybym opisując dziesiątki miejscowości (chociaż nie jest to dużo), nie wspomniał o tych, skąd pochodzę. W Małym Chodaczkowie, założonym przez szlachtę chodaczkową (czyli drobną), obok mego domu sąsiedzi otynkowali starą chatę, wstawili metalowo-plastykowe okna i chata otrzymała nowe życie. Ale nie wszystkie tak mają. Dlatego przed dziesięciu laty sfotografowałem chatę w okolicy przystanku autobusowego zwanego „Koło studzienki”. Ten dom co roku ktoś odwiedza, ale stan jego wciąż się pogarsza.

Rozpada się stara chata leśnika stojąca w lesie. W czasach młodości mego dziadka mieszkał tu leśnik.

Gdy byłem mały, były tu jeszcze ściany i dach, i chlewik obok. Bliżej 2010 roku – wszystko w ruinie. Leśnik jedynie czasem uprawia ogródek. Lubiłem przebywać tu w dzieciństwie. Może kiedyś przyjdę tu ze swoimi dziećmi na spacer, na grzyby, jak kiedyś chodziłem tu z dziadkiem.

W Szmańkowcach, skąd pochodzi moja rodzina, nad rzeczką był zamek, a legendy o tej miejscowości sięgają tysiąclecia wstecz. Do niedawna były tu też stare chaty. Nasi sąsiedzi mieszkali jeszcze w glinianej chacie. Gdy zmarła stara gospodyni, moja babcia wykupiła od jej syna tę działkę ze wszystkim co na niej było. Chatę rozebrano, gdy zaczęła się walić. Ojciec twierdził, że zapach dymu, którym przez dziesięciolecia przeszły ściany domu, daje się odczuć w tym miejscu do dziś.

Wiele starych domostw w XXI wieku otrzymało nowe życie: błyszczą otynkowanymi nowoczesnymi tynkami, spoglądają na świat nowymi plastikowymi oknami, czy też siding chroni ich gliniane ściany.

Swoją młodość spędziłem w Tarnopolu – mieście, które ma prawie 500-letnią historię. Na sąsiedniej ulicy o nazwie Północna zachowały się jeszcze stare domy – aż dziw, bo „wyzwoleńcy” w mundurach Armii Czerwonej podczas II wojny światowej prawie starli miasto z powierzchni ziemi. Przed wojną była to parterowa okolica miasta z ulicami brukowanymi kocimi łbami. Ten bruk pozostał tam do dziś. Jak i przed stu laty, ludzie zasypiają przy akompaniamencie miarowego stukotu pociągów na „sztrece”, czyli na torach, w tych samych ścianach, co ich przodkowie.

Kiedyś bardzo zapadły mi w duszę drewniane schody na wewnętrznym podwórku w jednym ze starych domów – schody prowadzące donikąd…

Czas jest nieubłagany…

A ludzie – tym bardziej…

Powiadają, że Drezno podczas II wojny światowej zostało zniszczone prawie do szczętu. Natychmiast po zakończeniu wojny wszystkie zdjęcia i plany zniszczonych budynków zostały zebrane i posłużyły do ich odbudowy. Prace trwają praktycznie do dziś. Jest to symbol odrodzenia ducha narodu, symbol więzi pokoleń. Doceniając i odnawiając zabytki przeszłości mieszkańcy miasta jednocześnie kontynuują siebie w przyszłych pokoleniach. A my?

Jaka jest przyszłość narodu, który zamki rozebrał na chlewy? Jaka jest przyszłość narodu, który nie żywi szacunku do swej przeszłości? Ten naród jest skazany…

Borys Jawir
Tekst ukazał się w nr 21 (361), 16 – 30 listopada 2020

Місцевість: Galicia

В високих хоромах минулих князів
Мирка* з примарами танок б закрутила,
З тими, кого втратила й кого віднайшла,
І з тими, хто найсильніше її любили...

З тими, хто настільки давно відійшли,
Що їхніх імен вона уже б не згадала.
Між сирих старих каменів вони крутили її,
Крутили, аби смуток та біль її покидали.

А вона ніяк не хтіла піти, ніяк не хтіла піти,
Ніяк не хтіла піти, ніяк не хтіла піти...

Вони танцювали цілий день і до ночі,
Поміж сніжинок, що хоромами кружляли,
Від зими до літа, і до зими знову,
Поки стіни не посипались та впали...

А вона ніяк не хтіла піти, ніяк не хтіла піти,
Ніяк не хтіла піти, ніяк не хтіла піти...

Вже й хоромів високих тих славних князів
Багато століть, як віддавна немає,
В імлистих лісах старих Медобір (Гологір),
Між сирих давніх каменів Мирка кружляє...

А вона ніяк не хтіла піти, ніяк не хтіла піти,
Ніяк не хтіла піти, ніяк не хтіла піти...

В високих в хоромах минулих князів
Мирка з примарами своїми танок б закрутила,
З тими, кого втратила й кого віднайшла,
І з тими, хто найсильніше її любили**...

А вона ніяк не хтіла піти, ніяк не хтіла піти,
Ніяк не хтіла піти, ніяк не хтіла піти...

© Борис Явір Іскра, 2020-10-26. переспів Florence and the Machine "Jenny of Oldstones" (Ramin Djawadi, George Raymond Richard Martin, David Benioff, Dan Weiss).

*Мирка - пестлива форма скорочення від словянського імені Мирослава. морфема *měrъ («великий») є одним із коренів імен Мирослав(а), Славомир(а), Володимир(а), Яромир(а) та інших. ця частина імені порівнюється з лексемами у споріднених індоєвропейських мовах: гот. -mērs («великий»), дав.-в.-нім. mâri («знаменитий»), ірл. mór, már («великий»).

** переспів присвячую своїм дітям Аріані та Яромирові, яким від давньої Галичини залишают сьи хіба сирі старі камені та розповіді тата.

Місцевість: Галичина

Восени 1092 року Василько Ростиславич з допомогою половців спустошив поляків.

Перемога Василька у польсько-галицькій війні

Після послаблення влади Києва на Волині та в Галичині в кінці 11 століття, поляки розраховували повернути собі частину Галичини — Червенські ґради, якими володіли на початку 11 століття — в період 1018-1031рр.. Їхні спроби почалися ще в 1080х роках. Але на заваді стали брати Ростиславичі: Рюрик тримав Перемишль, а Володар з Васильком були васалами на Волині. Саме Василько, за Яном Длугошем, очолював військову дружину в прикордонному конфлікті з Польшею у 1081 році, перемігши ляхів (поки середущий брат Володар з волинським ізгоєм Давидом намагалися закріпитися у Тмутаракані — де тому 15 років правив Ростислав).

Але поляки не полишили спроб розширити свої володіння. Після початку війни Ростиславичів за батькову спадщину в Галичині, протистояння знову відновилося. Князь Василько активно боровся за збереження за Ростиславичами Галицької землі. В ході польсько-галицької війни 1091-1092 років з допомогою половців та торків наніс ряд ударів полякам.

Ймовірно, ляхи діяли у змові з уграми, адже в 1092 році на Перемишль напали війська угорського короля Ласла І Святого, проте безуспішно — галичани відбилися. На жаль, того ж року (можливо, у битві) помер Рюрик (мав коло 30 років і не встиг лишити законних нащадків), князівство перейшло Володареві, хоча правити залишилася його мати Ілона (Ланка, Олена — принцеса Угорщини), яка повернулася до Перемишля після смерті свого другого чоловіка - хорватського короля Дмитрія Звонимира в 1089 році.

Літопис Руський поміж подій за осінь 1092 повідомляє, що «У сей же рік половці з Васильком Ростиславичем пустошили Ляхів.». Цілком можливо, що осінній похід 1992 року на поляків був помстою за смерть брата.

Про розміри його нападів можна судити з того, що сам князь у випадку, якби він потрапив в руки до поляків, пощади не чекав. У нього навіть був план зайняти частину Польщі. І, хоча літопис не повідомляє про значні завоювання, зрозуміло, що саме походи Василька дозволили закріпити межу між галичанами та ляхами по Сандомирській пущі на понад століття.

З річницею перемоги над західними ворогами, галичани!
Перемагали і перемагати будемо!
Галичино, будь щаслива!

Місцевість: Галичина

23/09/2020

Widok z Sabarychy na Tołtry (fot. Borys Jawir)

( Read more... )

Місцевість: Медобори

29 квітня 1091 галичани, половці та візантійці в складі об'єднаного війська під проводом Олексія І Комніна розгромили печенігів.

Розгром печенігів як зачинки до освоєння галичанами Пониззя Дністра

Після послаблення руської влади на Волині та в Галичині в останній третині 11 століття, почастішали зазіхання ляхів та угрів на Галицьку землю. Особливо докучали угри, які заявляли династичні права на Галичину через давні шлюби з галицькими правителями і недавній шлюб королівни Ланки із галицьким Ростиславом. Зміна позиції Угорщини з нейтральної на агресивну змусила синів Ростислава, які зайняли владу в Галичині, активно шукати допомоги у Візантії (опонента Угорщини на Балканах), яка також була у паскудному становищі через напади печенігів та внутрішні чвари. Нові союзники Візантії були потрібні негайно, адже, скориставшись нестабільною ситуацією в реґіоні, на початку 1090х років, печенізька орда прямувала до візантійської столиці Константинополя, грабуючи північні Балкани. Вторгнення становило серйозну загрозу для імперії. Олексій І Комнін був змушений звернутися до інших европейських народів за допомогою. Пропозицію Олексія І прийняло не так багато подальших союзників. Найчисельнішу підтримку проти печенігів (за оплату золотом) надали половці, якими керували хани Тугоркан та Боняк. Ймовірно, з ними прийшли і галичани. Навесні 1091 року половці об'єднали війська з візантійцями, і об'єднана армія виступила проти печенігів. У понеділок, 28 квітня 1091, Олексій та його союзники досягли печенізького табору біля Левуніона неподалік річки Мариця. Напад об’єднаного війська був несподіваним. Печеніги, попри чисельну перевагу, були з жінками, дітьми та старцями, тому не змогли вчасно організувати захисту. Відтак, відбулася різанина, яка завершилася 29 квітня 1091 року. Дочка імператора Анна описала битву так: “В той день відбулося дещо незвичайне: згинув цілий народ разом з жінками і дітьми, чисельність якого складала не 10 тисяч осіб, а виражалась у величезних цифрах.” Після цієї події печеніги взагалі зникають з джерел.

В числі нечисельних союзників візантійців, крім половців, Анна називає 5 тисяч “гірських жителів”, які прибули з півночі на допомогу імператору. Найбільш ймовірно, це була військова дружина теребовлянського князя Василька, який був союзником хана Боняка (протягом наступних років галичани разом з ним будуть виступати ще не раз, спільно воюючи з русами, поляками та уграми). Сам Боняк був настільки грізним, що в руському фольклорі пам'ять про Боняка збереглася у демонізованому образі шолудивого Буняка (Буйняка, Буняки), що в точності відповідає літописній характеристиці («безбожный, шолудивый, хыщникъ»), хан став прообразом гоголівського Вія. А “горянами” галичан назвали, ймовірно, бо під владою Теребовлі були не тільки Наддністров’я до Медоборів та горішнє Пониззя (Кам’янець, Ушиця, Бакота), а Прикарпаття з Галичем (який виділився в окреме князівство після 1141 року). Зрештою, в еллінській історіографії Певкіни (Медобори) — це гори, а в середньовічних джерелах Галичину називали “гірською країною”.

Після перемоги над печенігами Василько починає колонізацію долішнього Пониззя Дністра, під вплив Галицького князівства потрапила територія у Прутсько-Дністровському межиріччі. Василько навіть мав намір перейти Дунай і “болгар дунайських посадити в себе”. А Візантія, вбачаючи союзника в Галицькому князівстві, сприяла галицьким князям в освоєнні Нижнього Подунав’я. Союз двох держав вилився у династичний зв’язок: через 13 років після битви — 20 липня 1104 року - Ірина, дочка Звенигородського князя Володаря Ростиславича, була видана за Ісаака, сина візантійського імператора Олексія І Комніна. Шлюб Ірини з Ісааком був успіхом зовнішньої політики Ростиславичів, але, водночас, така політична комбінація була потрібною передусім Візантії, яка дуже розбірливо ставилася до династичних шлюбів - це був перший випадок прямого союзу Візантії з окремим словянським князівством, до того ж скріплений династичним шлюбом.

За грамотою князя Івана Ростиславича (внука Василька Ростиславича Теребовлянського) месембрійським купцям вiд 20.05.1134 року, до його володiнь в Пониззi Днiстра та Дунаю входили Малий Галич (Галац), Бирлад і Текуч. У 1143 році князь Володимирко Володаревич мусів йти в пониззя Дунаю і воювати з болгарами і греками, яких сюди привів, ймовірно, його племінник Іван Ростиславич Берладник, що зазіхав на Галич, а “...захопивши всі міста до Дунаю, [Володимирко] мир з греками і болгарами вчинив”. Можливо, як символ миру, на виховання при дворі Володимирка було відправлено його племінника, сина Ірини, Андроніка. Про те, що влада галичан в Попрутті та Нижньому Подунав’ї могла сягати Дунаю і по Дунаю від устя – до Дрістри (Доростола), а Малий Галич (сьогоднішній Галац) міг бути як колонія стольного міста Галича, свідчить і повідомлення літопису, що в 1151 році “Володимирко, дізнавшись, що угорський король, увійшовши в згоду з Ізяславом, великим князем, на нього хочуть йти, велів негайно всім своїм військам від Дунаю і цього боку Дністра до Галича збиратися, а також найняв болгар і сербів 30 000 за гроші, які, прийшовши, стали по Дністру поблизу Галича. І було його війська більше 70 000”. У 1165 році, за літописом, Ярослав Осмомисл надав Андронікові Комніну, своєму двоюрідному братові, “міста на розраду” “до Дунаю”, а пізніше допоміг стати імператором Візантії (і помстився Візантії за смерть брата, підтримавши повстання у Болгарії). За “Словом о полку Ігоревім”, Ярослав міг «затворити Дунаю ворота» і «суди рядити до Дунаю».

Візантія розглядала галицького князя як hypospondos, що за візантійською вселенською термінологією прирівнювалось до давнього “союзний Риму народ” – “socіі populі Romanі” і це був унікальний випадок — жодна інша держава на уламках Русі не мала такої честі. Цікаво, що найбільше свідчень візантійських авторів відноситься до Галицького князівства, володар якого протиставляється володарю Києва і розглядається як цілком самостійний.

З річницею перемоги над східними ордами, галичани!
Перемагали і перемагати будемо!
Галичино, будь щаслива!

Місцевість: Галичина

Духи давні, віддаючи шану, піднімают вгору зір,
Коли ти ступаєш по таємних пагорбах старих Медобір (Гологір).

Най буде танок вітрів між вогнів!
Піснь про галицких давніх князів
Порадує наших відважних панів -
У Середмісті най лине наш спів!

Гуслі грают, а мавки танцюют за стáрим звичаєм,
Поки синя й черлена барви майорят над моїм краєм.

Най буде танок вітрів між вогнів!
Піснь про галицких давніх князів
Порадує наших відважних панів -
У Середмісті най лине наш спів!

Повір же мені, око галки щось драматичне ховає.
Але в сю темную ніч в мені вино черлене іграє.

Най буде танок вітрів між вогнів!
Піснь про галицких давніх князів
Порадує наших відважних панів -
У Середмісті най лине наш спів!

В сю ніч зібрали сьи ми, гурт мандрівних співців
Поговорити, посміяти сьи, вшанувати наших князів.

Най буде танок вітрів між вогнів!
Піснь про галицких давніх князів
Порадує наших відважних панів -
У Середмісті най лине наш спів!

Ти віриш мені, око галки щось драматичне ховає?
В сю темную ніч і в тобі вино черлене іграє.

Най буде танок вітрів між вогнів!
Піснь про галицких давніх князів
Порадує наших відважних панів -
У Середмісті най лине наш спів!

Сідлати коней вже прийшов час,
Збираймо сьи борше! Нумо, братове!
Заким ще нічка і небо громове.
Дорога тьижка і далека жде нас.
Освітит сонце світанкове
Побоїще від крові багрове...
Готуйте мечі на бій без прикрас...

Готуйте мечі на бій без прикрас...
Готуйте мечі на бій без прикрас...

© Борис Явір Іскра, 2020-04-28. переспів Rhapsody “The Village of Dwarves”.

Місцевість: Середзем'я
Музика: Rhapsody “The Village of Dwarves”

Boris Javir

filjosof, štukar, mrijnyk a poet...

ZÁPADOSLÁVIE. ALTERNATIVNÍ HISTORIE MEZIVÁLEČNÉHO OBDOBÍ.

ZACHODNIOSŁAWIA. ALTERNATYWNA HISTORIA OKRESU MIĘDZYWOJENNEGO.

WESTERN SLAVIA. ALTERNATIVE HISTORY OF THE INTERWAR PERIOD.

ЗАХІДНОСЛАВІЯ. АЛЬТЕРНАТИВНА ІСТОРІЯ МІЖВОЄННОГО ПЕРІОДУ.