ЗАХІДНОСЛАВІЯ. АЛЬТЕРНАТИВНА ІСТОРІЯ МІЖВОЄННОГО ПЕРІОДУ.

ЗАХІДНОСЛАВІЯ. АЛЬТЕРНАТИВНА ІСТОРІЯ МІЖВОЄННОГО ПЕРІОДУ. 

© Борис ЯВІР ІСКРА, на основі реальних фактів та концепції Владислава Бороди, 2017-2025 роки.

 

Існує науково-популярна концепція, начебто є багато Всесвітів і вони можуть бути альтернативними реальностями, які існують паралельно. Події в ключових точках історії спільні чи майже тотожні, але між тими точками розвиваються в інші керунки, ніж звичні для нас. Цих ключових точок не минути, вони подібні чи навіть ідентичні для всіх Всесвітів, але те, що відбувається між ними, може до приголомшення відрізнятися в різних Всесвітах і дуже дивувати. Описана тут історія, мабуть, трафилася у якійсь іншій реальності. Вона може подобатися чи ні, але звичний для нас хід подій створював свого часу передумови для альтернативного розвитку національно-визвольних процесів, що прослідували у Центральній Европі після розпаду Австро-Угорщини. Яким же міг бути цей альтернативний міжвоєнний період — між Першою та Другою світовими війнами - для Галичини зокрема та її сусідів загалом? 

 

Історичні обставини початку 20 століття як передумови союзу трьох західнослов'янських держав

 

На початку листопада 1918 року почала розвалюватися Австро-Угорщина. На її теренах виникали нові держави, зокрема Австрійська республіка, Угорщина, Чехословаччина, Польща, ЗУНР (Галицька держава), деякі терени відійшли до сусідніх держав, а деякі стали спірними. Наприклад, молода Галицька держава за площею 70 тисяч км² майже не відрізнялася від інших середніх держав континенту - Австрії, Угорщини чи Греції, а щодо населення - 6,2 млн осіб - залишила позаду Швецію, Норвегію, Фінляндію, Нідерланди, Данію. Щоправда, такою вона була недовго, оскільки впродовж місяця майже половину її території окупували Польща й Румунія, наприкінці року - Угорщина. 3, 7

 

З розпадом Австро-Угорщини, чехословацький уряд і уряд Галицької держави встановили контакти і торгові угоди. Галичани давали необхідну чехам нафту, а ті, в свою чергу, поставляли галичанам амуніцію, в якій ті мали велику потребу для війни з Польщею. В умовах постійної війни галичани проявили велику дипломатичну активність - з Києвом, Прагою, Будапештом, Віднем, Берліном, а також і з далекими західними партнерами дипломатично-консульських взаємин. Одним із перших відкрито представництва у Києві (діяло до 22 січня 1919 р) та у Празі (з 18 грудня 1918 р. його очолював С. Смаль-Стоцький), Відні (М. Василько, пізніше В. Сінгалевич, О. Колесса) й Будапешті. 1, 3

 

Вважаючи, що самостійно творити нову державу буде важко — особливо в умовах війни з поляками, а також під впливом багаторічної пропаганди про «єдність галицьких та наддніпрянських українців», частина галицького уряду вирішили з’єднати ЗУНР (Галицьку державу) з УНР. 22 січня делеґація від ЗУНР спільно із представниками УНР проголошують Злуку двох держав на правах автономії. Частина уряду Галицької держави були проти такого кроку, проводячи перемовини із Чехією. До того ж, керівники України не давали жодних ґарантій допомоги галичанам і справжньої користі від цього союзу для галичан не було. Льонґин Цегельський (один з організаторів створення ЗУНР, її міністр внутрішніх справ, пізніше - заступник міністра зовнішніх справ УНР) так писав про творців УНР (українських соціалістів, зокрема В.Винниченка, С.Петлюру): «вони вміли лиш бунтувати бідніше селянство та кидати демагогічні гасла... це були доктринери, що ніби висіли у повітрі, без будь-якого відчуття реальности. А це найнебезпечніший гатунок людей у кожній нації». Для галичанина Цегельського, який був досить добре обізнаний із европейською політикою та ситуацією в Києві, об’єднання Галичини із Україною було надто ризикованим: «Об’єднувати Галичину, більш-менш упорядковану та зорганізовану, з такою Україною, національно несвідомою, занархізованою та збольшевиченою – вважали ми крайнім ризиком, «скоком у темноту». Це означало б усі наші національні здобутки цілого століття, виплекані під крилом Австрійської імперії, кинути в божевільний вир соціальної революції, на ласку большевиків та й українських однаково божевільних отаманів». Як вияснилося пізніше, українці вели сепаратні перемовини із Польщею. 2, 9

 

Набагато більше користі принесли Галичині перемовини із Чехією — чехи погодилися відтягнути на себе частину польських військ. Вже 23 січня 1919 року чехи спробували здобути Тєшин, поляки чинили опір. Варшава звинуватила чехів у репресіях, але лідери Антанти на хотіли чвар між своїми партнерами, вислухали обидві сторони і доручили комісії з польських справ на чолі з французом Ж. Нулансом залагодити польсько-чеський конфлікт. Одночасно, тривали запеклі бої у Галичині, що відтягнули збройні сили поляків і завадили успішному здійсненню всіх оперативних планів польського генерала Т. Розвадовського біля Самбора. Галицька держава змогла домовитися про спільні дії з чехословаками проти поляків, адже у тих теж були свої територіальні претензії. Опір Галицької армії польському наступові заохотив чехів до непримиренності у їхній боротьбі. Військова співпраця створювала додаткову причину для союзу. 1, 2, 9

 

Тримісячні бої не привели до вирішальної перемоги, галичани почали лютневу Вовчухівську операцію, в ході якої майже відбили Львів у поляків, тому польські діячі в Парижі і на своїй батьківщині вже схилялися до негайного розмежування з галичанами навіть з відмовою від Львова або цілого Бориславського нафтодобувного басейну. Але представники Антанти вимагали зупинити наступ, а місія французького генерала Ю. Бартелемі на переговорах у Ходорові в лютому 1919 року навіть пропонувала демаркаційну лінію по Бугу (Західному), яка віддавала полякам Львів і весь Дрогобицько-Бориславський нафтовий басейн. Частина поляків на чолі з Ю. Пілсудським була на це згідна, але лідер польської народно-демократичної партії Р. Дмовський взагалі заперечував можливість існування Галицької держави. У цих переговорах у Ходорові також брав участь лідер українців С. Петлюра, який не дуже заперечував полякам. Лідерам ЗУНР Є. Петрушевичу і С. Голубовичу це, зрозуміло, не сподобалося. Переговори в Ходорові стали своєрідним переломним моментом, після якого провід Галицької держави чи не остаточно зрозумів авантюрність та зрадливість українців на чолі з С. Петлюрою і почав тісніше працювати з чехами. Л. Цегельський згадував, що провідники галичан «...дивилися зі справдешньою журою на те, що діялося в Україні, та постійно побоювались там перевороту. ...галицькі політики мали підставу думати, що всякий переворот у Києві скінчиться зайняттям України большевиками. Галицькі політики одностайно вважали придніпрянських українських соціалістів нездатними правити державою». 2, 3, 9

 

Зупинка бойових дій та переговори були на руку полякам, які за час переговорів отримали підкріплення від французів та пішли у контрнаступ. В ході весняного наступу 1919 р. армії Галлера в Галичині провідники Галицької держави почали розглядати плани щодо можливого союзу з Чехословаччиною на федеративних чи конфедеративних умовах. Про це велися переговори у Парижі з міністром закордонних справ Е. Бенешем. 11 квітня 1919 року було підписано угоду між Чехословацькою республікою і Галицькою державою з надією на плідне співробітництво. Сподіваючись одержати з Прикарпаття тисячі цистерн нафти за цінами нижче світових, чехи натомість зобов'язались постачати зброєю та спорядженням Галицьку армію, а також прислати великі партії вугілля, цукру і текстилю. Ще в січні було направлено офіційних представників, а в Станіславові та Самборі розгорнули роботу військові репатріаційні місії ЧСР, активно працював консул Д. Поллак. 2, 3

 

Польська окупація Галичини продовжувалася. Полякам вдалося це зробити передусім  завдяки дипломатичній і воєнній допомозі Франції - долю війни, здавалося, вирішила 110-тисячна польська армія генерала Галлера, сформована, озброєна, споряджена й навчена у Франції (вона воювала під командуванням французьких офіцерів і генералів — ветеранів 1 Світової війни). Понад тисячу французьких воєнних радників консультувало міністерство оборони Польщі і генеральний штаб Війська польського. За вказівкою Франції проти Галицької держави виступила й румунська армія, захопивши Покуття зі складами зброї та амуніції Галицької Армії. Франція допомогла Польщі виграти і дипломатичну війну - на Паризькій мирній конференції. Вирішальним чинником, що вплинув на рішення Франції розв'язати галицьке питання на користь Польщі, було прагнення заволодіти галицькою нафтою. Уряд Української Народної Республіки підтримував Польщу в непрямий спосіб. 1, 10 

 

В той час в Прагу пішли петиції А. Бескида та інших русинських діячів з клопотанням про прилучення до Чехословаччини не лише північно-східних комітатів колишнього Угорського Королівства, а й Лемківщини, засуджуючи «сепаратизм українських політиків». Автори цих меморандумів вимагали захистити чехословацьким військом Прикарпаття з його мінеральними ресурсами від загрози ґеноциду з боку поляків. А преса Відня писала, що «Усамостійнення ... Галичини було б першим етапом до вилічення Польщі з меґальоманії» та «Одиноке надійне вікно Чехословаччини на цілу Східну Европу й сумежну Азію - це тільки самостійна Галичина». Польську окупацію краю осудила Партія сіоністів, що виступила за нейтральний статус Східної Галичини під контролем Ліги Націй. Цю позицію підтримав Л. Нам'єр, радник Міністерства закордонних справ Великої Британії, що виріс у с. Кошилівці під Заліщиками. Кампанію на захист Галицької Держави розгорнула діаспора в Канаді, де під керівництвом Горожанського Комітету проходили численні мітинги протесту в зв'язку з агресією Польщі, розгорнувся рух за виїзд галичан, здатних носити зброю, в Галичину. Широкій пропаганді галицького питання у З’єднаних Державах Америки і в Канаді сприяли протестаційні кампанії на захист Галицької держави за участю тисяч емігрантів. Їхні резолюції скеровувалися в урядові структури цих країн, а також до Паризької мирної конференції та новоствореної Ліги Націй. У цей період зовнішньополітичний курс уряду Галичини був спрямований на відновлення та укріплення незалежної Галицької держави, так званої «Швайцарії Сходу», без зв'язку з УНР, провід якої уклав військово-політичний союз із Польщею. У Парижі делегацію галичан 25 травня 1919 прийняли В. Вільсон, Д. Ллойд Джордж і Ж. Клемансо. Вони переконували зосередити зусилля на боротьбі з більшовиками. А М. Лозинський та його колеги прохали зупинити польську агресію. 1, 2, 3, 5, 6, 10

 

Союз трьох західнослов'янських держав - альтернативний шлях історії

 

Якщо у 1918 році відношення між Чехословаччиною і Галицькою Державою були просто дружніми, то, коли Петлюра у 1919 році підписав союзний договір з Польщею, за яким Галичина (яка тоді була автономною частиною УНР) відходила до поляків, все змінилося. Уряд ГД категорично сприйняв мирний договір С. Петлюри з Ю. Пілсудським, він був розцінений як зрада з боку соціалістичних партій, які «готові були торгувати побратимами». У відповідь на це галичани розірвали злуку з Директорією і направило свої сили на налагодження контактів з Чехословацькою Республікою*. 5 червня 1919 року Є. Петрушевич та Т. Масарик підписали угоду про об’єднання Галицької держави та Чехословаччини на федеративних засадах в Західнославію** і доручили своїм урядам підготувати та втілити злуку. Основою майбутнього союзу стало тісне співробітництво чеських будителів і галицької інтеліґенції ще в кінці 19 століття. Чеські та галицькі уґрупування спільно діяли в парламенті Австро-Угорщини. Через це, не дивлячись на протистояння з боку поляків, галицькі русини змогли отримати частину важливих адміністративних посад ще при Габсбурґах****. 1

 

Першочерговим завданням стає військова співпраця. В той час, коли в Галичину перекидалися чехословацькі війська, велися переговори із тими сусідами, з якими відкритого протистояння можна було уникнути. Наприклад, етнічні угорські землі відійшли до Угорщини, а та натомість вивела війська із Закарпаття та частини Словаччини і ґарантувала нейтралітет. Подібного договору було досягнуто також із румунами — їм відійшли етнічні румунські землі Буковини майже по Чернівці. Це дало змогу забезпечити собі тили на південному фронті і перекинути додаткові частини для протистояння із Польщею. 

 

В скорому часі було надійно захищено нафтові родовища Прикарпаття і створено плацдарм для широкого контрнаступу — 7 червня 1919 року почалася Чортківська офензива***. Наступ став можливим завдяки підмозі чехів, моравів та словаків, а також поставкам зброї із Чехії та ЗДА і увійшов в історію 20 століття як одна з найшвидших та найрезультативніших військових операцій. Галицька армія, підтримана чехами, зробила стрімкий і зухвалий рейд по окупованій тоді поляками Галичині, вийшовши до околиць Львова. Чехословацькі легкі танки LT vz. 35, поставлені з заводів Škoda, разом із галицькими кінними та механізованими загонами командуванням Олександра Грекова прорвали польські укріплення вздовж Збруча і примусили відступити по всій лінії фронту більш як 100-тисячну польську армію, добре озброєну і підсилену французами. Водночас, місцеві партизани, знаючи терен, здійснювали диверсії у тилу ворога, руйнуючи залізничні шляхи та склади боєприпасів. Ця синергія дозволила спільним силам новоствореної Західнославії за лічені дні дістатися до околиць Львова, змусивши польське командування до поспішного відступу. Попри чергові заклики Антанти до переговорів, в кінці 1919 - початку 1920 спільні чехословацько-галицькі війська змогли витіснити поляків з усіх спірних земель в Чехії, Словаччині та Галичині. Таким чином міцно позначивши кордони майбутньої держави. 1, 7

 

Створення Західнославії викликало неоднозначну реакцію великих держав. Велика Британія бачила в новій федерації потенційного союзника проти німецької експансії, тоді як Франція вагалася, побоюючись порушення рівноваги сил у Центральній Европі. Польща, бачачи загрозу, намагалася через дипломатичні канали в Парижі переконати великі держави у «тимчасовості» цього союзу, але безуспішно. Незважаючи на протести поляків, які вимагали включити Галичину, «як споконвічно польські землі», до складу нової Речі Посполитої, чехословацько-галицька сторона мала військову перевагу, через яку полякам довелося відступити від своїх претензій. Заручившись підтримкою частини сильних держав на Паризькій конференції було переконано західні уряди у некомуністичності Західнославії загалом та Галичини зокрема, в тому числі і завдяки успішному стримуванню російських радянських військ на східному кордоні. Нова держава за міжнародні ґарантії та визнання була змушена погодитися на нижчу від ринкової ціну на свої нафту та нафтопродукти на наступні 5 років для країн Західної Европи, при цьому зберігши за собою право на їх переробку і уникнувши в такий спосіб долі сировинного придатку. На Паризькій мирній конференції була встановлені ​​кордони, за якими до складу нової держави - Західнославії - входили такі території: Богемія, Моравія, чеська Сілезія, Словаччина, Закарпаття, Північна Буковина та Галичина. 1  

 

На початках існування, всередині Західнославії не було спокійно. Частина інтелігенції в Галичині, орієнтованої на Київ (так звані «політичні українці»), виступала за відновлення зв’язків з УНР (дарма, що та УНР доволі швидко припинила існування), пропольські кола виступали за поглиблення стосунків із Польщею, однак уряд Є. Петрушевича рішуче придушив ці настрої, наголошуючи на новій західнослов’янській галицькій ідентичності. У Чехії на початках теж панували антиоб’єднавчі настрої, але економічне зростання, яке прийшло разом із недорогими ресурсами з Галичини, швидко звело їх нанівець. 

 

Західнославія була федеративною державою, яка складалася з трьох рівноправних суб'єктів: Чехії, Словаччини та Галичини. В межах Чехії окремими суб’єктами були Богемія та Моравія, а в межах Галичини — Закарпаття, Галичина та Буковина. Згідно з Конституцією Західнославії, кожна з земель мала свій парламент та уряд, але всіх їх об'єднувала постать загального президента та координаційної ради. Першим президентом федерації став Томаш Масарик. Західнославія ґарантувала збереження національних прав, але були заборонені комуністичні партії та екстремістські організації, зокрема в Галичині зупинено формування реакційних українських товариств як аґентів ворожої держави (їх, як не дивно, підтримувала комуністична Росія). Відповідно, на початку 1920х років політично неспокійна частина німців покинула Судети, політично неспокійна частина поляків покинула чеську Сілезію та Галичину, політично неспокійна частина українців покинула Галичину. Це сприяло відсутності великих міжнаціональних конфліктів та збереженню стійкості держави. Завдяки гармонійній федерації, де кожен із суб'єктів жив в балансі, Західнославія стала державою «національного миру». 1

 

Впродовж перших років після війни, з сусідами було підписані мирні договори. Поляки не хотіли укладати угоду, вважаючи Галичину та чеську Сілезію своїми, але військова перевага була не на їхньому боці, до того ж, тривала війна з УРСР і тиснули західні союзники, тож договір був вимушений. З Румунією та Угорщиною угоди, досягнуті ще за часів війни, були підтверджені. З СРСР було досягнуто договору при умові ненадання притулку та підтримки керівництву УНР - що і так збіглося із офіційною позицією Галицької Держави. З Австрією взагалі не було клопотів щодо договору, а з Німеччиною угода була укладена за умови доступу німецького капіталу до Судетів. Хоча, чи не кожна сторона вважала мирні договори несправедливими, але це була чи не єдина змога зберігати хиткий мир в регіоні Центральної Европи. 

 

Швидко проходила робота із творення воєнізованих формувань. Ще до початку 1930-х років Західнославія змогла створити кілька танкових полків і моторизованих частин армії. Це дозволило західнослов'янській Армії (ЗА) стати однією з найсильніших в Европі, майже на рівні з армією комуністичної Росії, Німеччини та Нової Речі Посполитої (НРП). Армія Західнославії складалася з трьох національних корпусів: Чеського, Словацького та Галицького. Фактично це були три незалежні, але добре злагоджені армії, що в кінцевому підсумку стало основою для особливої маневровості та автономності частин Західнославії. 1

 

На початках існування держави, військова промисловість зосереджувалася передусім в Чехії. Але після світової фінансової кризи та приходу до влади у Німеччині націонал-соціалістів з їхньою риторикою про «забезпечення життєвого простору на сході» з одного боку та після кількох сутичок з радянськими прикордонниками на Збручі під час порятунку біженців від радянської влади з іншого боку, основні підприємства військової промисловості були розосереджені так, аби кожен край міг забезпечити виробництво основної зброї, навіть, якщо інші краї будуть заблоковані військами противника, чи навіть окуповані. 

 

З 1920 по 1938 роки економіка Західнославії показувала стабільне збільшення ВВП та індустріального розвитку завдяки синергії регіонів. Галицька нафта, перероблена на сучасних заводах, найбільші з яких були у Дрогобичі та Брно, стала основою експорту, тоді як чеське і галицьке машинобудування забезпечувало федерацію тракторами та автомобілями. Уряд Масарика впровадив загальну середню освіту, доступну трьома офіційними мовами – чеською, словацькою та галицькою, що сприяло культурному об’єднанню. Земельна реформа в Галичині сприяла переходу частини земель великих магнатів селянам, що зменшило соціальну напругу та зміцнило підтримку федерації серед простого люду. 

 

Після створення Західнославії у 1919 році Галичина стала не лише стратегічним військовим плацдармом, а й економічним осередком федерації, що гармонійно доповнював індустріальну міць Чехії та аграрний потенціал Словаччини. Союз трьох західнослов’янських держав створив унікальні умови для швидкої індустріалізації краю, модернізації фінансових структур, земельної реформи та розбудови транспортної інфраструктури, що забезпечило Галичині стійке зростання протягом міжвоєнного періоду. 

 

Індустріалізація Галичини спиралася на її природні ресурси, насамперед нафтові родовища Дрогобицько-Бориславського басейну, які стали основним постачальником «чорного золота» для Західнославії. У Дрогобичі та Бориславі за підтримки чеських інженерів і технологій Škoda було модернізовано старі австрійські нафтоперегінні заводи, а також збудовано нові потужності для виробництва бензину, гасу та мастил. До 1925 року ці підприємства не лише задовольняли внутрішні потреби федерації, а й експортували продукцію до Франції та Великобританії за пільговими угодами Паризької конференції. Ще більший розвиток галузі почався з 1925 року, коли ціни для всіх країн стали ринковими і завершився період пріоритетного постачання для Великої Британії та Франції.  

 

Львів, як культурна й адміністративна столиця Галичини з часів Австрії, перетворився на промисловий центр легкої та машинобудівної промисловості. Тут розвинулися текстильні фабрики, які використовували імпортовану бавовну та, на початках, чеське обладнання, а також підприємства з виробництва електротехніки, зокрема радіоприймачів і побутових приладів, що працювали на основі технологій, перейнятих із заводів у Брно. У Станіславові та Коломиї з’явилися деревообробні комбінати, які переробляли карпатський ліс на меблі та будівельні матеріали, значна частина яких ішла на експорт до Центральної Европи. У Тарнополі та Чорткові розвивалася легка промисловість та переробка продуктів сільського господарства. Перемишль, завдяки близькості до чеських залізничних вузлів, став осередком металургії, де виготовляли деталі для автомобілів і сільськогосподарської техніки. Ця індустріалізація створила тисячі робочих місць і привабила до міст молодь із сіл, сприяючи урбанізації краю. 

 

Фінансова система Галичини у складі Західнославії отримала новий поштовх, спираючись на спадщину австрійських банківських інституцій. Такі банки, як "Wiener Bankverein" і "Creditanstalt", що діяли в Галичині ще за часів Австро-Угорщини, були реорганізовані та інтегровані у федеральну фінансову мережу. У 1921 році уряд Західнославії заснував «Západoslavský Národní Bank» (Західнослов’янський національний банк) із центральним офісом у Празі та регіональним представництвом у Львові. Цей банк став ключовим гравцем у кредитуванні індустріальних проєктів, надаючи пільгові позики на модернізацію заводів і закупівлю обладнання. Розвивалися і менші, не державні банки, діяльність яких зосереджувалася передусім на роботі із невеликими підприємствами, підприємцями та фермерами. 

 

Паралельно з банками активно розвивалися кредитні спілки, які стали основою економічної самодостатності селян і дрібних підприємців. У 1920-х роках у Галичині виникли сотні кооперативів, таких як «Галицька Народна Каса» у Львові, «Селянська Спілка» у Станіславові та «Народна Спілка» у Тарнополі, які пропонували низьковідсоткові кредити для розвитку малого бізнесу й сільського господарства, але ставили чіткі вимоги до позичальників. Ці спілки фінансували закупівлю сучасних плугів і сівалок, підтримували створення місцевих молочарень і пекарень. До 1930 року кредитні спілки об’єдналися в мережу під егідою федерального уряду, що дозволило Галичині уникнути економічних потрясінь Великої депресії, на відміну, наприклад, від сусідньої Польщі. 

 

Земельна реформа стала одним із наріжних каменів економічної політики Західнославії в Галичині. У 1922 році уряд Т. Масарика ухвалив «Закон про аграрну справедливість», який передбачав викуп маєтків великих землевласників за державні кошти з подальшим розподілом землі між селянами (на виплату без відсотків). У Галичині цей процес був особливо інтенсивним: тисячі гектарів землі передали малоземельним селянам і ветеранам Галицької армії. Кожна сім’я отримувала в середньому декілька гектарів, а також доступ до державних субсидій на насіння та техніку. Ця реформа не лише підвищила продуктивність сільського господарства, а й зміцнила підтримку федерації серед галицького селянства. До кінця 1920-х років Галичина стала одним із головних постачальників зерна, бараболі та молочних продуктів на внутрішній ринок Західнославії, а надлишки експортувалися до Німеччини та Австрії та інших країн. 

 

Транспортна мережа Галичини зазнала значного розвитку, щоб забезпечити економічну інтеграцію з Чехією та Словаччиною. У 1923 році розпочалося будівництво нових автомобільних доріг, які з’єднали Львів із Перемишлем, Тарнополем, Ужгородом, Станіславів та Тарнопіль із Чернівцями, а також Дрогобич із транспортними вузлами в Чехії — всі великі міста отримали задовільне сполучення між собою. Ці дороги, прокладені за чеськими стандартами, мали асфальтове покриття й дозволяли швидке транспортування нафти, зерна та промислових товарів. Через чи не кожен карпатський перевал було побудовано нову дорогу, що не тільки сприяло зростанню економічних зв’язків між частинами федерації, а й було стратегічно важливим для війська. До 1935 року загальна протяжність нових автошляхів у Галичині досягла 1200 кілометрів, що суттєво пожвавило торгівлю. 

 

Залізнична інфраструктура також була модернізована. У 1920-х роках Західнославія інвестувала в електрифікацію ключових ліній, таких як Тарнопіль-Львів–Перемишль–Кошиці, використовуючи технології чеської компанії ČKD. Нові поїзди, оснащені вагонами з заводів у Пльзені, скоротили час у дорозі між Прагою та Львовом із 20 до 12 годин (або і менше, якщо це були нічні чи товарні потяги). У 1930 році було відкрито оновлені залізничні мости через Дністер поблизу Заліщиків та в Галичі, які стали символами інженерних досягнень федерації та полегшили сполучення півночі Галичини з краями на південь від Дністра. Ці транспортні проєкти не лише сприяли економічному зростанню, а й зміцнили зв’язки між регіонами Західнославії. 

 

Економічний розвиток Галичини супроводжувався пожвавленням торгівлі та підприємництва. У містах, таких як Львів, Тарнополь, Станіславів, Перемишль, Чернівці, Дрогобич, Коломия, Чортків та інших, з’явилися кооперативні ринки, де селяни продавали свою продукцію без посередників, що підвищило їхні доходи. У 1926 році уряд запровадив програму "Малий бізнес Західнославії", яка підтримувала створення ремісничих майстерень – від шевських і кравецьких до ювелірних. Водночас у Дрогобичі та Бориславі виникли профспілки нафтовиків, які домагалися кращих умов праці й вищих зарплат, що змусило уряд федерації під кінець 1920х років вдосконалити трудове законодавство. 

 

Культурно-економічний зв’язок із Чехією та Словаччиною також відігравав значну роль: чеські архітектори проектували нові фабрики й адміністративні будівлі в Галичині, викладали архітектуру в місцевому університеті, а словацькі фермери ділилися досвідом вирощування винограду, що призвело до розвитку невеликих виноробень у передгір’ях Карпат та в долині Дністра. До 1938 року Галичина стала не лише "нафтовим серцем" Західнославії, а й регіоном із розвиненим аграрно-промисловим комплексом, що забезпечував стабільність федерації в умовах наростаючої світової кризи. 

 

Стрімкий розвиток спіткав туристичну сферу Галичини. Багатство замків та палаців, а також тепла долина Дністра приваблювали як внутрішніх туристів, так і мандрівників з інших країв. Тепле майже середземноморське підсоння сприяло виникненню кількох курортів, найбільшими з яких були в Галичі, Заліщиках, Горошовій, Мельниці. У Карпатах будувалася система притулків, яка увійшла до загальної системи від гір в Чехії, Словаччини, і аж до кордону з Румунією. Найбільшими карпатськими туристичними містами стали Жєб’є, Ворохта, Ясіня, Рахів та їхні присілки. Збільшення туристичної привабливості краю, а також розвиток транспортної галузі позитивно впливали на традиційну культуру, підвищували рівень зайнятості населення, убезпечувало села від відтоку молоді. 

 

У сфері шкільництва відбувся перехід на латинську графіку. Перехід на латинське письмо, хоч і не був різким, але в Галичині став символом розриву з східним впливом. Уряд фінансував видання газет та літературних альманахів, де галицькі письменники адаптували свої твори до латинки. Радіо Праги та Львова транслювало програми про спільну історію чехів, словаків і галичан, підкреслюючи спадщину Великої Моравії як однієї з перших, і, основне, спільних держав, розповідаючи про спільну колиску західних слов’ян в Галичині та про Велику Хорватію — протодержавне утворення, нащадки якого формували нові держави в Центральній Европі та на Балканах. У школах запровадили курс, який популяризував ідею єдності основних західнослов'янських народів.

 

Професор філолоґії С. Смаль-Стоцький, а разом з ним молоді дослідники Б.-В. Явір та Ю. Чибрас висунули та обґрунтували теорію двох гілок давньої слов'янської мови, у варіантах якої мовилося, що галицькі говори, маючи риси центральнослов’янськості, належать до західнослов'янського спадку загалом та до так званої чесько-словацької групи слов’янських мов зокрема. Інтелігенція і, насамперед, письменники стали попереду відновлення ширшого вживання галицизмів у своїх творах, філологи уклали словники і розробили мовні засади існування забутої галицької мови. Було здійснено перехід галичан на рідну мову (і латинське письмо для її запису), що наблизило галичан до західнослов’янських мовних, історичних та генетичних родичів і сприяло відродженню рідної етнічності. 1, 4, 8

 

В історичному дискурсі появилося все більше досліджень про спільні періоди історії, зокрема час етногенезу слов’ян (саме землі між Карпатами та Медоборами були заселені славенами), входження Галичини та частини Волині до Великоморавської держави, Чеської держави Пжемисловичів, а також Великої Хорватії. Галичани також зверталися до історії свого незалежного князівства часів князів Ростиславичів, коли про Галицьку державу говорили як про рівню таким великим країнам, як Польське королівство, Русь та навіть Візантія.  4

 

Кінець мирних років та приготування до нової війни

 

Початок 1930х років приніс до Европи економічну кризу із ЗДА. Особливо постраждала Німеччина, до влади в якій на тлі росту реваншистських поглядів, прийшли націонал-соціалісти. Їхня риторика про «життєвий простір на сході» заставила замислитися уряди чи не всіх сусідів. Частина політиків сусідніх держав не воліли помічати загрози, вважаючи таку риторику надто популістичною та зверненою до внутрішнього слухача, або ж просто не хотіли напружених стосунків із одним з найбільших торгових партнерів. Зміни на політичній арені Німеччини сприяли змінам і в сусідів Західнославії, наприклад, у Польщі та Угорщині. Їхні політики все частіше почали говорити про перегляд повоєнних договорів та навіть зміну кордонів на «більш справедливі». В уряді Західнославії почали точитися суперечки з приводу міжнародних питань. Якщо крайове керівництво Чехії було більш м’яким і розраховувало на міжнародну підтримку, то керівники Словаччини та, особливо, Галичини, вирішили діяти на випередження і готувати свої краї для ймовірних воєнних дій. Було враховано помилки попередніх років, військові корпуси готували кілька ліній оборони. 

 

Роки спокійного життя закінчилися в 1938 році, коли після окупації Австрії, об'єктом зазіхання Німеччини, Угорщини та Польщі стала Західнославія. Паралізоване раптовим німецьким тиском і пізнішим наступом та інфантильністю західних союзників, які пусто запевняли у безумовній підтримці (уряд Західнославії посилав до Лондона і Парижа делегації з проханням про військову допомогу, але отримав відмови), чеське керівництво дуже швидко втратило Судети. В той же час, словаки та галичани були категорично не згодні з перспективою перетворення в «Верхню Угорщину» і «Малу Польщу» відповідно. 

 

Після втрати Судет у 1938 році Західнославія готувалася до найгіршого. Словацький і Галицький корпуси зміцнювали укріплення вздовж кордонів, будуючи так звану «Карпатську лінію», натхненну французькою лінією Мажино. Також представники крайових урядів дуже швидко встановили контакти з А. Розенберґом, відповідальним представником Третього Райху, намагаючись вибити найбільш вигідне для себе становище в очах німецької потуги. І для зміцнення своїх міжнародних позицій, Словацький і Галицький Корпуси почали війну з угорцями і поляками. Словаки з галичанами розраховували взяти противника змором - і це вийшло. Угорців вдалося зупинити на етнічному кордоні, що стало можливо завдяки тому, що словаки та галичани перетворили міста Кошиці, Ужгород, Мукачево і Виноградово в справжні фортеці. Угорці погодилися на кордон по етнічній лінії, що дозволило спрямувати всі сили на польський фронт. Поляків ж вдалося тримати на лінії Прикарпаття та Наддністров’я, де попередньо були створені укріплені споруди та міста-фортеці. Вони стали опорними пунктами Галицького Корпусу, з яких було зручно проводити спустошливі партизанські рейди на територію, окуповану ворогом. Груба тактика поляків на окупованій частині Галичини викликала хвилю протестів, які були підсилені партизанською діяльністю. Галицькі партизани під проводом таких діячів, як Іван Климів, організовували нічні напади на польські склади в захоплених Перемишлі, Ряшеві і Раві та диверсії на залізницях, що значно сповільнило польський наступ. Маючи відносний спокій на сході федерації, чеські війська змогли убезпечити Прагу від капітуляції перед німцями. Ця наполегливість зберегла Західнославію навіть у найтемніші часи.1

 

Якби Західнославія зазнала поразки чи розпалася в 1938 році, Галичина, швидше за все, потрапила б під польську окупацію, тоді як Словаччина стала б маріонетковою державою Угорщини. Цей сценарій послабив би західнослов’янську єдність і сприяв би німецькій експансії. Але те, що здавалося неминучим, вдалося відвернути хоча би на якийсь час. Світовий порядок тріщав по швах, що зачепило цілий центральноевропейський регіон. Західнославія, хоч і зменшилася у території, але, завдяки мобілізації чеських, словацьких та галицьких корпусів, збереглася як держава і готувалася до стримування супротивників. Румунія та Угорщина, підсилені Німеччиною, готувалися до нападу на своїх сусідів. В Республіці Польській наростала криза, якою вирішили скористатися комуністична Росія та націонал-соціалістична Німеччина. В Европу приходила нова епоха, але не всі були до неї готові.. 1

 

мапа Західнославії на початок 2 Світової Війни від товариства Re Publica

 

Таким чином, рішення проводу Галицької держави про об’єднання із Чеською в Західнославію виявилося результативним прагматичним кроком, який дозволив у міжвоєнний період зберегти державність, розвинути молоді державні інституції, підняти рівень освіти та культури, провести індустріалізацію краю та, особливо, покращити показники виробітку продукції сільського господарства внаслідок суттєвого збільшення внутрішнього ринку. Від об’єднання виграли всі його члени, адже Чехія отримала доступ до передусім відносно недорогих природних ресурсів та продукції сільського господарства, а Галичина — до технологій західного зразка, що дозволило їй провести індустріалізацію та за її рівнем майже досягти своїх західних союзників по спілці. На початок Другої світової війни Західнославія мала високі показники економічного росту та, відповідно, приросту населення, обігравши за багатьма параметрами й суттєво більших своїх сусідів. Це створювало сильні передумови для ефективного військового опору загарбникам. 

 

* * *

Примітки:

* Галичани справді розірвали злуку з УНР, але це сталося набагато пізніше, ніж могло би бути — в грудні 1919 року.

** Підготовчі угоди між Галицькою Державою та Чехословацькою Республікою справді вже були підписані і галичанам залишалося лише зважитися самим на остаточну злуку та переконати ту частину чеського уряду, яка чомусь цофала (на жаль, галицька переговірна делегація розбилася у авіатрощі в горах Чехії).

*** Чортківська офензива справді відбулася, тривала 7-28 червня 1919 року, була блискавичною та героїчною, але захлинулася через брак зброї та амуніції в Галицькій армії (зброї наданої тодішніми союзниками, не вистачило для досягнення основної мети). 

**** Галицько-чеська тісна співпраця справді мала місце за часів Австро-Угорщини. 

Джерела:

1. Владислав Борода. Друга частина з альтернативного міжвоєнного періоду: Історія Західнославії. https://vk.com/wall-36731390_2140

2. Кірсенко Μ. Β. ЗУНР І ПОЛІТИКА ЧЕХОСЛОВАЧЧИНИ. http://history.ukma.edu.ua/docs/journals/naukovi-zapysky/52/kirsenko.pdf

3. Геополітичний простір ЗУНР та її зовнішньополітичні орієнтири. http://bo0k.net/index.php?p=achapter&bid=6755&chapter=1

4. Ю.Повала, Б.Явір. Галицько-волинсько-чеські мовні паралелі в творах 16-19 столітть. http://borys-javir.dreamwidth.org/194960.html

5. Чехія і справа Галицької державности. // Галичина і нові держави Европи. Львів-Відень, 1921. Видання "Українського прапору", 32 с. 

6. Югославія і справа Галицької державности. // Галичина і нові держави Европи. Львів-Відень, 1921. Видання "Українського прапору", 32 с.

7. Семен Шевчук. Пора сказати правду про наші визвольні змагання добитися волі для Галицької Землі. http://zbruc.eu/node/12666

8. Валентин СТЕЦЮК. Скільки гілок у слов’янства. http://zbruc.eu/node/14621

9. Злука – «прочитання» друге https://zaxid.net/zluka__prochitannya_druge_n1124663

10. Сергій Рудюк. Нафта як один із найсмачніших кормів для одно- і двоголових європернатих. https://bintel.com.ua/uk/article/rudjuk-nafta/

WESTERN SLAVIA. ALTERNATIVE HISTORY OF THE INTERWAR PERIOD.

WESTSLAVIA. AN ALTERNATIVE HISTORY OF THE INTERWAR PERIOD.

© Borys Yavir Iskra, based on real facts and the concept by Vladyslav Boroda, 2017–2025.

 

There exists a popular scientific concept suggesting that there are many universes, and they could be alternative realities existing in parallel. Events at key historical junctures are shared or nearly identical, but between these points, they may unfold in directions different from those we know. These key points are unavoidable, similar or even identical across all universes, yet what happens between them can vary dramatically across different realities, often astonishingly so. The story described here likely occurred in some other reality. You may like it or not, but the familiar course of events once created the conditions for an alternative development of national liberation processes that took place in Central Europe after the collapse of Austria-Hungary. What might this alternative interwar period—between the First and Second World Wars—have looked like for Galicia in particular and its neighbors in general?

 

Historical Circumstances of the Early 20th Century as Preconditions for the Alliance of Three West Slavic States

 

In early November 1918, Austria-Hungary began to disintegrate. New states emerged on its territories, including the Austrian Republic, Hungary, Czechoslovakia, Poland, and the West Ukrainian People’s Republic (WUPR, or the Galician State). Some lands were absorbed by neighboring countries, while others became contested. For instance, the young Galician State, spanning 70,000 km², was hardly distinguishable from other mid-sized continental states like Austria, Hungary, or Greece, and with a population of 6.2 million, it surpassed Sweden, Norway, Finland, the Netherlands, and Denmark. However, this did not last long: within a month, nearly half its territory was occupied by Poland and Romania, and by year’s end, Hungary joined in.³⁷

 

With the collapse of Austria-Hungary, the Czechoslovak government and the government of the Galician State established contacts and trade agreements. Galicians supplied the Czechs with much-needed oil, while the Czechs, in turn, provided ammunition, which the Galicians desperately required for their war with Poland. Amid constant warfare, the Galicians demonstrated remarkable diplomatic activity—engaging with Kyiv, Prague, Budapest, Vienna, Berlin, and even distant Western partners through diplomatic-consular relations. Among the first opened representations were those in Kyiv (operating until January 22, 1919) and Prague (headed by S. Smal-Stocki from December 18, 1918), as well as in Vienna (M. Vasyľko, later V. Singalevych and O. Kolessa) and Budapest.¹³

 

Believing it would be difficult to build a new state alone—especially during the war with Poland—and influenced by years of propaganda about the “unity of Galician and Dnieper Ukrainians,” part of the Galician government decided to unite the WUPR (Galician State) with the Ukrainian People’s Republic (UPR). On January 22, a delegation from the WUPR, together with UPR representatives, proclaimed the Act of Union of the two states under autonomous terms. However, some members of the Galician State’s government opposed this step, pursuing negotiations with Czechoslovakia instead. Moreover, Ukrainian leaders offered no guarantees of assistance to the Galicians, and the union brought no tangible benefits to them. Longin Cehelsky (one of the architects of the WUPR, its interior minister, and later deputy foreign minister of the UPR) wrote of the UPR’s founders (Ukrainian socialists, including V. Vynnychenko and S. Petliura): “They knew only how to incite the poorer peasantry and throw around demagogic slogans... These were doctrinaires floating in the air, devoid of any sense of reality. And that’s the most dangerous type of person in any nation.” For Cehelsky, a Galician well-versed in European politics and the situation in Kyiv, uniting Galicia with Ukraine was too risky: “To unite Galicia, more or less orderly and organized, with such a Ukraine—nationally unconscious, anarchic, and Bolshevized—we considered an extreme risk, a ‘leap into the dark.’ It would mean throwing all our national achievements of an entire century, nurtured under the wing of the Austrian Empire, into the mad whirlpool of social revolution, at the mercy of Bolsheviks and equally mad Ukrainian warlords.” As it later turned out, the Ukrainians were conducting separate negotiations with Poland.²⁹

 

Negotiations with Czechoslovakia proved far more beneficial to Galicia—the Czechs agreed to divert some Polish forces away. On January 23, 1919, the Czechs attempted to seize Teschen (Cieszyn), meeting Polish resistance. Warsaw accused the Czechs of repression, but Entente leaders, unwilling to see discord among their partners, heard both sides and tasked a commission on Polish affairs, led by Frenchman J. Noulens, with resolving the Polish-Czech conflict. Meanwhile, fierce battles raged in Galicia, diverting Polish armed forces and thwarting the successful execution of General T. Rozwadowski’s operational plans near Sambir. The Galician State managed to coordinate joint actions with the Czechoslovaks against the Poles, who also had their own territorial claims. The Galician Army’s resistance to Polish advances encouraged the Czechs to remain steadfast in their struggle. Military cooperation provided an additional reason for an alliance.¹²⁹

 

Three months of fighting yielded no decisive victory. The Galicians launched the February Vovchukhiv operation, nearly recapturing Lviv from the Poles. As a result, Polish officials in Paris and at home began leaning toward an immediate delineation with the Galicians, even if it meant relinquishing Lviv or the entire Boryslav oil basin. However, Entente representatives demanded a halt to the offensive, and the mission of French General J. Barthélemy during negotiations in Khodoriv in February 1919 proposed a demarcation line along the Western Bug, granting the Poles Lviv and the entire Drohobych-Boryslav oil basin. Some Poles, led by J. Piłsudski, agreed to this, but the leader of the Polish National Democrats, R. Dmowski, categorically denied the possibility of a Galician State’s existence. Ukrainian leader S. Petliura, present at the Khodoriv talks, did not strongly oppose the Poles. Naturally, WUPR leaders Y. Petrushevych and S. Holubovych were displeased. The Khodoriv negotiations became a turning point, after which the Galician leadership almost definitively recognized the recklessness and treachery of the Ukrainians under S. Petliura and began closer cooperation with the Czechs. Cehelsky recalled that Galician leaders “looked with genuine sorrow at what was happening in Ukraine and constantly feared a coup there... Galician politicians had reason to believe that any coup in Kyiv would end with Ukraine’s occupation by the Bolsheviks. They unanimously considered the Dnieper Ukrainian socialists incapable of governing a state.”²³⁹

 

The cessation of hostilities and negotiations favored the Poles, who received reinforcements from the French and launched a counteroffensive. During the spring offensive of 1919 by Haller’s army in Galicia, Galician leaders began considering plans for a possible federation or confederation with Czechoslovakia. Negotiations were held in Paris with Foreign Minister E. Beneš. On April 11, 1919, an agreement was signed between the Czechoslovak Republic and the Galician State, with hopes for fruitful cooperation. Anticipating thousands of oil tankers from Subcarpathia at below-market prices, the Czechs committed to supplying the Galician Army with weapons and equipment, as well as large shipments of coal, sugar, and textiles. Official representatives had been dispatched as early as January, and military repatriation missions of Czechoslovakia began operating in Stanislaviv and Sambir, led actively by Consul D. Pollak.²³

 

The Polish occupation of Galicia persisted, largely thanks to France’s diplomatic and military support. The fate of the war seemed decided by the 110,000-strong Polish army under General Haller, formed, armed, equipped, and trained in France (it fought under French officers and generals—veterans of World War I). Over a thousand French military advisors assisted Poland’s Ministry of Defense and General Staff. At France’s behest, the Romanian army also acted against the Galician State, seizing Pokuttia along with the Galician Army’s weapon and ammunition depots. France also secured Poland’s victory in the diplomatic arena at the Paris Peace Conference, driven primarily by its desire to control Galician oil. The Ukrainian People’s Republic government indirectly supported Poland.¹¹⁰

 

Meanwhile, petitions from A. Beskyd and other Rusyn activists flowed to Prague, requesting the annexation not only of northeastern counties of the former Hungarian Kingdom but also Lemkivshchyna to Czechoslovakia, condemning the “separatism of Ukrainian politicians.” The authors demanded that Czechoslovak troops protect Subcarpathia and its mineral resources from the threat of Polish genocide. The Viennese press wrote that “Galicia’s independence would be the first step toward curing Poland of its megalomania” and “Czechoslovakia’s only reliable window to all of Eastern Europe and adjacent Asia is an independent Galicia.” The Polish occupation was condemned by the Zionist Party, which advocated for a neutral status for Eastern Galicia under League of Nations control—a stance supported by L. Namier, an advisor to the British Foreign Office raised in Koshylyvtsi near Zalishchyky. The diaspora in Canada launched a campaign to defend the Galician State, holding numerous protest rallies led by the Horozhansky Committee in response to Polish aggression, alongside a movement to send combat-ready Galicians back to Galicia. Widespread advocacy for the Galician cause in the United States and Canada was bolstered by protest campaigns involving thousands of emigrants, with resolutions sent to government bodies, the Paris Peace Conference, and the newly formed League of Nations. During this period, the Galician government’s foreign policy aimed to restore and strengthen an independent Galician State, dubbed the “Switzerland of the East,” free of ties to the UPR, whose leadership had forged a military-political alliance with Poland. On May 25, 1919, a Galician delegation was received in Paris by W. Wilson, D. Lloyd George, and G. Clemenceau, who urged them to focus on fighting the Bolsheviks, while M. Lozynsky and his colleagues pleaded for an end to Polish aggression.¹²³⁵⁶¹⁰

 

The Alliance of Three West Slavic States—an Alternative Path of History

 

If relations between Czechoslovakia and the Galician State were merely friendly in 1918, everything changed when Petliura signed an alliance with Poland in 1919, ceding Galicia (then an autonomous part of the UPR) to the Poles. The Galician State government categorically rejected the peace treaty between S. Petliura and J. Piłsudski, viewing it as a betrayal by socialist parties “ready to trade their brothers.” In response, the Galicians severed the union with the Directory and redirected their efforts toward establishing ties with the Czechoslovak Republic.* On June 5, 1919, Y. Petrushevych and T. Masaryk signed an agreement to unite the Galician State and Czechoslovakia on federal terms into Westslavia,** entrusting their governments with preparing and implementing the union. The foundation of this future alliance was the close cooperation between Czech awakeners and Galician intelligentsia in the late 19th century. Czech and Galician factions worked together in the Austro-Hungarian parliament, enabling Galician Rusyns to secure key administrative positions despite Polish opposition.****¹

 

The primary task was military cooperation. As Czechoslovak troops were deployed to Galicia, negotiations were held with neighbors to avoid open confrontation. For example, ethnic Hungarian lands were ceded to Hungary, which in return withdrew its forces from Subcarpathia and parts of Slovakia and guaranteed neutrality. A similar agreement was reached with Romania, ceding ethnic Romanian lands of Bukovina nearly up to Chernivtsi. This secured the southern front, allowing additional units to be redeployed against Poland.

 

Soon, Subcarpathian oil fields were reliably protected, creating a foothold for a broad counteroffensive—the Chortkiv Offensive began on June 7, 1919.*** Enabled by Czech, Moravian, and Slovak support, along with arms supplies from Czechoslovakia and the USA, it entered 20th-century history as one of the swiftest and most effective military operations. The Galician Army, backed by Czechs, conducted a rapid and daring raid through Polish-occupied Galicia, reaching Lviv’s outskirts. Czechoslovak LT vz. 35 light tanks from Škoda factories, alongside Galician cavalry and mechanized units under Oleksandr Hrekov’s command, broke through Polish fortifications along the Zbruch, forcing the retreat of a well-armed, French-reinforced Polish army of over 100,000. Local partisans, familiar with the terrain, conducted sabotage in the enemy’s rear, destroying railways and ammunition depots. This synergy allowed Westslavia’s joint forces to reach Lviv’s outskirts in days, compelling Polish command to retreat hastily. Despite renewed Entente calls for negotiations, by late 1919–early 1920, Czechoslovak-Galician forces expelled the Poles from all disputed territories in Czechia, Slovakia, and Galicia, firmly establishing the future state’s borders.¹⁷

 

The creation of Westslavia elicited mixed reactions from major powers. Britain saw the new federation as a potential ally against German expansion, while France hesitated, fearing a disruption of Central Europe’s power balance. Poland, perceiving a threat, tried to convince great powers in Paris of the alliance’s “temporary” nature but failed. Despite Polish protests claiming Galicia as “eternally Polish lands” for the new Rzeczpospolita, the Czechoslovak-Galician side held military superiority, forcing Poland to abandon its claims. With support from some powers at the Paris Conference, Western governments were persuaded of Westslavia’s non-communist nature—partly due to its success in holding back Soviet forces on the eastern border. In exchange for international guarantees and recognition, the new state agreed to supply oil and petroleum products to Western Europe at below-market rates for five years, retaining processing rights and avoiding the fate of a raw material appendage. The Paris Peace Conference set borders encompassing Bohemia, Moravia, Czech Silesia, Slovakia, Subcarpathia, Northern Bukovina, and Galicia within Westslavia.¹

 

Initially, Westslavia faced internal unrest. In Galicia, a Kyiv-oriented intelligentsia segment (“political Ukrainians”) pushed for renewed ties with the UPR (despite its imminent collapse), while pro-Polish circles favored closer relations with Poland. However, Y. Petrushevych’s government decisively suppressed these sentiments, emphasizing a new West Slavic Galician identity. In Czechia, anti-union sentiments also arose but quickly dissipated as economic growth, fueled by affordable Galician resources, took hold.

 

Westslavia was a federal state comprising three equal entities: Czechia, Slovakia, and Galicia. Within Czechia, Bohemia and Moravia were distinct entities; within Galicia—Subcarpathia, Galicia proper, and Bukovina. Per the Westslavian Constitution, each region had its parliament and government, united by a common president and coordination council. Tomáš Masaryk became the first federal president. Westslavia guaranteed national rights but banned communist parties and extremist organizations, including, in Galicia, reactionary Ukrainian groups seen as agents of a hostile state (oddly supported by communist Russia). Consequently, in the early 1920s, politically unstable Germans left the Sudetenland, Poles left Czech Silesia and Galicia, and Ukrainians left Galicia, preventing major ethnic conflicts and ensuring state stability. Thanks to a harmonious federation where each entity thrived in balance, Westslavia became a state of “national peace.”¹

 

In the years following the war, peace treaties were signed with neighbors. Poland resisted, viewing Galicia and Czech Silesia as its own, but military disadvantage, an ongoing war with the Ukrainian SSR, and pressure from Western allies forced compliance. Agreements with Romania and Hungary, reached during wartime, were reaffirmed. A deal with the USSR was secured on the condition of denying refuge or support to UPR leaders—aligning with the Galician State’s official stance. Austria posed no issues for a treaty, while Germany’s agreement hinged on German capital access to the Sudetenland. Though each side deemed the treaties unfair, they offered a rare chance to maintain fragile peace in Central Europe.

 

Militarized formations were rapidly established. By the early 1930s, Westslavia created several tank regiments and motorized army units, making the Westslavian Army (WA) one of Europe’s strongest—nearly on par with communist Russia, Germany, and the New Rzeczpospolita (NRP). Comprising three national corps—Czech, Slovak, and Galician—it effectively operated as three independent yet well-coordinated armies, providing exceptional maneuverability and autonomy to Westslavian units.¹

 

Initially, military industry concentrated in Czechia. However, after the global financial crisis and the rise of National Socialists in Germany with their “living space in the East” rhetoric, alongside skirmishes with Soviet border guards on the Zbruch while rescuing refugees, key military production was decentralized. Each region was equipped to produce essential weaponry, ensuring resilience even if others were blockaded or occupied.

 

From 1920 to 1938, Westslavia’s economy showed steady GDP and industrial growth due to regional synergy. Galician oil, processed at modern plants in Drohobych and Brno, became an export mainstay, while Czech and Galician engineering supplied tractors and automobiles. Masaryk’s government introduced universal secondary education in three official languages—Czech, Slovak, and Galician—fostering cultural unity. A land reform in Galicia transferred some magnate estates to peasants, reducing social tensions and bolstering federal support among the common people.

 

After Westslavia’s formation in 1919, Galicia emerged not only as a strategic military foothold but also as an economic hub, complementing Czech industrial might and Slovak agrarian potential. The union of three West Slavic states created unique conditions for rapid industrialization, financial modernization, land reform, and infrastructure development, ensuring Galicia’s steady growth throughout the interwar period.

 

Galicia’s industrialization leveraged its natural resources, particularly the Drohobych-Boryslav oil basin, Westslavia’s “black gold.” In Drohobych and Boryslav, Czech engineers and Škoda technology modernized old Austrian refineries and built new facilities for gasoline, kerosene, and lubricants. By 1925, these plants met federal needs and exported to France and Britain under Paris Conference preferential terms, with further growth after 1925 when market prices applied universally.

 

Lviv, Galicia’s cultural and administrative capital since Austrian times, became a hub for light and engineering industries. Textile factories emerged, using imported cotton and initially Czech equipment, alongside plants producing radios and appliances based on Brno technologies. In Stanislaviv and Kolomyia, woodworking plants processed Carpathian timber into furniture and construction materials, much of it exported to Central Europe. Ternopil and Chortkiv developed light industry and agricultural processing, while Przemyśl, near Czech rail hubs, became a metallurgy center producing parts for vehicles and farm machinery. This industrialization created thousands of jobs, drawing rural youth to cities and spurring urbanization.

 

Galicia’s financial system gained momentum, building on Austrian banking legacies. Institutions like "Wiener Bankverein" and "Creditanstalt" were reorganized into the federal network. In 1921, Westslavia established the “Západoslavský Národní Bank” (Westslavian National Bank) with headquarters in Prague and a regional office in Lviv, key to funding industrial projects with low-interest loans for factory upgrades and equipment purchases. Smaller private banks also thrived, focusing on small businesses, entrepreneurs, and farmers.

 

Alongside banks, credit unions flourished, fostering economic self-sufficiency for peasants and small entrepreneurs. In the 1920s, hundreds of cooperatives emerged in Galicia, such as “Galician People’s Treasury” in Lviv, “Peasant Union” in Stanislaviv, and “People’s Union” in Ternopil, offering low-interest loans with strict borrower criteria. These funded modern plows and seeders, supporting local dairies and bakeries. By 1930, unified under federal oversight, they shielded Galicia from the Great Depression’s shocks, unlike Poland.

 

Land reform was a cornerstone of Westslavia’s economic policy in Galicia. In 1922, Masaryk’s government passed the “Agrarian Justice Act,” enabling the state to buy out large estates for redistribution to peasants (on interest-free terms). In Galicia, thousands of hectares were transferred to smallholders and Galician Army veterans, with families receiving several hectares each plus subsidies for seeds and equipment. This boosted agricultural productivity and strengthened federal support among Galician peasants. By the late 1920s, Galicia was a major supplier of grain, potatoes, and dairy to Westslavia’s internal market, with surpluses exported to Germany and Austria.

 

Galicia’s transport network expanded significantly to integrate with Czechia and Slovakia. In 1923, new roads linked Lviv with Przemyśl, Ternopil, Uzhhorod, Stanislaviv, and Ternopil with Chernivtsi, connecting all major cities. Built to Czech standards with asphalt surfaces, they facilitated swift transport of oil, grain, and goods. Roads over nearly every Carpathian pass enhanced economic ties and military strategy. By 1935, Galicia boasted 1,200 km of new highways, invigorating trade.

 

Rail infrastructure was also modernized. In the 1920s, Westslavia electrified key lines like Ternopil-Lviv-Przemyśl-Košice using ČKD technology. New trains with Plzeň-made cars cut Prague-Lviv travel from 20 to 12 hours (or less for night or freight trains). In 1930, upgraded Dnister bridges near Zalishchyky and Halych symbolized engineering prowess, easing north-south connections. These projects boosted economic growth and regional cohesion.

 

Galicia’s economic rise spurred trade and entrepreneurship. Cities like Lviv, Ternopil, Stanislaviv, Przemyśl, Chernivtsi, Drohobych, Kolomyia, and Chortkiv saw cooperative markets emerge, enabling farmers to sell directly and boost incomes. In 1926, the “Westslavia Small Business” program supported artisanal workshops—from shoemaking to jewelry. Oil workers’ unions in Drohobych and Boryslav secured better conditions and wages, prompting labor law improvements by the late 1920s.

 

Cultural-economic ties with Czechia and Slovakia were vital: Czech architects designed Galician factories and taught at local universities, while Slovak farmers shared viticulture expertise, sparking small wineries in the Carpathian foothills and Dnister valley. By 1938, Galicia was Westslavia’s “oil heart” and a robust agro-industrial region, ensuring stability amid a looming global crisis.

 

Tourism in Galicia surged. Its castles, palaces, and warm Dnister valley attracted domestic and foreign visitors. A near-Mediterranean microclimate fostered resorts in Halych, Zalishchyky, Horoshova, and Melnytsia. The Carpathians saw a shelter network integrated with Czech and Slovak systems, extending to Romania’s border. Key tourist hubs included Zhebye, Vorokhta, Yasinia, Rakhiv, and their hamlets. Enhanced tourism and transport bolstered traditional culture, employment, and rural retention.

 

Education shifted to Latin script. Though gradual, this transition in Galicia symbolized a break from eastern influence. The government funded newspapers and almanacs adapting Galician works to Latin script. Prague and Lviv radio broadcast programs on Czech, Slovak, and Galician shared history, highlighting Great Moravia as a common early state and Galicia as a West Slavic cradle, alongside Great Croatia—a proto-state whose descendants shaped Central Europe and the Balkans. Schools introduced a course promoting West Slavic unity.

 

Philology professor S. Smal-Stocki, with young researchers B.-V. Yavir and Y. Chybras, proposed and substantiated a theory of two ancient Slavic language branches, suggesting Galician dialects—with central Slavic traits—belonged to the West Slavic heritage, specifically the Czech-Slovak group. Intelligentsia, especially writers, led the revival of Galicianisms, while philologists compiled dictionaries and linguistic principles for the forgotten Galician language. Transitioning to the native tongue (recorded in Latin script) brought Galicians closer to their West Slavic linguistic, historical, and genetic kin, reviving their ethnic identity.¹⁴⁸

 

Historical discourse increasingly explored shared periods, notably Slavic ethnogenesis (lands between the Carpathians and Medobory were Slavic-settled), Galicia and parts of Volhynia’s inclusion in Great Moravia, the Přemyslid Czech state, and Great Croatia. Galicians also invoked their independent principality under the Rostyslavych dynasty, when their state rivaled Poland, Rus’, and Byzantium.⁴

 

The End of Peaceful Years and Preparations for a New War

 

The early 1930s brought an economic crisis from the USA to Europe, hitting Germany hardest and ushering in National Socialists amid revanchist fervor. Their “living space in the East” rhetoric alarmed neighbors, though some politicians dismissed it as populist or avoided tensions with a key trade partner. Germany’s political shift influenced Westslavia’s neighbors, like Poland and Hungary, where leaders increasingly called for revising postwar treaties and “fairer” borders. Westslavia’s government debated international issues: Czech leadership favored a softer stance and international support, while Slovak and especially Galician leaders acted preemptively, preparing for potential conflict. Past mistakes informed multi-layered defenses for military corps.

 

Peace ended in 1938 when, after Austria’s annexation, Germany, Hungary, and Poland targeted Westslavia. Paralyzed by sudden German pressure and later assault, and by Western allies’ empty assurances (delegations to London and Paris seeking aid were rebuffed), Czech leadership swiftly lost the Sudetenland. Slovaks and Galicians, however, rejected becoming “Upper Hungary” or “Little Poland.”

 

Post-Sudeten loss, Westslavia braced for the worst. Slovak and Galician corps fortified borders, building the “Carpathian Line,” inspired by France’s Maginot Line. Regional leaders quickly contacted A. Rosenberg, a key Third Reich figure, seeking favorable terms. To bolster global standing, Slovak and Galician corps waged war against Hungary and Poland, aiming to exhaust them—and succeeding. Hungarians were halted at the ethnic border, with Košice, Uzhhorod, Mukachevo, and Vynohradiv turned into fortresses. Agreeing to an ethnic frontier, Hungary freed forces for the Polish front. Poles were held at Subcarpathia and the Dnister valley, where prebuilt fortifications and fortress-cities anchored the Galician Corps, enabling devastating partisan raids into enemy territory. Poland’s harsh tactics in occupied Galicia sparked protests, amplified by partisan efforts. Figures like Ivan Klymiv led night raids on Polish depots in occupied Przemyśl, Rzeszów, and Rava, and railway sabotage, slowing their advance. With relative eastern calm, Czech forces safeguarded Prague from German capitulation. This tenacity preserved Westslavia in its darkest hours.¹

 

Had Westslavia faltered or dissolved in 1938, Galicia would likely have fallen under Polish occupation, and Slovakia become a Hungarian puppet. This would have weakened West Slavic unity and aided German expansion. Yet, what seemed inevitable was delayed. The global order cracked, affecting Central Europe. Though territorially reduced, Westslavia endured through Czech, Slovak, and Galician mobilization, preparing to resist foes. Romania and Hungary, backed by Germany, readied attacks on neighbors. Poland faced a growing crisis, exploited by communist Russia and National Socialist Germany. A new era dawned in Europe, but not all were ready.¹

 

 

Map of Western Slavia at the outset of WWII, sourced from the Re Publica Society

Thus, the Galician leadership’s decision to unite with Czechia in Westslavia proved a pragmatic, effective step, preserving statehood in the interwar period, developing young institutions, raising education and cultural levels, industrializing the region, and significantly boosting agricultural output through an expanded internal market. All members benefited: Czechia gained access to relatively affordable resources and farm products, while Galicia acquired Western technologies, enabling industrialization and nearly matching its union partners. By World War II’s start, Westslavia boasted high economic and population growth, outpacing many larger neighbors, laying a strong foundation for effective military resistance against invaders.

 

Notes:

* The Galicians did break the union with the UPR, but much later than possible—in December 1919.

** Preliminary agreements between the Galician State and Czechoslovakia were indeed signed; the Galicians needed only to commit fully and convince hesitant Czech officials (tragically, their negotiating delegation perished in a plane crash in Czech mountains).

*** The Chortkiv Offensive occurred from June 7–28, 1919, swift and heroic but stalled due to insufficient arms and ammunition from allies, falling short of its main goal.

**** Close Galician-Czech cooperation indeed existed under Austria-Hungary.

Sources:

1. Vladyslav Boroda. Second Part of an Alternative Interwar Period: History of Westslavia. https://vk.com/wall-36731390_2140

2. M. V. Kirsenko. WUPR and Czechoslovakia’s Policy. http://history.ukma.edu.ua/docs/journals/naukovi-zapysky/52/kirsenko.pdf

3. Geopolitical Space of the WUPR and Its Foreign Policy Directions. http://bo0k.net/index.php?p=achapter&bid=6755&chapter=1

4. J. Povala, B. Yavir. Galician-Volhynian-Czech Linguistic Parallels in 16th–19th Century Works. http://borys-javir.dreamwidth.org/194960.html

5. Czechia and the Galician Statehood Issue. // Galicia and Europe’s New States. Lviv-Vienna, 1921. “Ukrainian Flag” Edition, 32 pp.

6. Yugoslavia and the Galician Statehood Issue. // Galicia and Europe’s New States. Lviv-Vienna, 1921. “Ukrainian Flag” Edition, 32 pp.

7. Semen Shevchuk. Time to Tell the Truth About Our Liberation Struggles for Galicia’s Freedom. http://zbruc.eu/node/12666

8. Valentyn Stetsiuk. How Many Branches Does Slavdom Have? http://zbruc.eu/node/14621

9. Union—Second Reading. https://zaxid.net/zluka__prochitannya_druge_n1124663

10. Serhiy Rudyuk. Oil as One of the Tastiest Feeds for Single- and Double-Headed Euro-Birds. https://bintel.com.ua/uk/article/rudjuk-nafta/

 

 

ZACHODNIOSŁAWIA. ALTERNATYWNA HISTORIA OKRESU MIĘDZYWOJENNEGO.

ZACHODNIOSŁAWIA. ALTERNATYWNA HISTORIA OKRESU MIĘDZYWOJENNEGO.

© Borys Jawir Iskra, na podstawie rzeczywistych faktów i koncepcji Władysława Borody, 2017–2025.

 

Istnieje popularnonaukowa koncepcja, według której istnieje wiele wszechświatów, które mogą być alternatywnymi rzeczywistościami współistniejącymi równolegle. Wydarzenia w kluczowych momentach historii są wspólne lub niemal identyczne, ale między tymi punktami mogą rozwijać się w kierunkach odmiennych od tych, które znamy. Tych kluczowych punktów nie da się ominąć; są one podobne lub nawet identyczne we wszystkich wszechświatach, lecz to, co dzieje się między nimi, może się diametralnie różnić, często zadziwiając. Opisana tu historia prawdopodobnie miała miejsce w jakiejś innej rzeczywistości. Może się podobać lub nie, ale znany nam bieg wydarzeń stworzył niegdyś warunki dla alternatywnego rozwoju procesów narodowo-wyzwoleńczych, które miały miejsce w Europie Środkowej po rozpadzie Austro-Węgier. Jak mógł wyglądać ten alternatywny okres międzywojenny – między I a II wojną światową – dla Galicji w szczególności i jej sąsiadów w ogóle?

 

Okoliczności historyczne początku XX wieku jako przesłanki sojuszu trzech zachodniosłowiańskich państw

 

Na początku listopada 1918 roku Austro-Węgry zaczęły się rozpadać. Na ich terytorium powstawały nowe państwa, w tym Republika Austrii, Węgry, Czechosłowacja, Polska oraz Zachodnioukraińska Republika Ludowa (ZURL, czyli Państwo Galicyjskie). Niektóre ziemie zostały przyłączone do sąsiednich krajów, inne stały się sporne. Na przykład młode Państwo Galicyjskie, zajmujące 70 tys. km², niemal nie różniło się od innych średnich państw kontynentu – Austrii, Węgier czy Grecji – a pod względem ludności – 6,2 mln osób – wyprzedzało Szwecję, Norwegię, Finlandię, Holandię i Danię. Jednakże taki stan nie trwał długo: w ciągu miesiąca niemal połowę jego terytorium zajęły Polska i Rumunia, a pod koniec roku dołączyły Węgry.³⁷

 

Wraz z rozpadem Austro-Węgier rząd czechosłowacki i rząd Państwa Galicyjskiego nawiązały kontakty oraz umowy handlowe. Galicjanie dostarczali Czechom potrzebną ropę, a ci z kolei zaopatrywali Galicjan w amunicję, której ci desperacko potrzebowali do wojny z Polską. W warunkach ciągłej wojny Galicjanie wykazali się znaczną aktywnością dyplomatyczną – z Kijowem, Pragą, Budapesztem, Wiedniem, Berlinem, a także z odległymi zachodnimi partnerami w ramach stosunków dyplomatyczno-konsularnych. Jednymi z pierwszych otwartych przedstawicielstw były te w Kijowie (działało do 22 stycznia 1919 r.) i w Pradze (od 18 grudnia 1918 r., na czele stał S. Smal-Stocki), a także w Wiedniu (M. Wasyłko, później W. Singalewicz i O. Kolessa) oraz Budapeszcie.¹³

 

Wierząc, że samodzielne budowanie nowego państwa będzie trudne – zwłaszcza w warunkach wojny z Polakami – oraz pod wpływem wieloletniej propagandy o „jedności Galicjan i Ukraińców znad Dniepru”, część rządu galicyjskiego zdecydowała się połączyć ZURL (Państwo Galicyjskie) z Ukraińską Republiką Ludową (URL). 22 stycznia delegacja ZURL wspólnie z przedstawicielami URL ogłosiła zjednoczenie obu państw na zasadach autonomii. Część rządu Państwa Galicyjskiego była przeciwna temu krokowi, prowadząc negocjacje z Czechami. Co więcej, przywódcy Ukrainy nie dawali żadnych gwarancji pomocy Galicjanom, a sojusz ten nie przynosił im realnych korzyści. Longin Cehelski (jeden z organizatorów powstania ZURL, jej minister spraw wewnętrznych, a później wiceminister spraw zagranicznych URL) pisał o twórcach URL (ukraińskich socjalistach, w tym W. Wynnyczenko i S. Petlurze): „Umieli jedynie buntować uboższą ludność wiejską i rzucać demagogiczne hasła… To byli doktrynerzy, jakby unoszący się w powietrzu, bez jakiegokolwiek poczucia rzeczywistości. A to najniebezpieczniejszy gatunek ludzi w każdym narodzie.” Dla Cehelskiego, Galicjanina dobrze obeznanego z polityką europejską i sytuacją w Kijowie, połączenie Galicji z Ukrainą było zbyt ryzykowne: „Łączenie Galicji, w miarę uporządkowanej i zorganizowanej, z taką Ukrainą – narodowo nieświadomą, anarchiczną i zbolszewizowaną – uważaliśmy za skrajne ryzyko, ‘skok w ciemność’. Oznaczałoby to rzucenie wszystkich naszych narodowych osiągnięć całego stulecia, pielęgnowanych pod skrzydłami Cesarstwa Austrii, w szalony wir rewolucji społecznej, na łaskę bolszewików i równie szalonych ukraińskich atamanów.” Jak się później okazało, Ukraińcy prowadzili tajne negocjacje z Polską.²⁹

 

Negocjacje z Czechami przyniosły Galicji znacznie więcej korzyści – Czesi zgodzili się odciągnąć część polskich wojsk. Już 23 stycznia 1919 roku Czesi podjęli próbę zdobycia Cieszyna, napotykając opór Polaków. Warszawa oskarżyła Czechów o represje, ale przywódcy Ententy, nie chcąc sporów między partnerami, wysłuchali obu stron i powierzyli komisji ds. polskich pod wodzą Francuza J. Noulensa rozwiązanie konfliktu polsko-czeskiego. Jednocześnie w Galicji toczyły się zacięte walki, które odciągały polskie siły zbrojne i uniemożliwiały realizację planów operacyjnych generała T. Rozwadowskiego pod Samborem. Państwo Galicyjskie zdołało uzgodnić wspólne działania z Czechosłowakami przeciwko Polakom, którzy również mieli własne pretensje terytorialne. Opór Armii Galicyjskiej wobec polskich natarć zachęcał Czechów do nieustępliwości w ich walce. Współpraca militarna stanowiła dodatkowy powód do sojuszu.¹²⁹

 

Trzy miesiące walk nie przyniosły rozstrzygającej victorii. Galicjanie rozpoczęli lutową operację pod Wowczuchami, podczas której niemal odbili Lwów z rąk Polaków. W rezultacie polscy działacze w Paryżu i na ojczystej ziemi zaczęli skłaniać się ku natychmiastowemu rozgraniczeniu z Galicjanami, nawet za cenę rezygnacji ze Lwowa lub całego zagłębia naftowego w Borysławiu. Jednak przedstawiciele Ententy domagali się wstrzymania ofensywy, a misja francuskiego generała J. Barthélemy’ego podczas negocjacji w Chodorowie w lutym 1919 roku zaproponowała linię demarkacyjną wzdłuż Bugu Zachodniego, oddając Polakom Lwów i całe zagłębie naftowe Drohobycz-Borysław. Część Polaków pod wodzą J. Piłsudskiego zgadzała się na to, ale lider polskiej Narodowej Demokracji R. Dmowski kategorycznie zaprzeczał możliwości istnienia Państwa Galicyjskiego. W negocjacjach w Chodorowie uczestniczył lider Ukraińców S. Petlura, który nie oponował zbytnio Polakom. Przywódcom ZURL, J. Petruszewiczowi i S. Hołubowiczowi, naturalnie się to nie spodobało. Rozmowy w Chodorowie stały się swoistym punktem zwrotnym, po którym przywódcy Galicji niemal ostatecznie zrozumieli awanturniczość i zdradliwość Ukraińców pod wodzą S. Petlury i zaczęli bliżej współpracować z Czechami. Cehelski wspominał, że galicyjscy przywódcy „patrzyli z prawdziwym smutkiem na to, co działo się na Ukrainie, i nieustannie obawiali się tam przewrotu… Galicyjscy politycy mieli podstawy sądzić, że każdy przewrót w Kijowie zakończy się zajęciem Ukrainy przez bolszewików. Jednomyślnie uważali ukraińskich socjalistów znad Dniepru za niezdolnych do rządzenia państwem.”²³⁹

 

Zawieszenie działań wojennych i negocjacje były na rękę Polakom, którzy w tym czasie otrzymali wsparcie od Francuzów i przeszli do kontrofensywy. Podczas wiosennej ofensywy w 1919 roku armii Hallera w Galicji przywódcy Państwa Galicyjskiego zaczęli rozważać plany możliwego sojuszu z Czechosłowacją na zasadach federacyjnych lub konfederacyjnych. Prowadzono negocjacje w Paryżu z ministrem spraw zagranicznych E. Beneszem. 11 kwietnia 1919 roku podpisano porozumienie między Republiką Czechosłowacką a Państwem Galicyjskim z nadzieją na owocną współpracę. Wierząc, że z Podkarpacia uzyskają tysiące cystern ropy po cenach niższych od światowych, Czesi zobowiązali się dostarczać Armii Galicyjskiej broń i wyposażenie, a także wysłać duże partie węgla, cukru i tekstyliów. Już w styczniu wysłano oficjalnych przedstawicieli, a w Stanisławowie i Samborze rozpoczęły działalność wojskowe misje repatriacyjne Czechosłowacji pod aktywnym kierownictwem konsula D. Pollaka.²³

 

Polska okupacja Galicji trwała, głównie dzięki wsparciu dyplomatycznemu i militarnemu Francji. Los wojny wydawał się przesądzony przez 110-tysięczną polską armię generała Hallera, sformowaną, uzbrojoną, wyposażoną i wyszkoloną we Francji (walczyła pod dowództwem francuskich oficerów i generałów – weteranów I wojny światowej). Ponad tysiąc francuskich doradców wojskowych wspierało Ministerstwo Obrony Polski i Sztab Generalny Wojska Polskiego. Na polecenie Francji przeciwko Państwu Galicyjskiemu выступила także armia rumuńska, zajmując Pokucie wraz z magazynami broni i amunicji Armii Galicyjskiej. Francja zapewniła Polsce zwycięstwo także na polu dyplomatycznym – na paryskiej konferencji pokojowej. Kluczowym czynnikiem, który wpłynął na decyzję Francji o rozwiązaniu kwestii galicyjskiej na korzyść Polski, była chęć przejęcia kontroli nad galicyjską ropą. Rząd Ukraińskiej Republiki Ludowej pośrednio wspierał Polskę.¹¹⁰

 

Tymczasem do Pragi napływały petycje od A. Beskyda i innych działaczy rusińskich z prośbą o przyłączenie do Czechosłowacji nie tylko północno-wschodnich komitatów dawnego Królestwa Węgier, ale także Łemkowszczyzny, potępiając „separatyzm ukraińskich polityków”. Autorzy tych memorandów domagali się ochrony Podkarpacia i jego zasobów mineralnych przez wojska czechosłowackie przed zagrożeniem ludobójstwem ze strony Polaków. Prasa wiedeńska pisała, że „niepodległość Galicji byłaby pierwszym krokiem do wyleczenia Polski z megalomanii” oraz że „jedynym niezawodnym oknem Czechosłowacji na całą Europę Wschodnią i przyległą Azję jest niepodległa Galicja”. Polska okupacja regionu została potępiona przez Partię Syjonistyczną, która opowiadała się za neutralnym statusem Galicji Wschodniej pod kontrolą Ligi Narodów. Stanowisko to poparł L. Namier, doradca brytyjskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych, wychowany w Koszyłowcach koło Zaleszczyk. Kampanię w obronie Państwa Galicyjskiego rozpoczęła diaspora w Kanadzie, gdzie pod kierownictwem Komitetu Horozhańskiego organizowano liczne wiece protestacyjne w związku z polską agresją, a także ruch na rzecz powrotu zdolnych do walki Galicjan do Galicji. Szeroka propaganda kwestii galicyjskiej w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie była wspierana kampaniami protestacyjnymi na rzecz Państwa Galicyjskiego z udziałem tysięcy emigrantów. Ich rezolucje kierowano do struktur rządowych tych krajów, a także na paryską konferencję pokojową i nowo utworzoną Ligę Narodów. W tym okresie polityka zagraniczna rządu Galicji koncentrowała się na przywróceniu i umocnieniu niepodległego Państwa Galicyjskiego, zwanego „Szwajcarią Wschodu”, bez powiązań z URL, której przywódcy zawarli sojusz wojskowo-polityczny z Polską. 25 maja 1919 roku delegację Galicjan w Paryżu przyjęli W. Wilson, D. Lloyd George i G. Clemenceau, przekonując ich do skupienia się na walce z bolszewikami, podczas gdy M. Łozynśkyj i jego koledzy prosili o powstrzymanie polskiej agresji.¹²³⁵⁶¹⁰

 

Sojusz trzech zachodniosłowiańskich państw – alternatywna ścieżka historii

 

Jeśli w 1918 roku stosunki między Czechosłowacją a Państwem Galicyjskim były jedynie przyjazne, wszystko zmieniło się, gdy Petlura w 1919 roku podpisał sojusz z Polską, na mocy którego Galicja (wówczas autonomiczna część URL) została przekazana Polakom. Rząd Państwa Galicyjskiego kategorycznie odrzucił traktat pokojowy S. Petlury z J. Piłsudskim, uznając go za zdradę ze strony partii socjalistycznych, które „były gotowe handlować braćmi”. W odpowiedzi Galicjanie zerwali unię z Dyrektoriatem i skierowali swoje wysiłki na nawiązanie kontaktów z Republiką Czechosłowacką.* 5 czerwca 1919 roku J. Petruszewicz i T. Masaryk podpisali porozumienie o połączeniu Państwa Galicyjskiego z Czechosłowacją na zasadach federalnych w Zachodniosławię,** powierzając swoim rządom przygotowanie i realizację unii. Podstawą przyszłego sojuszu była ścisła współpraca czeskich budzicieli i galicyjskiej inteligencji pod koniec XIX wieku. Czeskie i galicyjskie ugrupowania działały wspólnie w parlamencie Austro-Węgier, co pomimo sprzeciwu Polaków umożliwiło galicyjskim Rusinom zdobycie kluczowych stanowisk administracyjnych za czasów Habsburgów.****¹

 

Pierwszoplanowym zadaniem stała się współpraca wojskowa. Gdy wojska czechosłowackie przerzucano do Galicji, prowadzono negocjacje z sąsiadami, z którymi można było uniknąć otwartej konfrontacji. Na przykład etnicznie węgierskie ziemie przekazano Węgrom, którzy w zamian wycofali wojska z Zakarpacia i części Słowacji, gwarantując neutralność. Podobne porozumienie osiągnięto z Rumunami – oddano im etnicznie rumuńskie ziemie Bukowiny niemal po Czerniowce. To zabezpieczyło południowy front, umożliwiając przerzucenie dodatkowych jednostek do walki z Polską.

 

Wkrótce pola naftowe Podkarpacia zostały solidnie zabezpieczone, tworząc przyczółek do szerokiej kontrofensywy – 7 czerwca 1919 roku rozpoczęła się ofensywa czortkowska.*** Natarcie stało się możliwe dzięki wsparciu Czechów, Morawian i Słowaków oraz dostawom broni z Czech i USA, wchodząc do historii XX wieku jako jedna z najszybszych i najskuteczniejszych operacji wojskowych. Armia Galicyjska, wsparta Czechami, przeprowadziła szybki i śmiały rajd przez okupowaną przez Polaków Galicję, docierając do przedmieść Lwowa. Czeskie lekkie czołgi LT vz. 35 z fabryk Škoda, wraz z galicyjską kawalerią i zmechanizowanymi oddziałami pod dowództwem Aleksandra Grekowa, przełamały polskie umocnienia wzdłuż Zbrucza, zmuszając dobrze uzbrojoną, wspieraną przez Francuzów, ponad 100-tysięczną armię polską do odwrotu na całej linii frontu. Jednocześnie lokalni partyzanci, znający teren, przeprowadzali dywersje na tyłach wroga, niszcząc linie kolejowe i składy amunicji. Ta synergia pozwoliła wspólnym siłom nowo powstałej Zachodniosławii dotrzeć w kilka dni do przedmieść Lwowa, zmuszając polskie dowództwo do pospiesznego wycofania się. Pomimo ponownych wezwań Ententy do negocjacji, pod koniec 1919 – na początku 1920 roku wspólne siły czechosłowacko-galicyjskie wypędziły Polaków ze wszystkich spornych ziem w Czechach, na Słowacji i w Galicji, wyraźnie wytyczając granice przyszłego państwa.¹⁷

 

Powstanie Zachodniosławii wywołało mieszane reakcje wielkich mocarstw. Wielka Brytania widziała w nowej federacji potencjalnego sojusznika przeciwko ekspansji Niemiec, podczas gdy Francja wahała się, obawiając się naruszenia równowagi sił w Europie Środkowej. Polska, dostrzegając zagrożenie, próbowała za pośrednictwem kanałów dyplomatycznych w Paryżu przekonać mocarstwa o „tymczasowości” tego sojuszu, ale bezskutecznie. Pomimo protestów Polaków, którzy domagali się włączenia Galicji, „jako odwiecznie polskich ziem”, do nowej Rzeczypospolitej, strona czechosłowacko-galicyjska miała przewagę militarną, zmuszając Polaków do odstąpienia od swoich roszczeń. Przy wsparciu części wielkich mocarstw na konferencji paryskiej przekonano rządy zachodnie o niekomunistycznym charakterze Zachodniosławii, w tym Galicji, co częściowo wynikało z skutecznego powstrzymywania wojsk sowieckich na granicy wschodniej. W zamian za międzynarodowe gwarancje i uznanie nowe państwo zgodziło się dostarczać ropę i produkty naftowe krajom Europy Zachodniej po cenach niższych od rynkowych przez kolejne 5 lat, zachowując prawo do ich przetwórstwa i unikając losu surowcowego dodatku. Na paryskiej konferencji pokojowej ustalono granice, w ramach których do nowego państwa – Zachodniosławii – weszły następujące terytoria: Czechy, Morawy, Śląsk Czeski, Słowacja, Zakarpacie, Bukowina Północna i Galicja.¹

 

Na początkach istnienia wewnątrz Zachodniosławii nie panował spokój. Część galicyjskiej inteligencji zorientowana na Kijów (tzw. „polityczni Ukraińcy”) opowiadała się za odnowieniem związków z URL (mimo jej rychłego upadku), a kręgi propolskie dążyły do pogłębienia stosunków z Polską. Jednak rząd J. Petruszewicza zdecydowanie stłumił te nastroje, podkreślając nową zachodniosłowiańską tożsamość galicyjską. W Czechach również na początku panowały nastroje antyunijne, ale szybki wzrost gospodarczy, napędzany tanimi zasobami z Galicji, wkrótce je zniwelował.

 

Zachodniosławia była państwem federalnym złożonym z trzech równoprawnych podmiotów: Czech, Słowacji i Galicji. W ramach Czech odrębnymi podmiotami były Czechy właściwe i Morawy, a w ramach Galicji – Zakarpacie, Galicja właściwa i Bukowina. Zgodnie z konstytucją Zachodniosławii każda ziemia miała własny parlament i rząd, ale wszystkich łączyła osoba wspólnego prezydenta i rada koordynacyjna. Pierwszym prezydentem federacji został Tomáš Masaryk. Zachodniosławia gwarantowała zachowanie praw narodowych, ale zakazywała działalności partii komunistycznych i organizacji ekstremistycznych, w tym w Galicji powstrzymano tworzenie reakcyjnych towarzystw ukraińskich jako agentów wrogiego państwa (co zaskakujące, wspieranych przez komunistyczną Rosję). W efekcie w początkach lat 20. XX wieku politycznie niespokojna część Niemców opuściła Sudety, Polacy – Śląsk Czeski i Galicję, a Ukraińcy – Galicję. Przyczyniło się to do braku większych konfliktów międzyetnicznych i zachowania stabilności państwa. Dzięki harmonijnej federacji, w której każdy podmiot żył w równowadze, Zachodniosławia stała się państwem „narodowego pokoju”.¹

 

W latach po wojnie podpisano traktaty pokojowe z sąsiadami. Polacy nie chcieli zawrzeć umowy, uważając Galicję i Śląsk Czeski za swoje, ale przewaga militarna nie była po ich stronie, trwała wojna z Ukraińską SRR, a nacisk Zachodnich sojuszników zmusił ich do zgody. Umowy z Rumunią i Węgrami, zawarte w czasie wojny, zostały potwierdzone. Z ZSRR osiągnięto porozumienie pod warunkiem nieudzielania schronienia ani wsparcia przywódcom URL – co i tak było zgodne z oficjalnym stanowiskiem Państwa Galicyjskiego. Z Austrią nie było problemów z podpisaniem traktatu, a z Niemcami umowa została zawarta pod warunkiem dostępu niemieckiego kapitału do Sudetów. Chociaż każda ze stron uważała traktaty pokojowe za niesprawiedliwe, była to niemal jedyna szansa na utrzymanie kruchego pokoju w regionie Europy Środkowej.

 

Szybko tworzono formacje zmilitaryzowane. Jeszcze przed początkiem lat 30. Zachodniosławia zdołała stworzyć kilka pułków pancernych i zmotoryzowanych jednostek armii. Dzięki temu Armia Zachodniosłowiańska (AZ) stała się jedną z najsilniejszych w Europie, niemal na równi z armią komunistycznej Rosji, Niemiec i Nowej Rzeczypospolitej (NRP). Armia Zachodniosławii składała się z trzech narodowych korpusów: Czeskiego, Słowackiego i Galicyjskiego. W praktyce były to trzy niezależne, ale dobrze skoordynowane armie, co ostatecznie stanowiło podstawę wyjątkowej manewrowości i autonomii jednostek Zachodniosławii.¹

 

Na początkach istnienia państwa przemysł wojskowy koncentrował się głównie w Czechach. Jednak po światowym kryzysie finansowym i dojściu do władzy w Niemczech narodowych socjalistów z ich retoryką o „zabezpieczeniu przestrzeni życiowej na Wschodzie” z jednej strony, oraz po kilku starciach z sowieckimi strażnikami granicznymi na Zbruczu podczas ratowania uchodźców przed władzą sowiecką z drugiej strony, główne zakłady przemysłu wojskowego zostały rozproszone, tak aby każdy region mógł zapewnić produkcję podstawowej broni, nawet jeśli inne regiony zostałyby zablokowane lub okupowane przez wojska wroga.

 

Od 1920 do 1938 roku gospodarka Zachodniosławii wykazywała stabilny wzrost PKB i rozwój przemysłowy dzięki synergii regionów. Galicyjska ropa, przetworzona w nowoczesnych zakładach, z największymi w Drohobyczu i Brnie, stała się podstawą eksportu, podczas gdy czeskie i galicyjskie inżynierstwo dostarczało federacji traktorów i samochodów. Rząd Masaryka wprowadził powszechną edukację średnią, dostępną w trzech oficjalnych językach – czeskim, słowackim i galicyjskim, co sprzyjało jedności kulturowej. Reforma rolna w Galicji przekazała część ziem wielkich magnatów chłopom, zmniejszając napięcia społeczne i wzmacniając poparcie dla federacji wśród prostego ludu.

 

Po powstaniu Zachodniosławii w 1919 roku Galicja stała się nie tylko strategicznym przyczółkiem militarnym, ale i gospodarczym centrum federacji, harmonijnie uzupełniając przemysłową potęgę Czech i potencjał rolny Słowacji. Sojusz trzech zachodniosłowiańskich państw stworzył unikalne warunki do szybkiej industrializacji regionu, modernizacji struktur finansowych, reformy rolnej i rozbudowy infrastruktury transportowej, co zapewniło Galicji stabilny rozwój w okresie międzywojennym.

 

Industrializacja Galicji opierała się na jej zasobach naturalnych, zwłaszcza na złożach ropy w zagłębiu Drohobycz-Borysław, które stały się „czarnym złotem” Zachodniosławii. W Drohobyczu i Borysławiu, przy wsparciu czeskich inżynierów i technologii Škoda, zmodernizowano stare austriackie rafinerie i zbudowano nowe zakłady do produkcji benzyny, nafty i smarów. Do 1925 roku zakłady te nie tylko zaspokajały potrzeby federacji, ale także eksportowały produkty do Francji i Wielkiej Brytanii na preferencyjnych warunkach konferencji paryskiej, a dalszy rozwój nastąpił po 1925 roku, gdy ceny dla wszystkich krajów stały się rynkowe.

 

Lwów, jako kulturalna i administracyjna stolica Galicji od czasów Austrii, przekształcił się w centrum przemysłu lekkiego i inżynierii. Rozwinęły się tu fabryki tekstylne, wykorzystujące importowaną bawełnę i początkowo czeski sprzęt, a także zakłady produkujące odbiorniki radiowe i sprzęt gospodarstwa domowego na bazie technologii z Brna. W Stanisławowie i Kołomyi powstały zakłady drzewne, przetwarzające karpackie drewno na meble i materiały budowlane, z których znaczna część trafiała na eksport do Europy Środkowej. W Tarnopolu i Czortkowie rozwijał się przemysł lekki i przetwórstwo produktów rolnych. Przemyśl, dzięki bliskości czeskich węzłów kolejowych, stał się ośrodkiem metalurgii, produkującym części do samochodów i maszyn rolniczych. Ta industrializacja stworzyła tysiące miejsc pracy i przyciągnęła do miast młodzież z wiosek, sprzyjając urbanizacji regionu.

 

System finansowy Galicji w ramach Zachodniosławii zyskał nowy impuls, opierając się na dziedzictwie austriackich instytucji bankowych. Banki takie jak „Wiener Bankverein” i „Creditanstalt”, działające w Galicji jeszcze za czasów Austro-Węgier, zostały zreorganizowane i włączone do federalnej sieci finansowej. W 1921 roku rząd Zachodniosławii założył „Západoslavský Národní Bank” (Zachodniosłowiański Bank Narodowy) z centralą w Pradze i regionalnym oddziałem we Lwowie, kluczowym graczem w kredytowaniu projektów przemysłowych, oferującym preferencyjne pożyczki na modernizację fabryk i zakup sprzętu. Rozwijały się także mniejsze, prywatne banki, koncentrujące się głównie na pracy z małymi przedsiębiorstwami, przedsiębiorcami i rolnikami.

 

Równolegle z bankami aktywnie rozwijały się spółdzielnie kredytowe, które stały się podstawą ekonomicznej samowystarczalności chłopów i drobnych przedsiębiorców. W latach 20. XX wieku w Galicji powstały setki kooperatyw, takich jak „Galicyjska Kasa Ludowa” we Lwowie, „Związek Chłopski” w Stanisławowie i „Związek Ludowy” w Tarnopolu, oferujące niskooprocentowane kredyty na rozwój małego biznesu i rolnictwa, ale stawiające wyraźne wymagania wobec pożyczkobiorców. Finansowały one zakup nowoczesnych pługów i siewników, wspierały tworzenie lokalnych mleczarni i piekarni. Do 1930 roku spółdzielnie kredytowe zjednoczyły się w sieć pod egidą rządu federalnego, co pozwoliło Galicji uniknąć wstrząsów Wielkiej Depresji, w przeciwieństwie np. do sąsiedniej Polski.

 

Reforma rolna była jednym z filarów polityki gospodarczej Zachodniosławii w Galicji. W 1922 roku rząd T. Masaryka uchwalił „Ustawę o sprawiedliwości agrarnej”, przewidującą wykup majątków wielkich właścicieli ziemskich za środki państwowe z późniejszym podziałem ziemi między chłopów (na spłatę bez odsetek). W Galicji proces ten był szczególnie intensywny: tysiące hektarów ziemi przekazano małorolnym chłopom i weteranom Armii Galicyjskiej. Każda rodzina otrzymywała średnio kilka hektarów oraz dostęp do państwowych subwencji na nasiona i sprzęt. Reforma ta nie tylko zwiększyła produktywność rolnictwa, ale i wzmocniła poparcie dla federacji wśród galicyjskiego chłopstwa. Pod koniec lat 20. Galicja stała się jednym z głównych dostawców zboża, ziemniaków i produktów mlecznych na wewnętrzny rynek Zachodniosławii, a nadwyżki eksportowano do Niemiec i Austrii.

 

Sieć transportowa Galicji uległa znacznemu rozwojowi, aby zapewnić integrację gospodarczą z Czechami i Słowacją. W 1923 roku rozpoczęto budowę nowych dróg samochodowych, łączących Lwów z Przemyślem, Tarnopolem, Użhorodem, Stanisławowem i Tarnopol z Czerniowcami, zapewniając zadowalające połączenia między wszystkimi większymi miastami. Drogi te, budowane według czeskich standardów, miały nawierzchnię asfaltową i umożliwiały szybki transport ropy, zboża i towarów przemysłowych. Przez niemal każdą przełęcz karpacką poprowadzono nową drogę, co nie tylko sprzyjało wzrostowi powiązań gospodarczych między częściami federacji, ale także miało strategiczne znaczenie dla wojska. Do 1935 roku łączna długość nowych dróg w Galicji osiągnęła 1200 kilometrów, co znacznie ożywiło handel.

 

Infrastruktura kolejowa również została zmodernizowana. W latach 20. Zachodniosławia zainwestowała w elektryfikację kluczowych linii, takich jak Tarnopol-Lwów-Przemyśl-Koszyce, wykorzystując technologie czeskiej firmy ČKD. Nowe pociągi, wyposażone w wagony z fabryk w Pilźnie, skróciły czas podróży między Pragą a Lwowem z 20 do 12 godzin (lub mniej w przypadku nocnych czy towarowych). W 1930 roku otwarto odnowione mosty kolejowe nad Dniestrem w pobliżu Zaleszczyk i Halicza, które stały się symbolami osiągnięć inżynieryjnych federacji i ułatwiły połączenia między północą Galicji a regionami na południe od Dniestru. Te projekty transportowe nie tylko wspierały rozwój gospodarczy, ale i wzmacniały więzi między regionami Zachodniosławii.

 

Rozwój gospodarczy Galicji szedł w parze z ożywieniem handlu i przedsiębiorczości. W miastach takich jak Lwów, Tarnopol, Stanisławów, Przemyśl, Czerniowce, Drohobycz, Kołomyja, Czortków i inne powstały spółdzielcze rynki, gdzie chłopi sprzedawali swoje produkty bez pośredników, co zwiększyło ich dochody. W 1926 roku rząd wprowadził program „Mały Biznes Zachodniosławii”, wspierający tworzenie warsztatów rzemieślniczych – od szewskich i krawieckich po jubilerskie. Jednocześnie w Drohobyczu i Borysławiu powstały związki zawodowe naftowców, które walczyły o lepsze warunki pracy i wyższe płace, co pod koniec lat 20. zmusiło rząd federacji do udoskonalenia prawa pracy.

 

Związki kulturalno-gospodarcze z Czechami i Słowacją odgrywały istotną rolę: czescy architekci projektowali nowe fabryki i budynki administracyjne w Galicji, wykładali architekturę na miejscowym uniwersytecie, a słowaccy rolnicy dzielili się doświadczeniem w uprawie winorośli, co doprowadziło do rozwoju małych winnic u podnóży Karpat i w dolinie Dniestru. Do 1938 roku Galicja stała się nie tylko „naftowym sercem” Zachodniosławii, ale i regionem z rozwiniętym kompleksem rolno-przemysłowym, zapewniającym stabilność federacji w obliczu narastającego światowego kryzysu.

 

Szybki rozwój objął turystykę w Galicji. Bogactwo zamków i pałaców oraz ciepła dolina Dniestru przyciągały zarówno turystów wewnętrznych, jak i zagranicznych. Prawie śródziemnomorski mikroklimat sprzyjał powstaniu kilku kurortów, z których największe znajdowały się w Haliczu, Zaleszczykach, Horoszowej i Melnicy. W Karpatach zbudowano system schronisk, wchodzący w skład ogólnej sieci od gór w Czechach i na Słowacji aż do granicy z Rumunią. Największymi karpackimi ośrodkami turystycznymi stały się Żebie, Worochta, Jasinia, Rachów i ich przysiółki. Zwiększenie atrakcyjności turystycznej regionu oraz rozwój transportu pozytywnie wpływały na tradycyjną kulturę, podnosiły poziom zatrudnienia i chroniły wsie przed odpływem młodzieży.

 

W szkolnictwie dokonano przejścia na alfabet łaciński. Choć nie było to gwałtowne, w Galicji stało się symbolem zerwania z wpływami wschodnimi. Rząd finansował wydawanie gazet i almanachów literackich, w których galicyjscy pisarze adaptowali swoje dzieła do łacinki. Radio z Pragi i Lwowa nadawało programy o wspólnej historii Czechów, Słowaków i Galicjan, podkreślając dziedzictwo Wielkiej Morawy jako jednego z pierwszych wspólnych państw oraz Galicję jako kolebkę zachodnich Słowian, a także Wielką Chorwację – proto-państwo, którego potomkowie kształtowali nowe państwa w Europie Środkowej i na Bałkanach. W szkołach wprowadzono kurs popularyzujący ideę jedności narodów zachodniosłowiańskich.

 

Profesor filologii S. Smal-Stocki, wraz z młodymi badaczami B.-W. Jawirem i J. Czybrasem, wysunęli i uzasadnili teorię dwóch gałęzi dawnego języka słowiańskiego, sugerując, że gwary galicyjskie – wykazujące cechy środkowosłowiańskie – należą ogólnie do zachodniosłowiańskiego dziedzictwa, a w szczególności do tzw. czesko-słowackiej grupy języków słowiańskich. Inteligencja, zwłaszcza pisarze, stanęła na czele odrodzenia szerszego użycia galicyzmów w swoich dziełach, a filolodzy opracowali słowniki i zasady językowe dla zapomnianego języka galicyjskiego. Dokonano przejścia Galicjan na język ojczysty (zapisany alfabetem łacińskim), co zbliżyło ich do zachodniosłowiańskich krewnych językowych, historycznych i genetycznych, przyczyniając się do odrodzenia rodzimej etniczności.¹⁴⁸

 

W dyskursie historycznym pojawiało się coraz więcej badań nad wspólnymi okresami historii, zwłaszcza czasem etnogenezy Słowian (ziemia między Karpatami a Medoborami była zasiedlona przez Słowian), włączeniem Galicji i części Wołynia do Wielkiej Morawy, państwa czeskiego Przemyślidów oraz Wielkiej Chorwacji. Galicjanie odwoływali się także do historii swojego niepodległego księstwa za czasów dynastii Rościsławowiczów, gdy Państwo Galicyjskie było uznawane za równe wielkim krajom, takim jak Królestwo Polskie, Ruś czy nawet Bizancjum.⁴

 

Koniec spokojnych lat i przygotowania do nowej wojny

 

Początek lat 30. przyniósł do Europy kryzys gospodarczy z USA, szczególnie dotykając Niemcy, gdzie na fali wzrostu nastrojów rewanżystowskich do władzy doszli narodowi socjaliści. Ich retoryka o „przestrzeni życiowej na Wschodzie” zmusiła sąsiadów do refleksji. Część polityków sąsiednich państw nie chciała dostrzegać zagrożenia, uznając taką retorykę za zbyt populistyczną i skierowaną do wewnętrznego odbiorcy, lub po prostu unikała napiętych stosunków z jednym z największych partnerów handlowych. Zmiany na scenie politycznej Niemiec wpłynęły na zmiany u sąsiadów Zachodniosławii, np. w Polsce i na Węgrzech, gdzie politycy coraz częściej mówili o rewizji powojennych traktatów i zmianie granic na „sprawiedliwsze”. W rządzie Zachodniosławii rozpoczęły się spory dotyczące kwestii międzynarodowych. Podczas gdy przywództwo Czech było bardziej ugodowe i liczyło na wsparcie międzynarodowe, liderzy Słowacji, a zwłaszcza Galicji, postanowili działać zapobiegawczo, przygotowując swoje regiony na ewentualne działania wojenne. Wzięto pod uwagę błędy poprzednich lat, a korpusy wojskowe przygotowywały kilka linii obrony.

 

Spokojne lata zakończyły się w 1938 roku, gdy po aneksji Austrii Zachodniosławia stała się obiektem ambicji Niemiec, Węgier i Polski. Sparaliżowane nagłą presją Niemiec, a później atakiem, oraz infantylnością zachodnich sojuszników, którzy jedynie zapewniali o bezwarunkowym wsparciu (rząd Zachodniosławii wysyłał delegacje do Londynu i Paryża z prośbą o pomoc wojskową, ale spotkał się z odmową), czeskie przywództwo szybko straciło Sudety. Jednak Słowacy i Galicjanie kategorycznie nie zgadzali się na przekształcenie w „Górne Węgry” czy „Małą Polskę”.

 

Po utracie Sudetów w 1938 roku Zachodniosławia przygotowywała się na najgorsze. Korpusy Słowacki i Galicyjski wzmacniały umocnienia wzdłuż granic, budując tzw. „Linię Karpacką”, inspirowaną francuską Linią Maginota. Przedstawiciele rządów regionalnych szybko nawiązali kontakty z A. Rosenbergiem, kluczową postacią Trzeciej Rzeszy, próbując wynegocjować jak najkorzystniejszą pozycję w oczach niemieckiej potęgi. Aby wzmocnić swoje międzynarodowe stanowisko, Korpusy Słowacki i Galicyjski rozpoczęły wojnę z Węgrami i Polakami. Słowacy z Galicjanami liczyli na zmęczenie przeciwnika – i to się udało. Węgrów zatrzymano na granicy etnicznej, co było możliwe dzięki przekształceniu miast Koszyce, Użhorod, Mukaczewo i Wynohradiw w prawdziwe fortece. Węgrzy zgodzili się na granicę wzdłuż linii etnicznej, co pozwoliło skierować wszystkie siły na front polski. Polaków udało się powstrzymać na linii Podkarpacia i Naddniestrza, gdzie wcześniej zbudowano umocnione struktury i miasta-twierdze. Stały się one punktami oparcia Korpusu Galicyjskiego, z których wygodnie przeprowadzano niszczycielskie rajdy partyzanckie na terytorium okupowane przez wroga. Brutalna taktyka Polaków na okupowanej części Galicji wywołała falę protestów, wspieraną działalnością partyzancką. Galicyjscy partyzanci pod wodzą takich postaci jak Iwan Kłymiw organizowali nocne ataki na polskie magazyny w okupowanym Przemyślu, Rzeszowie i Rawie oraz dywersje na liniach kolejowych, co znacznie spowolniło polski natarcie. Mając względny spokój na wschodzie federacji, wojska czeskie zdołały uchronić Pragę przed kapitulacją wobec Niemców. Ta wytrwałość ocaliła Zachodniosławię nawet w najcięższych czasach.¹

 

Gdyby Zachodniosławia poniosła klęskę lub rozpadła się w 1938 roku, Galicja najprawdopodobniej znalazłaby się pod polską okupacją, a Słowacja stałaby się marionetkowym państwem Węgier. Taki scenariusz osłabiłby zachodniosłowiańską jedność i ułatwił niemiecką ekspansję. Jednak to, co wydawało się nieuniknione, udało się odwlec przynajmniej na jakiś czas. Światowy porządek pękał w szwach, co dotknęło cały region Europy Środkowej. Zachodniosławia, choć zmniejszona terytorialnie, przetrwała dzięki mobilizacji korpusów czeskich, słowackich i galicyjskich, przygotowując się do powstrzymania przeciwników. Rumunia i Węgry, wspierane przez Niemcy, szykowały się do ataku na swoich sąsiadów. W Rzeczypospolitej Polskiej narastał kryzys, który postanowiły wykorzystać komunistyczna Rosja i narodowosocjalistyczne Niemcy. Do Europy nadchodziła nowa era, ale nie wszyscy byli na nią gotowi.¹

 

Mapa Zachodniosławi na początku II wojny światowej, źródło: Towarzystwo Re Publica

Zatem decyzja przywódców Państwa Galicyjskiego o połączeniu z Czechami w Zachodniosławię okazała się skutecznym, pragmatycznym krokiem, który w okresie międzywojennym pozwolił zachować państwowość, rozwinąć młode instytucje państwowe, podnieść poziom edukacji i kultury, przeprowadzić industrializację regionu oraz znacząco poprawić wydajność produkcji rolnej dzięki istotnemu rozszerzeniu rynku wewnętrznego. Z połączenia skorzystali wszyscy jego członkowie: Czechy zyskały dostęp przede wszystkim do stosunkowo tanich zasobów naturalnych i produktów rolnych, a Galicja – do technologii zachodniego typu, co umożliwiło jej industrializację i niemal dorównanie poziomem swoim zachodnim partnerom w unii. Na początku II wojny światowej Zachodniosławia odnotowywała wysokie wskaźniki wzrostu gospodarczego i przyrostu ludności, przewyższając pod wieloma względami znacznie większych sąsiadów. Stworzyło to silne podstawy do skutecznego oporu militarnego wobec najeźdźców.

 

Uwagi:

* Galicjanie rzeczywiście zerwali unię z URL, ale stało się to znacznie później, niż mogłoby – w grudniu 1919 roku.

** Wstępne umowy między Państwem Galicyjskim a Republiką Czechosłowacką rzeczywiście zostały podpisane; Galicjanom pozostało jedynie ostatecznie się zdecydować i przekonać tę część czeskiego rządu, która z jakiegoś powodu się wahała (niestety, galicyjska delegacja negocjacyjna zginęła w katastrofie lotniczej w górach Czech).

*** Ofensywa czortkowska rzeczywiście miała miejsce, trwała od 7 do 28 czerwca 1919 roku, była błyskawiczna i heroiczna, ale załamała się z powodu braku broni i amunicji w Armii Galicyjskiej (dostarczona przez ówczesnych sojuszników broń nie wystarczyła do osiągnięcia głównego celu).

**** Ścisła współpraca galicyjsko-czeska rzeczywiście miała miejsce za czasów Austro-Węgier.

Źródła:

1. Władysław Boroda. Druga część alternatywnego okresu międzywojennego: Historia Zachodniosławii. https://vk.com/wall-36731390_2140

2. M. W. Kirsenko. ZURL i polityka Czechosłowacji. http://history.ukma.edu.ua/docs/journals/naukovi-zapysky/52/kirsenko.pdf

3. Geopolityczna przestrzeń ZURL i jej kierunki polityki zagranicznej. http://bo0k.net/index.php?p=achapter&bid=6755&chapter=1

4. J. Powała, B. Jawir. Galicyjsko-wołyńsko-czeskie paralele językowe w dziełach XVI–XIX wieku. http://borys-javir.dreamwidth.org/194960.html

5. Czechy a kwestia państwowości galicyjskiej. // Galicja i nowe państwa Europy. Lwów-Wiedeń, 1921. Wydanie „Ukraińskiej Flagi”, 32 s.

6. Jugosławia a kwestia państwowości galicyjskiej. // Galicja i nowe państwa Europy. Lwów-Wiedeń, 1921. Wydanie „Ukraińskiej Flagi”, 32 s.

7. Semen Szewczuk. Pora powiedzieć prawdę o naszych walkach wyzwoleńczych o wolność Ziemi Galicyjskiej. http://zbruc.eu/node/12666

8. Walentin Steciuk. Ile gałęzi ma słowiańskość? http://zbruc.eu/node/14621

9. Zjednoczenie – drugie odczytanie. https://zaxid.net/zluka__prochitannya_druge_n1124663

10. Serhij Rudiuk. Ropa jako jeden z najsmaczniejszych pokarmów dla jedno- i dwugłowych europtaków. https://bintel.com.ua/uk/article/rudjuk-nafta/

 

 

ZÁPADOSLÁVIE. ALTERNATIVNÍ HISTORIE MEZIVÁLEČNÉHO OBDOBÍ.

ZÁPADOSLAVIE. ALTERNATIVNÍ HISTORIE MEZIVÁLEČNÉHO OBDOBÍ.

© Borys Javir Iskra, na základě reálných faktů a koncepce Vladislava Borody, 2017–2025.

 

Existuje populárně vědecká koncepce, podle níž existuje mnoho vesmírů, které mohou být alternativními realitami existujícími paralelně. Události v klíčových bodech historie jsou společné nebo téměř totožné, ale mezi těmito body se mohou vyvíjet jinými směry, než jsme zvyklí. Tyto klíčové body nelze přeskočit; jsou podobné nebo dokonce identické ve všech vesmírech, avšak to, co se mezi nimi odehrává, se může v různých realitách překvapivě lišit. Příběh popsaný zde se pravděpodobně odehrál v nějaké jiné realitě. Může se vám líbit nebo ne, ale známý nám běh událostí kdysi vytvořil podmínky pro alternativní vývoj národně osvobozeneckých procesů, které probíhaly ve střední Evropě po rozpadu Rakouska-Uherska. Jak mohlo vypadat toto alternativní meziválečné období – mezi první a druhou světovou válkou – konkrétně pro Halič a obecně pro její sousedy?

 

Historické okolnosti počátku 20. století jako předpoklady spojenectví tří západoslovanských států

 

Na začátku listopadu 1918 začalo Rakousko-Uhersko rozpadat. Na jeho území vznikaly nové státy, včetně Rakouské republiky, Maďarska, Československa, Polska a Západoukrajinské lidové republiky (ZULR, neboli Haličský stát). Některé země připadly sousedním státům, jiné se staly spornými. Například mladý Haličský stát s rozlohou 70 tisíc km² se téměř nelišil od jiných středně velkých států kontinentu – Rakouska, Maďarska či Řecka – a s populací 6,2 milionu obyvatel předčil Švédsko, Norsko, Finsko, Nizozemsko a Dánsko. Tento stav však netrval dlouho: během měsíce obsadily téměř polovinu jeho území Polsko a Rumunsko a na konci roku se přidalo Maďarsko.³⁷

 

S rozpadem Rakouska-Uherska navázala československá vláda a vláda Haličského státu kontakty a obchodní dohody. Haličané dodávali Čechům potřebnou ropu, zatímco ti na oplátku zásobovali Haličany municí, kterou ti zoufale potřebovali pro válku s Polskem. V podmínkách neustálé války prokázali Haličané značnou diplomatickou aktivitu – s Kyjevem, Prahou, Budapeští, Vídní, Berlínem a dokonce i s vzdálenými západními partnery prostřednictvím diplomaticko-konzulárních vztahů. Mezi prvními otevřenými zastoupeními byla ta v Kyjevě (fungovala do 22. ledna 1919) a v Praze (od 18. prosince 1918 ji vedl S. Smal-Stocki), dále ve Vídni (M. Vasyľko, později V. Singalevič a O. Kolessa) a Budapešti.¹³

 

S přesvědčením, že samostatně budovat nový stát bude obtížné – zejména v podmínkách války s Poláky – a pod vlivem dlouholeté propagandy o „jednotě haličských a dněperských Ukrajinců“ se část haličské vlády rozhodla spojit ZULR (Haličský stát) s Ukrajinskou lidovou republikou (ULR). Dne 22. ledna delegace ZULR společně s představiteli ULR vyhlásila spojení obou států na autonomních principech. Část vlády Haličského státu však byla proti tomuto kroku a pokračovala v jednáních s Československem. Navíc ukrajinští vůdci nenabídli Haličanům žádné záruky pomoci a tento svaz nepřinesl Haličanům žádný skutečný prospěch. Longin Cehelskij (jeden z organizátorů vzniku ZULR, její ministr vnitra a později náměstek ministra zahraničí ULR) o zakladatelích ULR (ukrajinských socialistech, včetně V. Vynnyčenka a S. Petljury) napsal: „Uměli jen burcovat chudší rolníky a házet demagogická hesla… Byli to doktrinéři, jakoby visící ve vzduchu, bez jakéhokoli smyslu pro realitu. A to je nejnebezpečnější druh lidí v každém národě.“ Pro Cehelského, Haličana dobře obeznámeného s evropskou politikou a situací v Kyjevě, bylo spojení Haliče s Ukrajinou příliš riskantní: „Spojit Halič, více méně uspořádanou a organizovanou, s takovou Ukrajinou – národně nevědomou, anarchickou a zbolševizovanou – považovali jsme za extrémní riziko, ‚skok do tmy‘. Znamenalo by to hodit všechny naše národní úspěchy celého století, vypěstované pod křídly Rakouského císařství, do šíleného víru sociální revoluce, na milost bolševikům a stejně šíleným ukrajinským atamanům.“ Jak se později ukázalo, Ukrajinci vedli separátní jednání s Polskem.²⁹

 

Jednání s Československem přinesla Haliči mnohem větší užitek – Češi souhlasili s odvedením části polských sil. Již 23. ledna 1919 se Češi pokusili obsadit Těšín, narazili však na polský odpor. Varšava obvinila Čechy z represí, ale vůdci Dohody, kteří nechtěli roztržky mezi svými partnery, vyslechli obě strany a pověřili komisi pro polské záležitosti pod vedením Francouze J. Noulense vyřešením polsko-českého konfliktu. Mezitím v Haliči probíhaly urputné boje, které odváděly polské ozbrojené síly a bránily úspěšnému provedení operačních plánů polského generála T. Rozwadowského u Samboru. Haličský stát dokázal domluvit společné akce s Čechoslováky proti Polákům, kteří měli rovněž své územní nároky. Odpor Haličské armády vůči polským útokům povzbuzoval Čechy k neústupnosti v jejich boji. Vojenská spolupráce poskytovala další důvod pro spojenectví.¹²⁹

 

Tři měsíce bojů nepřinesly rozhodující vítězství. Haličané zahájili únorovou operaci u Vovčuchů, během níž téměř dobyli Lvov z rukou Poláků. Výsledkem bylo, že polští představitelé v Paříži i doma začali přiklánět k okamžitému vymezení s Haličany, dokonce i za cenu vzdání se Lvova nebo celého ropného povodí Boryslav. Zástupci Dohody však požadovali zastavení ofenzivy a mise francouzského generála J. Barthélemyho během jednání v Chodorově v únoru 1919 navrhla demarkační linii podél Západního Bugu, která přidělovala Polákům Lvov a celé ropné povodí Drohobyč-Boryslav. Někteří Poláci v čele s J. Piłsudským s tím souhlasili, ale vůdce polské Národní demokracie R. Dmowski kategoricky popíral možnost existence Haličského státu. Na jednáních v Chodorově se účastnil i vůdce Ukrajinců S. Petljura, který proti Polákům příliš nenamítal. Vůdcům ZULR, J. Petruševičovi a S. Holubovyčovi, se to pochopitelně nelíbilo. Jednání v Chodorově se stala jakýmsi zlomovým momentem, po němž vedení Haličského státu téměř definitivně pochopilo nerozvážnost a zrádnost Ukrajinců pod vedením S. Petljury a začalo těsněji spolupracovat s Čechy. Cehelskij vzpomínal, že haličští vůdci „s opravdovým smutkem hleděli na to, co se děje na Ukrajině, a neustále se obávali tamního převratu… Haličští politici měli důvod domnívat se, že každý převrat v Kyjevě skončí obsazením Ukrajiny bolševiky. Jednohlasně považovali ukrajinské socialisty od Dněpru za neschopné řídit stát.“²³⁹

 

Zastavení bojů a jednání byly Polákům ku prospěchu – během nich obdrželi posily od Francouzů a přešli do protiútoku. Během jarní ofenzivy armády Hallera v roce 1919 v Haliči začali vůdci Haličského státu zvažovat plány na možnou federaci nebo konfederaci s Československem. V Paříži probíhala jednání s ministrem zahraničí E. Benešem. Dne 11. dubna 1919 byla podepsána dohoda mezi Československou republikou a Haličským státem s nadějí na plodnou spolupráci. V očekávání tisíců cisteren ropy z Podkarpatska za ceny nižší než světové se Češi zavázali dodávat Haličské armádě zbraně a vybavení a také vyslat velké zásilky uhlí, cukru a textilu. Již v lednu byli vysláni oficiální zástupci a ve Stanislavově a Samboru začaly působit vojenské repatriační mise ČSR pod aktivním vedením konzula D. Pollaka.²³

 

Polská okupace Haliče pokračovala, především díky diplomatické a vojenské podpoře Francie. Osud války zřejmě rozhodla 110tisícová polská armáda generála Hallera, vytvořená, vyzbrojená, vybavená a vycvičená ve Francii (bojovala pod velením francouzských důstojníků a generálů – veteránů první světové války). Více než tisíc francouzských vojenských poradců asistovalo polskému ministerstvu obrany a generálnímu štábu polské armády. Na pokyn Francie proti Haličskému státu vystoupila i rumunská armáda, která obsadila Pokutí včetně skladů zbraní a munice Haličské armády. Francie zajistila Polsku vítězství i na diplomatickém poli – na pařížské mírové konferenci. Rozhodujícím faktorem, který ovlivnil rozhodnutí Francie vyřešit haličskou otázku ve prospěch Polska, byla touha ovládnout haličskou ropu. Vláda Ukrajinské lidové republiky Polsko nepřímo podporovala.¹¹⁰

 

Mezitím do Prahy proudily petice od A. Beskyda a dalších rusínských aktivistů s žádostí o připojení nejen severovýchodních komitátů bývalého Uherského království, ale i Lemkovska k Československu, přičemž odsuzovaly „separatismus ukrajinských politiků“. Autoři těchto memorand požadovali ochranu Podkarpatska a jeho nerostných zdrojů československými vojsky před hrozbou genocidy ze strany Poláků. Vídeňský tisk psal, že „nezávislost Haliče by byla prvním krokem k vyléčení Polska z megalomanie“ a „jediným spolehlivým oknem Československa do celé východní Evropy a přilehlé Asie je pouze nezávislá Halič“. Polskou okupaci kraje odsoudila Sionistická strana, která prosazovala neutrální status východní Haliče pod kontrolou Společnosti národů – postoj, který podpořil L. Namier, poradce britského ministerstva zahraničí, vyrostlý v Košylovcích u Zališčyků. Kampaň na obranu Haličského státu zahájila diaspora v Kanadě, kde pod vedením Horozhanského výboru probíhaly četné protestní mítinky v souvislosti s polskou agresí a rozvinulo se hnutí za odjezd bojeschopných Haličanů zpět do Haliče. Široká propagace haličské otázky ve Spojených státech a Kanadě byla podpořena protestními kampaněmi na obranu Haličského státu za účasti tisíců emigrantů, jejichž rezoluce byly zasílány vládním strukturám těchto zemí, na pařížskou mírovou konferenci a nově založenou Společnost národů. V tomto období byla zahraniční politika haličské vlády zaměřena na obnovení a posílení nezávislého Haličského státu, nazývaného „Švýcarskem Východu“, bez spojení s ULR, jejíž vedení uzavřelo vojensko-politický svaz s Polskem. Dne 25. května 1919 přijali v Paříži haličskou delegaci W. Wilson, D. Lloyd George a G. Clemenceau, kteří je přesvědčovali, aby se soustředili na boj s bolševiky, zatímco M. Lozynskyj a jeho kolegové žádali zastavení polské agrese.¹²³⁵⁶¹⁰

 

Svaz tří západoslovanských států – alternativní cesta dějin

 

Pokud byly v roce 1918 vztahy mezi Československem a Haličským státem pouze přátelské, vše se změnilo, když Petljura v roce 1919 podepsal spojeneckou smlouvu s Polskem, podle níž Halič (tehdy autonomní část ULR) připadl Polákům. Vláda Haličského státu kategoricky odmítla mírovou smlouvu S. Petljury s J. Piłsudským, považovala ji za zradu ze strany socialistických stran, které „byly připraveny obchodovat s bratry“. V reakci na to Haličané zrušili spojení s Direktorátem a zaměřili své úsilí na navázání kontaktů s Československou republikou.* Dne 5. června 1919 J. Petruševič a T. Masaryk podepsali dohodu o spojení Haličského státu a Československa na federativních základech do Západoslavie,** pověřili své vlády přípravou a realizací sjednocení. Základem budoucího svazu byla úzká spolupráce českých buditelů a haličské inteligence již na konci 19. století. České a haličské skupiny společně působily v parlamentu Rakouska-Uherska, díky čemuž mohli haličští Rusíni navzdory polskému odporu získat některé klíčové administrativní pozice za dob Habsburků.****¹

 

Prvořadým úkolem se stala vojenská spolupráce. Zatímco do Haliče byla přesouvána československá vojska, probíhala jednání se sousedy, s nimiž bylo možné vyhnout se otevřené konfrontaci. Například etnicky maďarské země byly předány Maďarsku, které na oplátku stáhlo svá vojska z Podkarpatska a části Slovenska a zaručilo neutralitu. Podobná dohoda byla uzavřena s Rumuny – předali jim etnicky rumunské země Bukoviny téměř po Černovice. To zajistilo jižní frontu a umožnilo přesunout další jednotky proti Polsku.

 

Brzy byla spolehlivě chráněna ropná pole Podkarpatska, čímž vznikl základ pro širokou protiofenzivu – 7. června 1919 začala Čortkovská ofenziva.*** Útok byl možný díky podpoře Čechů, Moravanů a Slováků a dodávkám zbraní z Čech a USA a vešel do dějin 20. století jako jedna z nejrychlejších a nejefektivnějších vojenských operací. Haličská armáda, podpořená Čechy, provedla rychlý a odvážný nájezd přes tehdy Poláky okupovanou Halič a dostala se na předměstí Lvova. Československé lehké tanky LT vz. 35 z továren Škoda spolu s haličskou jízdou a mechanizovanými oddíly pod velením Alexandra Grekova prolomily polské opevnění podél Zbruče a donutily k ústupu přes 100tisícovou, dobře vyzbrojenou polskou armii posílenou Francouzi na celé frontové linii. Místní partyzáni, znající terén, prováděli diverze v týlu nepřítele, ničili železnice a sklady munice. Tato synergie umožnila společným silám nově vzniklého Západoslavie dosáhnout předměstí Lvova během několika dní a přinutila polské velení k uspěchanému ústupu. Navzdory opakovaným výzvám Dohody k jednáním dokázala na přelomu let 1919 a 1920 československo-haličská vojska vytlačit Poláky ze všech sporných území v Čechách, na Slovensku a v Haliči, čímž pevně vymezila hranice budoucího státu.¹⁷

 

Vznik Západoslavie vyvolal rozporuplné reakce velmocí. Velká Británie viděla v nové federaci potenciálního spojence proti německé expanzi, zatímco Francie váhala, obávajíc se narušení rovnováhy sil ve střední Evropě. Polsko, vnímajíc hrozbu, se snažilo prostřednictvím diplomatických kanálů v Paříži přesvědčit velmoci o „dočasnosti“ tohoto svazu, ale neúspěšně. Navzdory polským protestům, které požadovaly začlenění Haliče jako „věčně polských zemí“ do nové Rzeczpospolity, měla československo-haličská strana vojenskou převahu, což Poláky donutilo ustoupit od svých nároků. S podporou některých velmocí na pařížské konferenci se podařilo přesvědčit západní vlády o nekomunistické povaze Západoslavie obecně a Haliče zvláště, částečně díky úspěšnému zadržení sovětských vojsk na východní hranici. Za mezinárodní záruky a uznání musel nový stát souhlasit s dodávkami ropy a ropných produktů do západní Evropy za ceny nižší než tržní po dobu pěti let, přičemž si zachoval právo na jejich zpracování a vyhnul se osudu surovinového přívěsku. Na pařížské mírové konferenci byly stanoveny hranice, podle nichž Západoslavie zahrnovalo tato území: Čechy, Moravu, České Slezsko, Slovensko, Podkarpatsko, Severní Bukovinu a Halič.¹

 

Na počátku existence nebyl v Západoslavii klid. Část inteligence v Haliči orientovaná na Kyjev (tzv. „politickí Ukrajinci“) prosazovala obnovení vazeb s ULR (přes její brzký zánik), propolské kruhy usilovaly o prohloubení vztahů s Polskem, ale vláda J. Petruševiče tyto nálady rozhodně potlačila a zdůraznila novou západoslovanskou haličskou identitu. V Čechách rovněž zpočátku panovaly nálady proti sjednocení, ale hospodářský růst, který přinesly levné zdroje z Haliče, je rychle umlčel.

 

Západoslavie bylo federativním státem složeným ze tří rovnoprávných subjektů: Čech, Slovenska a Haliče. V rámci Čech byly samostatnými subjekty Čechy a Morava, v rámci Haliče pak Podkarpatsko, Halič a Bukovina. Podle ústavy Západoslavie měla každá země svůj parlament a vládu, ale všechny spojovala postava společného prezidenta a koordinační rada. Prvním prezidentem federace se stal Tomáš Masaryk. Západoslavie zaručovalo zachování národních práv, ale zakazovalo komunistické strany a extremistické organizace, včetně reaktivních ukrajinských spolků v Haliči, jež byly považovány za agenty nepřátelského státu (kupodivu podporované komunistickým Ruskem). V důsledku toho na počátku 20. let politicky nestabilní Němci opustili Sudety, Poláci České Slezsko a Halič a Ukrajinci Halič, což předešlo větším mezietnickým konfliktům a zajistilo stabilitu státu. Díky harmonické federaci, kde každý subjekt žil v rovnováze, se Západoslavie stalo státem „národního míru“.¹

 

V letech po válce byly se sousedy podepsány mírové smlouvy. Poláci nechtěli uzavřít dohodu, považovali Halič a České Slezsko za své, ale vojenská převaha nebyla na jejich straně, navíc pokračovala válka s Ukrajinskou SSR a tlak západních spojenců je donutil k souhlasu. Dohody s Rumunskem a Maďarskem uzavřené během války byly potvrzeny. Se SSSR byla dosažena dohoda pod podmínkou neposkytnutí útočiště ani podpory vedení ULR – což stejně odpovídalo oficiálnímu postoji Haličského státu. S Rakouskem nebyly s uzavřením smlouvy žádné potíže, zatímco s Německem byla dohoda uzavřena za podmínky přístupu německého kapitálu k Sudetům. Ačkoli každá strana považovala mírové smlouvy za nespravedlivé, byla to téměř jediná možnost udržet křehký mír v regionu střední Evropy.

 

Rychle probíhala tvorba militarizovaných útvarů. Ještě před začátkem 30. let dokázalo Západoslavie vytvořit několik tankových pluků a motorizovaných jednotek armády. Díky tomu se Západoslovanská armáda (ZA) stala jednou z nejsilnějších v Evropě, téměř na úrovni armády komunistického Ruska, Německa a Nové Rzeczpospolity (NRP). Armáda Západoslavie sestávala ze tří národních sborů: Českého, Slovenského a Haličského. Fakticky šlo o tři nezávislé, ale dobře sladěné armády, což nakonec tvořilo základ výjimečné manévrovatelnosti a autonomie jednotek Západoslavie.¹

 

Na počátku existence státu se vojenský průmysl soustředil především v Čechách. Po světové finanční krizi a nástupu národních socialistů k moci v Německu s jejich rétorikou o „zajištění životního prostoru na Východě“ na jedné straně a po několika střetech se sovětskými pohraničníky na Zbruči při záchraně uprchlíků před sovětskou mocí na straně druhé byly hlavní podniky vojenského průmyslu rozloženy tak, aby každý kraj mohl zajistit výrobu základních zbraní, i kdyby ostatní kraje byly blokovány nebo okupovány nepřátelskými vojsky.

 

Od roku 1920 do 1938 vykazovala ekonomika Západoslavie stabilní růst HDP a průmyslový rozvoj díky synergii regionů. Haličská ropa, zpracovávaná v moderních závodech, z nichž největší byly v Drohobyči a Brně, se stala základem exportu, zatímco české a haličské strojírenství zásobovalo federaci traktory a automobily. Vláda Masaryka zavedla povinné střední vzdělání dostupné ve třech úředních jazycích – češtině, slovenštině a haličštině, což přispělo ke kulturnímu sjednocení. Pozemková reforma v Haliči převedla část velkých šlechtických panství na rolníky, čímž zmírnila sociální napětí a posílila podporu federace mezi prostým lidem.

 

Po vzniku Západoslavie v roce 1919 se Halič stala nejen strategickou vojenskou základnou, ale i ekonomickým centrem federace, harmonicky doplňujícím průmyslovou sílu Čech a zemědělský potenciál Slovenska. Svaz tří západoslovanských států vytvořil jedinečné podmínky pro rychlou industrializaci kraje, modernizaci finančních struktur, pozemkovou reformu a rozvoj dopravní infrastruktury, což zajistilo Haliči stabilní růst během meziválečného období.

 

Industrializace Haliče se opírala o její přírodní zdroje, především o ropné zásoby v povodí Drohobyč-Boryslav, které se staly „černým zlatem“ Západoslavie. V Drohobyči a Boryslavi za podpory českých inženýrů a technologií Škoda byly modernizovány staré rakouské rafinerie a vybudovány nové kapacity pro výrobu benzínu, petroleje a maziv. Do roku 1925 tyto závody nejen uspokojovaly potřeby federace, ale také exportovaly produkci do Francie a Velké Británie za zvýhodněných podmínek pařížské konference, přičemž další rozvoj nastal po roce 1925, kdy se ceny pro všechny země staly tržními.

 

Lvov, kulturní a administrativní centrum Haliče od dob Rakouska, se proměnil v centrum lehkého a strojírenského průmyslu. Vznikly zde textilní továrny využívající dováženou bavlnu a zpočátku české vybavení, stejně jako závody vyrábějící rádia a domácí spotřebiče na základě technologií převzatých z Brna. Ve Stanislavově a Kolomyji se objevily dřevozpracující závody, které zpracovávaly karpatské dřevo na nábytek a stavební materiály, z nichž značná část šla na export do střední Evropy. V Ternopilu a Čortkově se rozvíjel lehký průmysl a zpracování zemědělských produktů. Přemyšl, díky blízkosti českých železničních uzlů, se stal centrem metalurgie, kde se vyráběly díly pro automobily a zemědělské stroje. Tato industrializace vytvořila tisíce pracovních míst a přilákala do měst mládež z venkova, což podpořilo urbanizaci kraje.

 

Finanční systém Haliče v rámci Západoslavie získal nový impuls, opíraje se o dědictví rakouských bankovních institucí. Banky jako „Wiener Bankverein“ a „Creditanstalt“, působící v Haliči již za dob Rakouska-Uherska, byly reorganizovány a začleněny do federální finanční sítě. V roce 1921 založila vláda Západoslavie „Západoslavský Národní Bank“ (Západoslovanskou národní banku) s centrálou v Praze a regionální pobočkou ve Lvově, klíčovým hráčem při úvěrování průmyslových projektů, poskytujícím zvýhodněné půjčky na modernizaci továren a nákup vybavení. Rozvíjely se i menší soukromé banky, jejichž činnost se zaměřovala především na práci s malými podniky, podnikateli a zemědělci.

 

Paralelně s bankami se aktivně rozvíjela družstva, která se stala základem ekonomické soběstačnosti rolníků a drobných podnikatelů. Ve 20. letech vznikly v Haliči stovky kooperativ, jako „Haličská lidová pokladna“ ve Lvově, „Rolnický svaz“ ve Stanislavově a „Lidový svaz“ v Ternopilu, nabízející nízkoúročené úvěry na rozvoj malého podnikání a zemědělství, ale s jasnými požadavky na dlužníky. Tyto svazy financovaly nákup moderních pluhů a secích strojů, podporovaly vznik místních mlékáren a pekáren. Do roku 1930 se družstva sjednotila v síť pod záštitou federální vlády, což umožnilo Haliči vyhnout se ekonomickým otřesům Velké deprese, na rozdíl například od sousedního Polska.

 

Pozemková reforma se stala jedním z pilířů ekonomické politiky Západoslavie v Haliči. V roce 1922 vláda T. Masaryka přijala „Zákon o agrární spravedlnosti“, který předpokládal výkup velkých statků za státní prostředky s následným rozdělením půdy mezi rolníky (na splátky bez úroků). V Haliči byl tento proces obzvláště intenzivní: tisíce hektarů půdy byly předány drobným rolníkům a veteránům Haličské armády. Každá rodina získala v průměru několik hektarů a přístup k státním dotacím na semena a techniku. Tato reforma nejen zvýšila produktivitu zemědělství, ale také posílila podporu federace mezi haličskými rolníky. Na konci 20. let se Halič stala jedním z hlavních dodavatelů obilí, brambor a mléčných výrobků na vnitřní trh Západoslavie, přičemž přebytky se vyvážely do Německa a Rakouska.

 

Dopravní síť Haliče zaznamenala značný rozvoj, aby zajistila ekonomickou integraci s Čechami a Slovenskem. V roce 1923 začala výstavba nových silnic spojujících Lvov s Přemyšlem, Ternopilem, Užhorodem, Stanislavovem a Ternopil s Černovci, čímž byla zajištěna dostatečná propojení mezi všemi většími městy. Tyto silnice, vybudované podle českých standardů s asfaltovým povrchem, umožňovaly rychlý transport ropy, obilí a průmyslových výrobků. Přes téměř každý karpatský průsmyk byla vybudována nová silnice, což nejen podpořilo růst ekonomických vazeb mezi částmi federace, ale mělo i strategický význam pro armádu. Do roku 1935 dosáhla celková délka nových silnic v Haliči 1200 kilometrů, což výrazně oživilo obchod.

 

Železniční infrastruktura byla rovněž modernizována. Ve 20. letech investovalo Západoslavie do elektrifikace klíčových tratí, jako Ternopil-Lvov-Přemyšl-Košice, za použití technologií české firmy ČKD. Nové vlaky vybavené vagony z továren v Plzni zkrátily dobu cesty mezi Prahou a Lvovem z 20 na 12 hodin (nebo méně u nočních či nákladních vlaků). V roce 1930 byly otevřeny obnovené železniční mosty přes Dnistr poblíž Zališčyků a Halyče, které se staly symboly inženýrských úspěchů federace a usnadnily spojení mezi severní Haličí a kraji jižně od Dnistrem. Tyto dopravní projekty nejen podpořily ekonomický růst, ale také posílily vazby mezi regiony Západoslavie.

 

Ekonomický rozvoj Haliče provázel oživení obchodu a podnikání. Ve městech jako Lvov, Ternopil, Stanislavov, Přemyšl, Černovice, Drohobyč, Kolomyja, Čortkov a dalších vznikly družstevní trhy, kde rolníci prodávali své výrobky bez prostředníků, což zvýšilo jejich příjmy. V roce 1926 vláda zavedla program „Malý byznys Západoslavie“, který podporoval vznik řemeslných dílen – od obuvnických a krejčovských po zlatnické. Současně v Drohobyči a Boryslavi vznikly odbory naftařů, které prosazovaly lepší pracovní podmínky a vyšší mzdy, což na konci 20. let přinutilo vládu federace zdokonalit pracovní legislativu.

 

Kulturně-ekonomické vazby s Čechami a Slovenskem rovněž sehrály významnou roli: čeští architekti navrhovali nové továrny a administrativní budovy v Haliči a vyučovali architekturu na místní univerzitě, zatímco slovenští zemědělci sdíleli zkušenosti s pěstováním vinné révy, což vedlo k rozvoji malých vinařství na úpatí Karpat a v údolí Dnistrem. Do roku 1938 se Halič stala nejen „naftovým srdcem“ Západoslavie, ale i regionem s rozvinutým zemědělsko-průmyslovým komplexem, který zajišťoval stabilitu federace v podmínkách narůstající světové krize.

 

Rychlý rozvoj postihl i turistiku v Haliči. Bohatství zámků a paláců a teplé údolí Dnistrem přitahovaly jak domácí, tak zahraniční turisty. Téměř středomořský mikroklimat podpořil vznik několika letovisek, z nichž největší byla v Halyči, Zališčycích, Horošové a Melnyci. V Karpatech byla vybudována síť útulků, která se začlenila do celkového systému od hor v Čechách a na Slovensku až po hranici s Rumunskem. Největšími karpatskými turistickými městy se staly Žebje, Vorohta, Jasinja, Rachiv a jejich osady. Zvýšení turistické atraktivity kraje a rozvoj dopravy pozitivně ovlivnily tradiční kulturu, zvýšily úroveň zaměstnanosti a chránily vesnice před odlivem mládeže.

 

Ve školství došlo k přechodu na latinku. Ačkoli tento přechod nebyl náhlý, v Haliči se stal symbolem odtržení od východních vlivů. Vláda financovala vydávání novin a literárních almanachů, kde haličští spisovatelé přizpůsobovali svá díla latince. Rádio z Prahy a Lvova vysílalo pořady o společné historii Čechů, Slováků a Haličanů, zdůrazňovalo dědictví Velké Moravy jako jednoho z prvních společných států a Halič jako kolébku západních Slovanů, spolu s Velkou Chorvatskou – protostátním útvarem, jehož potomci formovali nové státy ve střední Evropě a na Balkáně. Ve školách byl zaveden kurz popularizující myšlenku jednoty západoslovanských národů.

 

Profesor filologie S. Smal-Stocki spolu s mladými výzkumníky B.-V. Javirem a J. Čybrasem předložili a podložili teorii dvou větví staroslověnského jazyka, podle níž haličské nářečí – mající středoslovanské rysy – patří obecně k západoslovanskému dědictví a konkrétně k tzv. česko-slovenské skupině slovanských jazyků. Inteligence, zejména spisovatelé, stála v čele obnovy širšího používání haličských výrazů ve svých dílech, filologové sestavili slovníky a vypracovali jazykové základy existence zapomenutého haličského jazyka. Byl uskutečněn přechod Haličanů na rodný jazyk (zapisovaný latinkou), což je přiblížilo k jejich západoslovanským jazykovým, historickým a genetickým příbuzným a přispělo k obrození jejich původní etnicity.¹⁴⁸

 

V historickém diskurzu přibývalo studií o společných obdobích dějin, zejména o době etnogeneze Slovanů (země mezi Karpaty a Medobory byly osídleny Slovany), začlenění Haliče a části Volyně do Velké Moravy, českého státu Přemyslovců a Velké Chorvatské. Haličané se odvolávali i na dějiny svého nezávislého knížectví za dynastie Rostislavovců, kdy byl Haličský stát považován za rovného velkým zemím, jako Polské království, Rus a dokonce Byzanc.⁴

 

Konec klidných let a přípravy na novou válku

 

Počátek 30. let přinesl do Evropy ekonomickou krizi z USA, která nejvíce zasáhla Německo, kde na vlně růstu revanšistických nálad přišli k moci národní socialisté. Jejich rétorika o „životním prostoru na Východě“ přiměla sousedy k zamyšlení. Část politiků sousedních států nechtěla hrozbu vidět, považovala tuto rétoriku za příliš populistickou a zaměřenou na domácí posluchače, nebo prostě nechtěla napjaté vztahy s jedním z největších obchodních partnerů. Změny na politické scéně Německa ovlivnily i změny u sousedů Západoslavie, například v Polsku a Maďarsku, kde politici stále častěji hovořili o revizi poválečných smluv a změně hranic na „spravedlivější“. Ve vládě Západoslavie začaly probíhat spory ohledně mezinárodních otázek. Zatímco české vedení bylo měkčí a spoléhalo na mezinárodní podporu, vůdci Slovenska a zejména Haliče se rozhodli jednat preventivně a připravovat své kraje na případné válečné akce. Byly zohledněny chyby minulých let a vojenské sbory připravovaly několik obranných linií.

 

Klidná léta skončila v roce 1938, kdy se po anexi Rakouska Západoslavie stalo objektem zájmu Německa, Maďarska a Polska. České vedení, paralyzované náhlým německým tlakem a pozdějším útokem a infantilností západních spojenců, kteří jen planě ujišťovali o bezpodmínečné podpoře (vláda Západoslavie vysílala delegace do Londýna a Paříže s žádostí o vojenskou pomoc, ale dostala odmítnutí), rychle ztratilo Sudety. Slováci a Haličané však kategoricky nesouhlasili s představou přeměny na „Horní Maďarsko“ či „Malé Polsko“.

 

Po ztrátě Sudet v roce 1938 se Západoslavie připravovalo na nejhorší. Slovenský a Haličský sbor posilovaly opevnění podél hranic, budovaly tzv. „Karpatskou linii“, inspirovanou francouzskou Maginotowou linií. Zástupci krajských vlád rychle navázali kontakty s A. Rosenbergem, klíčovou postavou Třetí říše, snažíc se vyjednat co nejvýhodnější postavení v očích německé moci. Aby posílily svou mezinárodní pozici, Slovenský a Haličský sbor zahájily válku s Maďary a Poláky. Slováci s Haličany počítali s vyčerpáním protivníka – a to se podařilo. Maďary se podařilo zastavit na etnické hranici, což umožnilo přeměna měst Košice, Užhorod, Mukačevo a Vynohradiv na skutečné pevnosti. Maďaři souhlasili s hranicí podél etnické linie, což umožnilo přesměrovat všechny síly na polskou frontu. Poláky se podařilo udržet na linii Podkarpatska a Naddnestří, kde byla předem vybudována opevněná města a pevnosti. Ty se staly opěrnými body Haličského sboru, z nichž bylo výhodné podnikat ničivé partyzánské nájezdy na území okupované nepřítelem. Hrubá taktika Poláků na okupované části Haliče vyvolala vlnu protestů, posílenou partyzánskou činností. Haličští partyzáni pod vedením osobností jako Ivan Klymiv organizovali noční útoky na polské sklady v okupovaném Přemyšli, Rzeszowě a Ravě a diverze na železnicích, což značně zpomalilo polský postup. Díky relativnímu klidu na východě federace mohla česká vojska ochránit Prahu před kapitulací před Němci. Tato vytrvalost zachovala Západoslavii i v nejtemnějších časech.¹

 

Kdyby Západoslavie utrpělo porážku nebo se v roce 1938 rozpadlo, Halič by pravděpodobně připadla pod polskou okupaci a Slovensko by se stalo loutkovým státem Maďarska. Tento scénář by oslabil západoslovanskou jednotu a napomohl německé expanzi. To, co se zdálo nevyhnutelné, se však podařilo alespoň na čas odvrátit. Světový řád praskal ve švech, což zasáhlo celý středoevropský region. Západoslavie, ač územně zmenšené, přežilo díky mobilizaci českých, slovenských a haličských sborů a připravovalo se na zadržení protivníků. Rumunsko a Maďarsko, posílené Německem, se chystaly na útok na své sousedy. V Polské republice narůstala krize, kterou se rozhodly využít komunistické Rusko a národně socialistické Německo. Do Evropy přicházela nová éra, ale ne všichni na ni byli připraveni.¹

Mapa Západoslavie na počátku druhé světové války od Společnosti Re Publica

 

Rozhodnutí vedení Haličského státu o spojení s Čechami v Západoslavii se tedy ukázalo jako pragmatický a účinný krok, který v meziválečném období umožnil zachovat státnost, rozvinout mladé státní instituce, zvýšit úroveň vzdělání a kultury, provést industrializaci kraje a výrazně zlepšit produkci zemědělských výrobků díky podstatnému rozšíření vnitřního trhu. Ze spojení těžili všichni jeho členové: Češi získali přístup především k relativně levným přírodním zdrojům a zemědělským produktům, zatímco Halič k technologiím západního typu, což jí umožnilo industrializaci a téměř dosáhnout úrovně svých západních spojenců ve svazu. Na počátku druhé světové války mělo Západoslavie vysoké ukazatele ekonomického růstu a přírůstku obyvatelstva, čímž předčilo v mnoha parametrech i podstatně větší sousedy. To vytvořilo silné předpoklady pro efektivní vojenský odpor proti útočníkům.

 

Poznámky:

* Haličané skutečně zrušili spojení s ULR, ale stalo se to mnohem později, než by mohlo – v prosinci 1919.

** Přípravné dohody mezi Haličským státem a Československou republikou skutečně byly podepsány; Haličanům stačilo jen se definitivně rozhodnout a přesvědčit tu část české vlády, která z nějakého důvodu váhala (bohužel haličská vyjednávací delegace zahynula při letecké havárii v českých horách).

*** Čortkovská ofenziva skutečně proběhla, trvala od 7. do 28. června 1919, byla blesková a hrdinská, ale ztroskotala kvůli nedostatku zbraní a munice v Haličské armádě (zbraně dodané tehdejšími spojenci nestačily k dosažení hlavního cíle).

**** Úzká haličsko-česká spolupráce skutečně existovala za dob Rakouska-Uherska.

Zdroje:

1. Vladislav Boroda. Druhá část alternativního meziválečného období: Historie Západoslavie. https://vk.com/wall-36731390_2140

2. M. V. Kirsenko. ZULR a politika Československa. http://history.ukma.edu.ua/docs/journals/naukovi-zapysky/52/kirsenko.pdf

3. Geopolitický prostor ZULR a její zahraničněpolitické směry. http://bo0k.net/index.php?p=achapter&bid=6755&chapter=1

4. J. Povala, B. Javir. Haličsko-volyňsko-české jazykové paralely v dílech 16.–19. století. http://borys-javir.dreamwidth.org/194960.html

5. Čechy a otázka haličské státnosti. // Halič a nové státy Evropy. Lvov-Vídeň, 1921. Vydání „Ukrajinské vlajky“, 32 s.

6. Jugoslávie a otázka haličské státnosti. // Halič a nové státy Evropy. Lvov-Vídeň, 1921. Vydání „Ukrajinské vlajky“, 32 s.

7. Semen Ševčuk. Je čas říct pravdu o našich osvobozeneckých bojích za svobodu Haličské země. http://zbruc.eu/node/12666

8. Valentin Stetsjuk. Kolik větví má slovanství? http://zbruc.eu/node/14621

9. Sjednocení – druhé čtení. https://zaxid.net/zluka__prochitannya_druge_n1124663

10. Serhij Rudjuk. Ropa jako jeden z nejchutnějších pokrmů pro jedno- a dvouhlavé europtáky. https://bintel.com.ua/uk/article/rudjuk-nafta/